આપણું સંતાન :

સ્મ્રુતિ ખોડલધામ – ઓગસ્ટમાસનો લેખ.

 

‘ભગવાનના આશીર્વાદ હોય તો જ તમારા ઘરે દીકરીનો જન્મ થાય – દીકરી એટલે વ્હાલનો દરિયો વગેરે વગેરે…જેવી વાતો આપણે વર્ષોથી સાંભળતા આવીએ છીએ. જે આપણી પાસે કાયમ ના રહેવાનું હોય એની પર વધારે જ મમત્વ હોય એ વાત સાચી પણ એ મમત્વમાં આપણે જે કાયમ આપણી પાસે રહેવાનું હોય એને ‘ ઘર કી મુર્ગી દાલ બરાબર ગણીએ’ એ વાત કેટલી ન્યાયપૂર્ણ ?

મને ખબર છે કે આટલો પેરા વાંચીને જ અનેકો લોકોના નાકના ટીચકાં ચડી જશે, સ્ત્રી –પુરુષોના ભેદભાવમાં બંધાયેલો આપણો સમાજ એક લિમીટથી આગળ જોઈ શકવાની વિચારવાની તસ્દી લેવા જ નથી માંગતો એ બાબતે મને બહુ નવાઈ લાગે છે. હમણાં જો મેઁ અહીં દીકરી ઉપર લેખ લખ્યો હોત તો પ્રસંશાના ઢગલે ઢગલા થઈ જાત,

પણ ના…મારે દીકરા કે દીકરી કોઇ એકની તરફ્દારીમાં લેખ નથી લખવો.

આખો લેખ શાંતિથી ઉદારતાથી વંચાતો જશે એમ એમ ખ્યાલ આવતો જશે કે મેં આ લેખ આપણાં સંતાન ઉપર લખ્યો છે. એક નવા દ્રષ્ટીકોણ સાથે. આજે કદાચ આનો વિરોધ કરનારા લોકો પણ મનોમન આની પર વિચારશે તો જરુર એવો વિશ્વાસ છે.

સંતાનો તો આખરે સંતાનો જ છે. એ પછી છોકરો હોય કે છોકરી, એમના ઉછેરમાં ભેદભાવ રાખીને ઉછેરવાની આપણી સામાજિક કુપ્રથા કયારે બંધ થશે ? છોકરો અને છોકરી બે ય પોતપોતાનામાં અતુલ્ય છે. કોઇ એક માનવીની બીજા માનવી સાથે તુલના કરવી એ જ ધ્રુણાજનક વાત છે. દરેક માનવીના ગુણ –અવગુણ અલગ અલગ હોય છે. એમાં છોકરો ને છોકરી જેવી જાતિ નજરમાં રાખીને નિર્ણય કેમ લેવાય છે એ જ મને સૌથી તકલીફ પહોંચાડે છે ! ‘તમારું સંતાન એટલે તમારું લોહી’ બસ એટલું જ કાફી નથી ?

હવે ,આ લેખની પહેલી લાઈન વાંચો. વારંવાર આ વાત દોહરાવાય છે. આજના જમાનામાં જ્યારે ‘એક દંપતિ અને એક સંતાનનું સૂત્ર’ અપનાવીને ચાલતું હોય ત્યારે એક માત્ર સંતાન છોકરો હોઈ શકે છે. (અહીંઆ સ્ત્રીભ્રૂણ હત્યા જેવી બહુચર્ચિત વાતોથી મહેરબાની કરીનેદૂર રહેવું ) હવે એ દંપતિએ એમની આર્થિક, સામાજીક સ્થિતીને અનુરુપ એક જ સંતાનને જન્મ આપવાનું પસંદ કર્યુ હોય અને એને કોઇ આવીને કહે કે ‘જેણે બહુ પુણ્ય કર્યા હોય એવા નસીબદારને જ ભગવાન છોકરી આપે – કન્યાદાન તો સદભાગીના નસીબમાં જ હોય ‘ ત્યારે પેલા દંપતિના દિલમાં શું ભાવ આવશે એ વિચારો તો..શું અમારે સંતાનમાં છોકરો એટલે અમે કમનસીબ ? અમે પ્રભુને પ્યારા નહીં હોઇએ ? અમારે બીજા સંતાન માટે પ્રયત્ન કરવો જોઇએ કે ? આ બધાથી ય ઉપર પેલું સંતાન –છોકરો  ( છોકરો અને છોકરીની જાતિ છોડીને એક વિશાળ અર્થમાં એમને‘ સંતાન’ની જેમ લેતા આપણે કયારે શીખીશું?) સમજણો થયો હશે તો શું વિચારશે? નાનપણથી એ કાયમ એવી વાતો સાંભળતો હશેકે, ‘ મોટા થઈને એણે મા –બાપનો સહારો બનવાનો છે, એમને સાચવવાના છે, આવનારી પણ એનું માન સન્માન સાચવે એનું ધ્યાન રાખવાનું છે.  જો ભગવાને પોતાને આ ઘરમાં જન્મ આપીને   એના પાલનહારને દીકરીના વરદાનથી દૂર રાખ્યા છે તો પોતે પોતાના પાલનહાર માટે શ્રાપ છે કે ? જવાબદારીઓ પૂરી કરવા સાથે અપજશના ટોપલા પણ માથે લઈને ફરવાના !’

અહીં મુખ્ય ધ્યાન આપણે દીકરા કે દીકરી ના રાખતા  એમના સંસ્કારો પ્રતિ કેમ નથી રાખતા ? દીકરીઓને પારકાનું ઘર પોતાનું કરવાની ટ્રેનિંગ અપાય છે એમ દીકરાઓને પારકીજણી પોતાનાઘરે આવે ત્યારે એને પોતીકી કરીને પોતાના કુંટુંબમાં દૂધમાં સાકરની જેમ કેમ ભેળવી દેવી એવી સમજણ કેમ ના અપાય? ઘણાં ઘરડાં મા બાપ પોતાની દીકરીને પ્રેમથી સાસરે વળાવી દે છે અને પોતાની વહુઓની સાથે દુશ્મનો કે ન્નોકર જેવો વ્યવહાર કરે છે, વળી એ ગમે એટલી સેવા કરે તો પણ રહેવાની તો પારકી જણી જ ! જો દીકરી જાતિ માટે એટલો જ અહોભાવ હોય તો તમારે વહુ પણ કોઈની દીકરી છે એના માટે .’પોતાની જણી’ જેવી લાગણી  કેમ ના ઉદભવી શકે ? દરેક વાતોના હક મારી મચડીને પોતાની બાજુ લેવાની વડીલોની આ રીત ક્યારે બદલાશે ?

થોડા સમય પહેલાં જ મારે સંબંધીની દીકરીના લગ્નપ્રસંગમાં જવાનું થયું હતું. ત્યાં કન્યાવિદાય વખતે આ ની આ જ વાતો…જેમને દીકરી હોય એમને જ આ પ્રસંગની કરુણતાનો ખ્યાલ આવે., દુ:ખના ખારા અને સુખના મીઠા આંસુડાના કોમ્બીનેશનનો સ્વાદ એમને જ ચાખવા મળે પણ જેમને છોકરો હોય એમને શું સમજાય આ બધું? એ સમયે મને પ્રશ્ન થયો કે દીકરાને જન્મ આપનારી જનેતા જનેતા ના કહેવાય ? શું એ  વહુ બનતા પહેલાં કોઇની દીકરી નહી રહી ચૂકી હોય ? એણે પોતાના લગ્નપ્રસંગે આવી તીવ્ર વેદના અને સુખીની લહેરોનો અનુભવ એકસાથે નહી કર્યો હોય ? અને જો એનો જવાબ હા હોય તો પછી એને કેમ એવું કહેવાય કે તમને આ વાત નહી સમજાય – રહેવા દો !

હકીકતે આપણે દીકરીઓની સલામતીને લઈને એટલા બધા લાગણીશીલ થઈ જઈએ છીએ કે એની પ્રસંશામાં, અછો અછો વાના કરવામાં એને વધારે પાંગળી બનાવી દઈએ છીએ. નાનપણથી જ એને આવનારા સુપરસોનિક જમાનામાં એના ભાગે આવનારી સહિયારી જવાબદારીના પાઠો ભણાવીને એને મજબૂત બનાવવાની છે નહીં કે નાની નાની વાતોમાં એની આંગળી પકડીને, સહારો આપી આપીને માયકાંગલી. બાપડી, બિચારી, પુરુષોની સાથે બરોબરી કરીને પોતાની જાતને પુરુષ સમોવડી બનાવવા જેવા શબ્દો – વાતોથી એને દૂર જ રાખો તો વધારે સારું. એ જ વસ્તુ છોકરાઓના ઉછેરમાં પણ ધ્યાન રખાવી જોઇએ. સહિયારી જવાબદારીરુપે એના માથેઘરના કામકાજ રસોઇ, કચરા ,પોતા સાફસફાઈ જેવા કામ આવી શકે છે તો નાનપણથી જ એને સ્વનિર્ભર થવા સાથેસાથે આ બધા કામની નાનપમાંથી દૂર હટાવવાનો છે. દીકરી એટલે સાપનો ભારો જેવી બુધ્ધિના બીજા છેડાને પણ ના અડકતી હોય એવી વાહિયાત વાતો –માન્યતાઓની બને એટલી ત્વરાથી સમાજમાંથી નાબૂદી જરુરી છે.

દીકરો હોય કે દીકરી એ તમારું પોતીકું સંતાન છે. તમે એમાં તમારા વર્તનથી તમારા સંસ્કારો, વિચારો એનામાં આરોપવાના સંનિષ્ઠ પ્રયાસો કરો અને એને પોતાના વિચારો મુજબ જીવવા દેવાની છૂટ પણ આપો. જમાનો ગમે એટલો બદલાય પણ મા બાપની બે આંખની શરમ, પ્રેમ અને લાગણી હશે તો તમારું સંતાન તમારી સાથે અદ્રશ્ય રેશમી તાંતણે બંધાયેલુ જ રહેશે.એ એની જાતે બંધાય એ વધુ મહત્વનું.બાકી એને જવાબદારીઓ –ફરજો સમજાવીને જબરદસ્તી બાંધવાનો પ્રયાસ કરશો હંમેશા નિષ્ફળ જશો. પારકાની દીકરીને પોતાની દીકરી સમજી એના મા બાપની તકલીફોમાં એને સાથ આપવા માટે પ્રેરણા આપતા રહો અને બની શકે તો તમે પોતેપણ તમારા વેવાઈ વેવાણના સંબંધોની વાડમાંથી વિસ્તરીને હમઉમ્ર મિત્રો બનીને રહો. પછી શું દીકરી ને શું દીકરો – શું પારકી જણી ને શું પારકી થાપણ ગણાતી પોતાની જણી..!

આ લેખ પર હજુ તો બહુ બધુ લખી શકાય એમ છે..ફરી ક્યારેક આમ જ મળી જઈશ મારી તટ્સ્થતાભરી લેખની સાથે આવો જ કોઇ વિષય લઈને !

-સ્નેહા પટેલ.

લીવ ઇન રીલેશનશીપ

Smruti khodaldhaam mag. > january months articl

હમણાં જ રાજેશખન્નાના મોત પછી એની મિલકત માટે માર્કોસ ફેમિલીની ભત્રીજી –ભાણી અનીતાનો ‘કાકા’ની મિલક્તમાં હિસ્સો માંગ્યો એ વાત વાંચવામાં આવી. એની હિસ્સો માંગવા પાછળ એ બેની વચ્ચેનો સંબંધ કયો તો જવાબ મળ્યો – ‘લીવ ઇન રીલેશનશીપ’. ગયા વર્ષે મીનાકુમારીને શ્રધ્ધાંજલી આપવા અનિતા શોકસભામાં ગયેલી ત્યારે લોકોની નજરમાં એ ‘કાકાની ગર્લ ફ્રેંડ’ તરીકે લાઈમલાઈટ્માં આવી ગયેલી.

રોમાન્ટીક હીરોના આઈકોન સુપરસ્ટાર રાજેશા ખન્નાના જીવનમાં  આમ તો ટીના મુનીમ,મુમતાઝ.ડિમ્પલ,અંજુ મહેન્દ્રા જેવા નામ તો જાણમાં હતા જ પણ આ નામ નવું લાગ્યું, નેટ પર શોધતા ખ્યાલ આવ્યો કે આ તો કાકાની લેટેસ્ટ ગર્લફ્રેંડ. જોકે મારા માટે જ આ નામ નવું હશે…કારણએ દેવીજીએ તો ‘કાકા’અને પોતાના સંબંધો 33 વર્ષ જૂના બતાવ્યા છે..એ લગભગ તેર વર્ષની હતી ત્યારે કાકાએ એની મરજી વિરુધ્ધ એની સાથે દૈહિક-સંબંધ બાંધ્યા હતા અને પછી એ બેનને એકદમ જ મહાગ્યાનની પ્રાપ્તિ થઈ કે રામ જાણે શું ..એણે સામેથી કાકા જોડે’લીવ ઈન રીલેશનશીપ’ની સ્થિતી હસતા મોઢે સ્વીકારી લીધી. સાઈઠે લોકોની બુધ્ધિ નાસે ત્યારે કાકાની તો આ ઊંમરે પણ નવી નવી ગર્લફ્રેંડસ કેમ પટાવી શકાય એની બુધ્ધિ સાબૂત હતી. જો કે મજબૂત પાસુ તો એનો 200 કરોડનો આશીર્વાદ બંગલો જ  ગણાય. પછી સાચી વાત તો હરી જાણે.

આખીય વાતમાં આ ‘લીવ ઇન રીલેશનશીપ’ શબ્દ જ મને કઠ્યો.આ ‘રીલેશનશીપ’ આટલા મોટા પાયે અસ્તિત્વમાં આવવા પાછ્ળનું કારણ શું હોઇ શકે ? આ લીવ –ઇન –રીલેશનશીપ એ આપણે માનવીઓએ મારી મચડીને –પ્રેમના રોદણા રડીને પોતાની તરફેણમાં કરી લીધેલો કાયદો નથી ? સગવડીયો ધર્મ હોય એમ જ આ સગવડીયો પ્રેમ !

બાળપણમાં કંટાળ્યા હો અને  મન બહેલાવવા માટે-રમવા માટે માર્કેટમાંથી તમારી ઇચ્છાશક્તિ – ખરીદશક્તિ પ્રમાણે રમકડાંની ખરીદી કરી લેતા હો એમ જુવાનીમાં મન બહેલાવવા માટે એક પાર્ટનર શોધી લેવાનો. આજકાલ  ઉચ્ચ  શિક્ષણ મેળવીને પોતાની કેરીઅર બનાવવાના ચક્કરમાં યુવાનીયાઓથી પોતાની વધતી જતી ઉંમર, એની જરુરિયાતો ને નજરઅંદાજ નથી કરી શકાતી. પૈસો અને શારિરીક જરુરિયાત બેય એમના માટે મહત્વની થઈને ઉભી રહી જાય છે. એમાંથી પસંદગી બહુ અઘરી હોય છે. વળી આજકાલની ભણેલી ગણેલી પેઢી આત્મવિશ્વાસથી ફાટ ફાટ થતી અને પ્રામાણિક હોય છે એટલે એમને લગ્ન પહેલાં પોતાને એક જોડીદારની જરુર છે એમ સ્વીકારવામાં કે એનો સમાજ સમક્ષ સ્વીકાર કરવામાં કોઇ સંકોચ નથી થતો. મારી મચડીને દરેક તથ્યો પોતાની અનુકૂળતાના ચોકઠામાં ગોઠવીને જીવતી આ પેઢીના જીવનમાં ‘પૈસો કે પાર્ટનર’ બેમાંથી એકની પણ કમી હોય તો એમનો પહાડ જેવો આત્મવિશ્વાસ ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં ચકનાચૂર થઈ જતા વાર નથી લાગતી. વળી ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવીને તર્કના ઢગલા પર બેઠેલી આ પેઢી માણસમાં વિશ્વાસ મૂકવાનું અને પોતાનામાં મૂકેલો વિશ્વાસ સાચવવાનું બહુ મહત્વનું નથી ગણતી. એટલે એમના માટે લગ્ન કરીને કોઇ એક માણસમાં પૂરેપૂરો વિશ્વાસ મૂકવાનું કાર્ય તો અતિ દુશ્કર જ લાગે. એટલે આવા ‘લીવ ઇન રીલેશનશીપ’માં પાર્ટનરનો ‘ટ્રાયલ એન્ડ એરર’ જેવા સ્કોપ સાથે ચાંસ લઈ લે છે. આ પેઢીમાં નૈતિક મૂલ્યો હવે એમની વ્યાખ્યા બદલી રહયા છે.

આ ચલણનો મુંબઈ, દિલ્હી, બેંગલોર જેવા શહેરોમાં તો રાફ્ડો ફાટયો છે. આઈટી જેવા ઉચ્ચ શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં યુવાનીઆઓ પોતાના શહેરને છોડીને બીજા શહેરમાં નોકરી કરવા જવુ પડે છે. ત્યાં મોંઘવારી, ઘરના ધરખમ ભરવા પડતા ભાડા આ બધું આ પેઢીને લિવ ઇન રીલેશનશીપના સંબંધ તરફ વધારે આકર્ષે છે.બેય પોતપોતાની મન થાય એ રીતે જીવે, કોઇએ એક હદથી વધારે બીજાના કામકાજમાં માથું નહી મારવાનું. બે ય જણ આમ બંધાયેલા અને આમ છૂટ્ટા. જોકે અહીં બંધાયેલ શબ્દ કદાચ અર્થહીન થઈ જાય. બંધન તો લગ્નમાં જ આવે આમા તો હરાયા ઢોર જેવા છૂટ્ટા જ ફરવાનું, મન થાય ત્યારે ચારો ખાઇ લેવાનો.

આતો થઈ અપરિણીતોની વાત..હવે પરિણીત યુગલોની વાત લઈએ તો,

મનુષ્યનું મગજ સતત બદલાવ ઝંખતુ હોય છે. એ કોઇ પણ એકની એક સ્થિતી કે સંબંધમાં બહુ સમય મનથી બંધાઈને નથી રહી શક્તો. વખત જતા એને પોતાના સંસ્કારો, લાગણી, નૈતિક મૂલ્યો આ બધું બધું લગ્નજીવનને ટકાવી રાખવામાં બહુ મદદરુપ થાય છે. ‘ટકાવી’ રાખવા જેવો શબ્દ જ કેવો વિચિત્ર લાગે છે કેમ? પણ આ હકીકત છે. સમય જતા આપણે સામેવાળા પાત્રના અસ્તિત્વમાંથી અધૂરપના કાંકરા વીણવા માંડીએ છીએ જે સમય જતા ધીરે ધીરે આપણને પહાડ જેવા મોટામસ લાગવા માંડે છે. જેના પરિણામમાં  છુપા-છુપીની રમત સાથે આવા ‘લીવ-ઇન –રીલેશનશીપ’ સંબંધો અસ્તિત્વમાં આવે છે.  જોકે આ પેઢી આજકાલના યંગસ્ટર જેટલી પ્રામાણિક કે જેવા પડશે એવા દેવાશેની વિચારધારાવાળી  બિન્દાસ કે સાવ છેલ્લી કક્ષાની અસામાજીક નથી હોતી…દૂધમાં અને દહીંમાં એમ બેયમાં પગ રાખવાનું સરળ તો નથી જ એ વાત તેઓ બરાબર જાણે છે. નવી પેઢી ભૂલો કરે છે અને એના પરિણામો પણ ખુદ્દારીથી સ્વીકારી, પચાવી જાણે છે.. છુપાઈ -છુપાઈને  લીવ ઇન રીલેશનશીપ બાંધતા પરિણીત લોકોને પણ ખબર હોય છે કે સત્ય ગમે ત્યારે ઉજાગર થવાનું જ છે.કોઇ વાત ક્યાં સુધી છુપાવી શકવાના ? એ લોકોએ થોડી પળોની અવિચારીપણે મજા માણતા પહેલાં એના જે પરિણામો આવે એ સ્વીકારવાની તૈયારી રાખતા શીખ્યે જ છુટકો.

બાકી કોઈ કોઇને કદી કયાં સમજાવી શક્યું છે ? બેટર છે કે…

તમે ધીરજ , પ્રેમ અને સમજણ રાખીને શાંતિથી – પ્રેમથી જોડે ના રહી શકતા હો તો સંબંધમાં બંધાયેલ માણસને છેતરો નહી, પવિત્ર અને સુંદર સંબંધોની છબી ના બગાડો અને છૂટાછેડા લઈને ગરિમાપૂર્વક અલગ થઈ જાઓ.

આપણા સમાજના લગ્નજીવનની ‘લીવ ઇન રીલેશનશીપ’ ની જેમ આ ‘ફરજીયાતપણે સંબંધ ટકાવી રાખવા’ એ પણ એક અતિ દુ:ખદ સ્થિતી છે .  આપણે જોતા આવ્યા છીએ કે આપણા સંતાનો આપણી વાતો કરતા આપણા વર્તનને જોઇને વધુ શીખે છે. શું સંતાનોને આપણો ભવ્ય વારસો આવો જ હશે ?  આવનારી પેઢીના જ્યાં દરેક યુગલમાં સ્ત્રીનો પહેલા પતિનો પુત્ર અને બીજા પતિની પુત્રી કાં તો પુરુષનો પહેલી પત્નીનો પુત્ર અને અત્યારની પહેલી—બીજી—ત્રીજી—લીવ ઇન રીલેશનશીપવાળી  (આને પત્ની તો ના જ કહેવાય / કાં તઓ અંદરખાનેએકાંતમાં મન મનાવવા કહેતા હોય તો ખબર નહી…આ બહુ  જ કંફ્યુઝીંગ વાત છે એટલે એને અહીં જ છોડી દઈએ )   કે ઓફિશીયલ સાત ફેરા ફરીને પરણેલી સ્ત્રીઓના સંતાનો અંદરો અંદર પ્રેમમાં પડે – લીવ ઇન રીલેશનશીપ બાંધે કે છેલ્લે પરણી પણ જાય એવી સ્થિતિ ઉતપન્ન થાય તો નવાઈ ના પામતા..!

-સ્નેહા પટેલ.

ચંચૂપાત

સ્મ્રુતિખોડલધામ મેગેઝીન > આચમન કોલમ > ઓક્ટોબર મહિનાનો લેખ.

હમણાં જ ‘ફેસબુક’માં એક પોસ્ટ ફરતી જોઇ :

‘આજની ‘જીન્સધારી મા’ સાડલો જ નથી પહેરતી તો પોતાના બાળકને એના આંચલનો છાંયો ક્યાંથી આપી શકવાની ! ખરેખર આજકાલના બચ્ચાઓ બહુ બદનસીબ છે’  આ પોસ્ટનો સીધોસાદો આવો જ કંઈક મતલબ નીપજતો હતો.

આ વાંચીને લોકોની માનસિકતા પર હસવું, ગુસ્સે થવું કે એમની દયા ખાવી એ તો હું બહુ નક્કી ના કરી શકી.આ વાતમાં લોજીક શું ?  હદ તો એ કે  ઘેટાં-બકરાંથી ભરચક દુનિયામાં પોતાના બુધ્ધિધનને ‘સેફ ડીપોઝીટ’ વોલ્ટમાં સાચવીને રાખનારાઓ લોકો પણ એ વાતના હાર્દ સુધી પહોંચ્યા વગર જ એ પોસ્ટને લાઈક પર લાઈકના બટનો દબાવીને કોમેન્ટસ ઠોકે જ રાખતા હતા એને  પોતાની વોલ પર શેર કરતા અને પોતાનો ‘મા’ શબ્દ (!) પ્રત્યેનો ‘અધધ અહોભાવ’ વ્યકત કર્યે જ રાખતા હતા. શબ્દોની કિંમત કે સમજ ઉછીની થોડી મળે?  પોતાના આવા વણવિચાર્યા અને ઉતાવળા ‘રિસપોન્સથી’  પોતાની ગતિવિધિને  ધ્યાનથી નિહાળનાર  વર્ગ પર પોતાની કેવી ઇમ્પ્રેશન પડે છે એ વિચારવવાનો સમય કે શક્તિ બેયની અછ્ત. એમને માટે તો ‘મા’ એક શબ્દ્થી વધુ કંઈ જ નથી એ સ્પ્ષ્ટપણે દેખાઈ આવતું હતું.. એક ફરજ નિભાવી દીધી, ટાઇમ પાસ કરી દીધો બસ !.

આમાંથી  અડધા ઉપરના તો ટીનેજરીયા ! એમને કહેવાનું મન થાય કે પહેલાં તમે ‘મા- બાપ એટલે શું’ એ તો સમજો. એ જવાબદારી તમારી જોડેથી કેટકેટલી સમજ, સમય, ધીરજ માંગે છે એનો માત્ર વિચાર કરવાથી  તમને એની ગંભીરતાનો ક્યારેય અંદાજ નહીં આવે.

ફરીથી આ લાઈન વાંચજો..અહીં મેં ‘મા –બાપ’ બેયનો સમાવેશ કર્યો છે.

એ બેયનો પ્રેમ – જવાબદારી સરખા જ હોય છે. હા ‘હાઈલાઈટ’માં થોડો ફર્ક હોય છે પણ દેખાવથી સચ્ચાઇ નથી બદલાઇ જતી.

હા તો, આપણે જીન્સ પહેરેલી આજની ‘આધુનિકા’ના માથે પહેલાની ‘સાડલાવાળી’ મા ની જેમ જવાબદારી નહીં સંભાળી શકવાનો આરોપ કેમ મૂકાય છે એની વાત કરતાં હતાં એ મુદ્દા પર પાછા વળીએ.

નકરી દોડાદોડ, ધમાલિયણ જીંદગીમાં આજની નારી પોતાના સાડ્લાના છેડાં સંભાળે કે બાળકને કે પોતાના મોબાઈલ ને કે ઢગલો કામકાજના લિસ્ટ સાથે પોતાના વ્હીકલની ચાવીને ? જીન્સ પહેરે તો એના પોકેટ આ બધી સાચવણીમાં ખાસા મદદરુપ થઈ શકે છે. એ પહેલાંના જમાનાની સ્ત્રીઓની જેમ અડધી કમર દેખાય, પાલવના ઠેકાણા ના હોય અને આ બધી વસ્તુઓ બ્લાઉઝ કે કબ્જાની અંદર હાથ નાંખીને સુરક્ષિત (!) જગ્યાએ મૂકીને પુરુષોની નજર અનાયાસે જ પોતાની એ ક્રિયા તરફ આકર્ષવામાં નથી માનતી. એને તો જમાના સાથે દોડવાનું છે, પોતાના બાળકનો શારિરીક, માનસિક, ઇમોશનલ, આર્થિક બધોય બોજો પોતાના ખભે ઉપાડીને જમાનાની ઝડપી ચાલ સાથે તાલ મિલાવવાનો છે. દોટમાં પગમાં ફંટાતી સાડી એને અગવડરુપ લાગે તો એ પોતાને ‘કમફર્ટેબલ’ લાગે એવા જીન્સને પ્રાથમિકતા આપે એમાં શું ખાટું – મોળું થઈ ગયું ? આજની આધુનિકા બાળકને પાલવનો છાંયો કરવા કરતાં  પોતાના બચ્ચાને પોતાની એ.સી ગાડીમાં બેસાડવાની ઇચ્છા ધરાવે છે. વળી  ઈચ્છા-કલ્પના કરીને એ અટકી નથી જતી એને ફળીભૂત કરવા તનતોડ મહેનત, નોકરી-ધંધો કરીને ‘અર્નીંગ’પણ કરી જાણે છે. એના નસીબે તો ત્યાં પણ તકલીફોનો સાગર.  સ્ત્રીઓનું ‘ઇકોનોમિકલી સ્વતંત્ર’ થવાનું, આગળ આવવાનું નથી ખમાતું એવા વર્ગને  પોતાના કામ, સફળતા થકી જડબાતોડ જવાબ આપવાની જવાબદારીની છૂપી તલવાર પણ એના શિરે સતત તોળાતી હોય છે.સહેજ ચૂક્યા કે ખલાસ.

‘ પહેલાં જ કહ્યું  હતું કે તમે બૈરાઓ સ્વતંત્રતા પચાવી જ નથી શકતા. તમારી બુદ્ધિ તો પગની પાનીએ જ.ભલા થઈને હવે  ઘરમાં બેસીને ચૂપચાપ ઘર જ સંભાળો ‘  જેવા સમાજના (જેમાં સ્ત્રીઓ પણ અચૂક્પણે સામેલ હોય જ ) શબ્દ-આરોપોના-કટાક્ષોના તીર હંમેશા એની સામે તકાયેલા જ હોય છે. અહીં તો સમાજના નામે નીચું, ઉંચુ, આડે-અવળું ગમે તેવા  નિશાન તાકનારને બધ્ધે બધું માફ..એમના આરોપોમાં ઉપર જેમ કહ્યું એમ કોઇ જ તર્ક ના હોય પણ ‘સો સફળતાની સામે એક નિષ્ફળતા’  એ બધાં આરોપો સાચા ઠેરવી દેવાય..કોઇ જ ચૂં કે ચા નહીં..જે આરોપ જે રીતે બોલાય એ એ જ રીતે સ્વીકારાઇ પણ જાય.

વર્ષોથી પૈસા કમાવાનું મહાન કાર્ય કરનારો આપણા સમાજનો દરેક પુરુષ ઘરબાર – બૈરા-છોકરા ને ભૂલીને ફક્ત નોકરીની જવાબદારી ઉપાડીને પણ પોતાની મંજિલ મેળવવામાં કેટલી હદ સુધી સફળ થઈ શકે છે, પોતાના કેટલા સપનાઓ પૂરા કરી શકે છે.. એવો વિચાર સમાજમાં કદી કોઇને કનડે છે કે ?

આજની નારી પહેલાંની નારી કરતાં વધુ સ્માર્ટ છે. એને પોતાના દિલ અને દિમાગ બેય ને સંતુલિત કરીને  જીવવાનું હોય છે જે કોઇ પણ માણસ માટે બહુ જ અધરી પરિસ્થિતી છે. વળી સ્ત્રીના તો લોહીમાં જ લાગણી દોડતી હોય, ધમધમતી હોય, કોઇની પણ પર વિશ્વાસ મૂકી દેવો, કોઇની કાળજી લેવી આ બધા ગુણો એની મોટી કમજોરી. આ કમજોરી એ આધુનિકા ઘરની બહાર નીકળે ત્યારે મતલબી સમાજ માટે ફાયદારુપ થઈ જાય છે અને  ઇશ્વરદ્ત્ત આ અમૂલ્ય વરદાન એને શ્રાપ સમા ભાસે છે.આધુનિકાને સતત પોતાની લાગણી કંટ્રોલ કરતા – કરતા જીવવું પડે છે. હવે લાગણી તો વિચિત્ર હોય છે.એને જેમ બાંધો એમ એ વધુ વકરે.રોગ થઇ પ્રસરે.એ તો પાછું કેમ પોષાય ! એણે મન મક્ક્મ કરીને આ બધા માનસિક – શારિરીક ઝંઝાવાતો સામે ઝઝૂમવું પડે છે.

સંઘર્ષ સંઘર્ષ સંઘર્ષ !

પણ તૂટવાની સત્તા નહી .!  પોતાના,સંતાનના, પતિદેવના, ઘરના દરેક સભ્યોના શરીરનું, મનનું બધાંનુ ધ્યાન રાખવાની તોતિંગ જવાબદારી એના નાજુક નમણાં બાવડાં ઉપર હોય છે. પુરુષોના હક્ક – ફરજો બાબતે તો સમાજ એક્દમ સ્પષ્ટ જ રહ્યો છે. એમાં સ્ત્રીઓએ પોતાના હક્કની અરજીઓ પર સમાજની સહી સિકકા કરાવીને મંજૂર કરાવવાનો હોય છે.સ્વીકાર કરાવવાનો હોય છે.વીરાંગના બની એક સાથે બધા ક્ષેત્રે ઝઝૂમવાનુ હોય છે..જીતવાનું હોય છે. કારણ પરાજ્ય તો ‘સમૂળગું અસ્તિત્વ’ મિટાવી દેવાની કગારે મૂકી દેવાનો ! ‘આ પાર કે પેલે પાર’ –યુધ્ધ કર્યે જ છૂટકો !

આ બધી દોડાદોડમાં ‘સ્ત્રી – મા’ પોતાની સગવડ મુજબના કપડાં પણ ન પહેરી શકે ? પહેરે તો બાળકની મમતાનો હક્ક છીનવી લીધાના આક્ષેપો થવા લાગે. એક બાપના કપડાં માટે સમાજમાં કોઇ નિસ્ચિંત ધારાધોરણો છે કે એણે શોર્ટસ નહી પહેરવાની કે જાડા ખડધા જેવા જીંસ નહી પહેરવાના..આ બધાથી કોમળ બાળક્ની નાજુક ત્વચા છોલાઈ જાય !

આજનો સમાજ સ્ત્રીઓ પાસે લાગણી- સુંદરતા ઉપરાંત બુધ્ધિની અપેક્ષા રાખતો હોય તો એણે એને પોતાની બાંધી લીધેલી માન્યતાઓની વાડમાંથી છૂટી કરે જ છૂટકો.

‘વિકાસ માટે સ્વતંત્રતા જરુરી નહી અનિવાર્ય છે’

સ્વતંત્રતાની માંગણી તો પોતે જેને લાયક નથી હોતું એવું નાનું  છોકરું પણ કરે છે..એને પણ પડવાની, આખડવાની સત્તા અપાય છે…પરિણામે પોતાની ભૂલોમાંથી શીખી શીખીને એ પોતાનો રસ્તો શોધતા શીખે છે – વિકાસ સાધે છે.પીંજરામાં પંખીને પૂરી રાખીને દુનિયાની જોડે તાલ મિલાવવાનું કહો એ ક્યાંનો ન્યાય ! વળી એને  બહાર કાઢ્યા પછી પણ સતત દિશાસૂચન કર્યા કરો, એની ગતિના વેગ નોંધ્યા કરો, ઠપકો આપ્યાં કરો- આ બધી ભાંજગડમાં  પંખી પોતાના સપનાની મંઝિલ સુધી ક્યારે અને કઈ રીતે પહોંચવાનું ? પોતાનું મહત્વ પંખીને પોતાને જ સમજવા નથી દેવાતું તો એનો સ્વીકાર એ સમાજ જોડે કઈ રીતે કરાવવાનું !

આમ ને આમ એડીચોટીના જોર પછી પણ ધારી સ્થિતી ના પામી શક્તા આધુનિકાની લાગણીઓ બાંધ તોડીને એક સાથે બળવો પોકારી ઉઠે છે..પોતાના સ્વીકાર માટે એ પછી આંધળૂકીયા કરતાં પણ  નથી અચકાતી.જેને વળી પાછું સ્વછંદતાનું લેબલ લગાવી દેવાય છે.દરેકે દરેક વાત-ક્રિયા-પગલાંઓમાં ચંચૂપાતો !

‘પ્રિય સમાજ’ સ્ત્રીને હાશકારાનો એક શ્વાસ ફેફસામાં ભરવા દો, સ્વતંત્રતાનો ઓક્સિજન માણવા દો. જેવું જીવન મળશે એ મંજૂર પણ  એની મરજી મુજબની બે ઘડીનું જીવન તો જીવવા દો, પ્લીઝ એની દરેક બાબતે ‘ચંચૂપાતો’ કરવાનું છોડો..એને વિકસવા દો.

સ્નેહા પટેલ

વેકેશન – મોસાળ – ખંભાત

Smruti khodaldhaam mag.  ‘Aachman’ column – july – 2012.

આજે બહુ વર્ષો પછી ખંભાત – મારા મોસાળ જવાનું થયું.બાળપણના ઘણાખરા ઉનાળુ વેકેશન નાના-નાની, માસીઓના ઘરે જ વીત્યા છે.

વેકેશનનો સમય એટલે ઉનાળાનો સમય. તાપથી બચવા બને એટલા વહેલાં ઉઠીને સવારની પહેલામાં પહેલી બસ જ પકડવાનો આગ્રહ રખાય..એસ ટી સ્ટેન્ડ પર હંમેશા ૨૦-૨૫ મીનીટ તો રાહ જોવી જ પડે..બસ આવે એટલે ભીડમાં ધક્કા મુક્કી કરીને, લોકોના ગંદા સ્પર્શથી બચતા બચતા બસમાં ચડવાનું (જેના માટે ઘૂસ મારી જેવા શબ્દ પણ વાપરી શકાય) અને છેક્ક્ક આગળની સીટ પર જઈને બધાની સીટ રોકવાનું કામ મેં સ્વેચ્છાએ ઉપાડી લીધેલ હોય..એ કામ પતે એટલે હું આજુ બાજુ બધાંને જોયા કરું..જેમને ગમતી સીટ મળી જાય એમની સામે આપોઆપ જ થોડું હસી પડાય અને જે લોકોને બેસવા માટે સમૂળગી જ સીટ ના મળી હોય એ લોકો કરતાં હું કેટલી સ્માર્ટ અને ચપળ એવો છૂપો ગર્વિલો ભાવ મગજમાં નશો ચડાવી દે.

પહેલેથી જ પંચાતીયો જીવ ના હોવાથી બારીની સીટ મને વધુ ગમે. બસની અંદરનું બંધ વાતાવરણ મને બહુ સમય એના મોહપાશમાં બાંધી ના શકે..એસટી ની ઉપરથી ખૂલે કાં તો નીચેથી એવી અધખૂલી બારીમાંથી મારી ઉત્સુક નજર કાયમ બહારની દુનિયાને કૌતુકથી નિહાળ્યા જ કરે.. કાળી કાળી ડામરની સડકો પર ચકરાવો લેતી ઝીણી ઝીણી ધૂળ, વૃક્ષોની હારમાળા, એની પાછળથી ચળાઇને આવતા સોનેરી તડકાની સંતાકૂકડી મારા મોઢા પર ઝીલવાની બહુ મજા આવે.. એ મોઢા પર પડે એટલે મારુ મુખ પણ સોનેરી સોનેરી થઈ જાય..થૉડું રતાશ પકડે અને આપણે જાણે સોનપરી …આપણી જ કલ્પનાની દુનિયા અને આપણે જ રાજકુમારી જેવી ભાવના સાથે ઘણીવાર આંખો બંધ થઈ જાય જાય..પણ એ બહુ લાંબુ ટકે નહી. એસટીનો ડ્રાઈવર પાંચ મીનીટથી વધારે એવા લોચનબંધ કરીને કલ્પનાવિશ્વમાં વિહરવા ના દે…રસ્તાના ખાડા ટેકરાંની ઐસી કી તૈસી કરીને બને એટલો રસ્તો વહેલો કાપવાની વેતરણમાં જ હોય એટલે આપણું માથું પેલી અધખુલ્લી બારીની ગ્રીલ સાથે આગળ પાછળ ઘસાતું ઘસાતું ખટાક-ખટાક અથડાયા જ કરે..અને વાસ્તવિકતાની દુનિયામાં પાછા ધડામ્મ્મ..!

એસટીની ખટારા બસમાં, ડીઝલની અને આજુબાજુમાં ભરચક્ક માનવદેહની પરસેવાની માથું ફેરવી નાંખતી વાસ સહન કરતાં કરતાં લગભગ દોઢેક કલાક વીતે અને છેલ્લે તો ધીરજ હાથમાંથી સરતી જાય. ખેડા-તારાપુર.. એમાં પણ જો બસ ક્યાંક પેટ્રોલ સ્ટેશન પર ઉભી રહે  અને ૧૦ મિનીટ વધી જાય તો તો થઈ રહ્યું..ધીરજનો ઘોડો બેકાબૂ થઈને લગામ તોડીને ભાગી જ નીકળે ને અકળામણના રેલા ઉતરવા લાગે. ત્યાં તો લાંબા લાંબા તાડના ઝાડ નજરે ચડે એટલે મગજમાં છમ્મ કરતુંકને પાણી રેડાય અને બાજુમાંથી મમ્મીના આશાભરેલા વાક્યો ચાલુ થઈ જાય..બસ બેટા..હવે થૉડી ધીરજ.. આ જો નારિયેળી દેખાય ને હવે તો ખંભાત આવ્યું જ સમજ..બસ…

‘કેટલી મીનીટ થશે મમ્મી..?’

‘બસ..૧૦ મીનીટ ..’

જોકે એ વખતે હાથે ઘડિયાળ ના હોય એટલે દસ મીનીટ અને ૨૦ મીનીટનો તફાવત બહુ સમજાય નહી..બધું ય સાપેક્ષ..

પણ આ વખતે તો હાથમાં ઘડિયાળ હતી..સમય અને હોદ્દો બેય બદલાઈ ગયેલું.. પ્રગતિનો પવન..આજે હું એસી ગાડીમાં હતી અને એ પણ મમ્મીના પદ પર બિરાજમાન મારા બાર વર્ષના દીકરાની જોડે.

એસટી સ્ટેશનથી અંદર ઘૂસતાં જ એ જાણીતી સડકો ઉપર બહુ બધું અજાણ્યું ઉગી નીકળેલું હતું. ગાડી દરિયાના રસ્તેથી જમણાં હાથે વળીને એ જ પરિચીત પતલી ઘુમાવદાર સડક પરથી મોસાળની ગલી તરફ વળી..પણ આ વખતે મોસાળમાં નહોતું જવાનું..નાના-નાની જ ક્યાં રહેલા હવે તો મોસાળનું ઘર રહે..  આ વિચાર સાથે જ  દિલમાં પીડાની એક તીખી લહેર પ્રસરી ગઈ..અલીંગ વટાવતા વટાવતા તો એ જ જાણીતી સાંકડી – પતલી સીધી લીટી જેવી ‘ગાંધીની પોળ’ નજરે પડી અને ધ્યાન બહાર જ આપોઆપ ગાડીની બ્રેક પર પગ દબાઈ ગયો.

બે પગથિયા ચડીને પ્રવેશાય એવી ૬-૭ ફૂટ પહોળી ગલી..દૂરથી જોતાં ડાબે જમણે ફેલાયેલા જૂના જમાનાની લાકડાંની બાંધણીવાળા મકાનો ઉપર આધુનિકતાનો થોડો થોડો ઢોળ સ્પષ્ટપણે દેખાતો હતો..કાને  બહેનપણીઓનો સાદ પડ્યો અને  ધૂળીયા જમીનમાં ખાડો ખોદી ખોદીને ગિલ્લી દંડાની રમત રમતી હોઊ એવો ભાસ થયો. જમણાં હાથે ખાલી પ્લોટ હતો જ્યાં અમારી તોફાની મંડળીએ  ઢગલો નાટકો બનાવેલા અને ભજવેલા..જોનારા પણ અમે પોતે જ તો વળી. આ જ જગ્યાએ વીણી વીણીને ભેગી કરેલી માચીસના બોકસની આગળ પાછળનું પૂઠું કાપીને ‘છાપ’ રમતા હતાં, ધૂળિયા જમીનમાં ખાડો જેને અમે ‘ગબ્બી’  કહેતા એ ખોદીને લખોટીઓ રમતા..જમીને કેરમા બોર્ડ…વેપાર- જેવી બધી ‘ઈનડોર ગેમ્સ’ આવી જાય.. રાતના સમયે જમી કરીને  નાના- નાનીની આજ્ઞાનું પાલન કરીને દેરાસર દર્શન કરીને પાઠશાળામાં નવી નવી ધાર્મિક ગાથાઓ શીખી લઈને નવરા ધૂપ થઈ જઈને  અંધારામાં થપ્પો રમતાં.. છેક અંદર અંદર અંધારિયા ખૂણામાં  છુપાઈ જવાનું…થોડી બીક લાગે પણ પકડાઇ જવાની શરમે એ બીક સહન થઈ જાય.

આ બધી ધમાલો પછી બધા ભેગા થઈને અમારી કામવાળી બાઈ જેને ‘ગોલણ’ કહેતા હતા ( ખંભાતમાં આવી ગોલણો ઠેર ઠેર પગના અંગૂઠા અને પહેલી આંગળી વચ્ચે લોખંડ્નો પતલો ડંડો ભરાવી અને એના ટોચકા પર બીજા હાથે લાકડાની જાડી સળીના છેડે લોખંડનો ટુકડો ભરાવી હથોડી જેવા શેઈપના ડંડાથી અકીકના પથ્થરો ટાંચી ટાંચીને અકીકને શેઈપ આપતી નજ્રરે પડે..એનું ધ્યાન ચૂકવીને મેં પણ એવા અખતરા કરી લીધેલા છે…એક પણ ટુકડો આંખમાં ગયો તો આંખો ગુમાવવા સુધીની ઇજા પહોંચી શકે.. પણ એવા જોખમોની સામે કંઇક નવા અખતરા –રોમાંચ આ બધાંનુ એ સ્મયે વધુ મહત્વ) એના  ઘરે અડ્ડો જમાવીએ.. ઉનાળાની સિઝનમાં રોજ રસ તો હોય જ…સવારે ખાધેલી કેરીઓના ગોટલાં એ ગોલણને આપી રાખીએ.. જેને એ પોતાની સાંજની રસોઈ પછી ઠરતાં જતાં ચૂલ્હામાં શેકી આપે અને અમે અણીદાર પથ્થરથી એને તોડી ર્તોડીને અંદરથી ગોટલી કાઢીને એનો ઢગલો કરીએ..

બધું ય કામ પતાવી અને નાનાના ત્રણ માળના મોટા ઘરમાં બીજા માળે આવેલા એક વિશાળ રુમમાં વચ્ચે વચ્ચ આવેલા હીંચકા પર આખીય ટોળી મોટા મોટા હીંચકા ખાતા ખાતા એ ગોટલી સરખા ભાગે વેચીને ખાઇએ..કોઇને વધુ જાય તો ઇર્ષ્યા – ગણત્રી નહીં કે ઓછું આવે એનો રંજ નહીં..બસ મજ્જ્જ્જાની લાઈફ..એમાં ય પાછો કોઇના મગજમાં વિચારનો ફણગો ફૂટે તો એક બારકસ હીંચકાની નીચેની બાજુ આમથી તેમ જમીનસરસો થઈને લસરે.. મગરની જેમ ..હીંચકો કોઇ પણ ભોગે ચાલુ રહેવો જ જોઇએ એ શરતે દાવ આપનાર અમારા પગને ના સ્પર્શી જાય એનું ધ્યાન રાખતા રાખતા અમારે અમારા પગ ઉપર લઈ લેવાના..એક હીંચકો..૭- ૮ જણની અમારી ટુલ્લર..હોહા..ઘમાલ મસ્તી …નવાઇની વાત તો આટલી ધમાલો પછી પણ   હીંચકા પર બેલેન્સ રહી જ જાય.. ક્યારેય કોઇ એક્સીડન્ટ નથી થયો..

એવામાં નાનીની બૂમો પડે..

‘ચાલો હવે..બહુ મોડું થયું..સૂવાનો સમય થઈ ગયો.’

એટલે બધાંયના મૉઢા વિલાય..બાળપણી જીવને ક્યારેય રમતથી સંતોષ થયો છે આમે..! આંખો ને આંખોમાં ઈશારાઓ થાય..સળંગ ઘરોના સળંગ ધાબા..વચ્ચે એક નાની શી પાળી જ હોય..બધાં ય ધાબે સૂવાનો પ્લાન ઘડે અને પછી નાનીને સૂવા જવાનું કહીને ધાબે જવાનું..ત્યાં અગાશીની બહાર આવેલ જૂનું લાકડાનું કબાટ ખોલી આપણી મનપસંદ પથારી કાઢી લેવાની. અગાશીમાં ઍ પથારી પહોળી કરી એના પર ચાદર પાથરી ઓશિકુ અને ઓઢવાનું સરખું એની જગ્યાએ મૂકીને આપણી ટુલ્લર ચાતક નજરે રાહ  જોતી હોય એ અગાશીમાં પહોંચી જવાનું. એક ખટપટીયો જીવ ક્યાંકથી બલ્બ સળગાવવાની વ્યવસ્થા કરી લાવે અને પછી ચાલુ થાય અમારી પત્તાની ગેમ…

નાના- નાની પણ પછી તો આવીને અમને રમતાં જોઇને કંઇ બોલે નહીં.

‘બહુ મોડું ના કરતાં દીકરા’ના બે ચાર વાક્યો કહીને સૂઇ જાય..અને આપણે મનના રાજા… ૨-૩ વાગ્યે આંખો બંધ થવા લાગે ત્યારે બીજા દિવસનો પ્રોગ્રામ ઘડીને કમને છૂટા પડીએ..તે સીધી બીજા દિવસની સવાર..!

બંસીકાકા..નાનાની દુકાનમાં કામ કરતા બંસીકાકા હજુ યાદ છે. તાડફળી ખાવાનો મૂડ આવે ત્યારે ખંભાતની સારામાં સારી તાડફળી શોધીને લાવી આપવાની જીદ સાથે ખંભાતની ગલીઓમાં  સાઈકલ પર એમને બહુ દોડાવ્યાં હતાં. એ લાવી આપે એટલે પ્રેમથી પાછા એમાંથી એમના હિસ્સારુપે બે એક તાડફળી શોધીને એમને આપતાં પણ ખરા અને એનો એ બહુ જ પ્રેમથી સ્વીકાર પણ કરતાં..હવે તો એ બંસીકાકા પણ  હયાત નથી.

ખંભાત જઈએ ત્યારે મને પીવના પાણીની બહુ મોટી તકલીફ પડે. ત્યાંનું ખારું ખારું પાણી તો ઉલ્ટી થઈ જાય એટ્લું ખારું..મોટાભાગે દરેક ઘરમાં એક ‘ટાંકું’  જોવા મળે..(આવા ટાંકા તો પિકચરોમાં જ જોયેલા હોય એટલે આપણને તો એની ભારે નવાઈ અને ઉત્સાહ-રોમાંચકારી કામ લાગે ) એમાં પિત્તળનો ચકચકાટ ઘડૉ દોરડું બાંધીને ઉતારીને એમાંથી મીઠા પાણી ખેંચવાની મજા જ અનેરી..પણ તકલીફ એ કે એ પાણે જરા વિચિત્ર રીતે જ મીઠું લાગે….છેલ્લા ઉપાય તરીકે હું ખારુ અને મીઠું બેય પાણી મિક્સ કરીને પી  લઊં..હજુ એ સમયે કુવામાં મોઢું નાંખીને મોટે સાદે અમારા નામ બોલીને એના સાંભળેલા પડઘા કાનમાં ગૂંજે છે..

એ ત્રણ માળનું ઘર અત્યારે  મને આકર્ષી રહેલું..મને ત્યાં જવાની તીવ્ર ઇચ્છા થઈ પણ ત્યાં તો એ ઘરમાંથી હાથમાં દાતણ અને બીજા હાથમાં લોટૉ લઈને બ્રશ કરવાની તૈયારી સાથે એક કાકા ઓટલે ડોકાયા અને મગજમાં એક તીવ્ર સબાકો વાગ્યો..આ ઘર હવે કયાં આપણું..જેની દિવાલે દિવાલે મારા નાજુક ટેરવાંની છાપ પડેલી, લાદી-લાદીએ મારા પગની પાનીના ટહુકા વેરાયેલા…આખે આખું ઘર મારી ધમાલ મસ્તીથી ભરચક, હાસ્યની છોળોથી રંગાયેલુ એ ઘર અમારું ક્યાં ..એ તો નાના નાનીના મૃત્યુ પછી વેચાઈ ગયેલું..મારે તો હવે એને દૂરથી જોઇને જ સંતોષ માનવો રહ્યો.જ્યાં શૈશવની અમૂલ્ય પળો વિતાવેલ હોય એ જગ્યા હવે પારકી થઈ ગઈ હોય એનો રંજ દિલને અંદરોઅંદર કોતરી રહેલો. ઈંટ, માટી, ચૂનાના બનેલા ઘર સાથે પણ માનવીને કેવો  લગાવ થઈ જાય છે એનો અનુભવ કર્યો. ખડકીમાંથી બજાર,સીમંધર સ્વામીનું દે’રું..થુભનું દે’રું..ચોકસીની પોળ, કાછિયાપાડ, લાલ દરવાજા, , સક્કરપુર, દેવાનનગર, માદળાના તળાવની ભૂતાવળી કહાની,હલવાસન- પાપડનું ચવાણું -સુતરફેણી… જેવા નામના પડઘા પડી રહેલા અનુભવ્યા.

અને આંખોમાં આંસુ સાથે જે પગથિયે ઉભા રહીને અનેકો વરઘોડાઓ જોવાનો આનંદ માણેલો એ પગથિયાંને નજરસ્પર્શ કરીને માસીના ઘરની દિશામાં ગાડીને હંકારી.

બાજુમાં બેઠેલો મારો સમજુ દીકરો ચૂપ-ચાપ મને  આશ્ચર્યથી નિહાળી રહ્યો.

સ્નેહા પટેલ

sneha_het@yahoo.co.in

સ્વાભિમાન – અભિમાન

સ્મૃતિ ખોડલધામ મેગેઝીન > આચમન કોલમ > જુન-૨૦૧૨

 

સ્વાભિમાન – અભિમાન

માનવી…એની અવઢવ : ‘ શું હું કંઇ જ નથી – ના-ના, હું બધું જ છું…અત્ર-તત્ર -સર્વત્ર. !.મારાથી કંઇ નથી થઈ શકતું શું કરું..  અરે, આ હું કેમ ના કરી શકું !

આ અવઢવમાં હક, અપેક્ષાઓની રંગપૂરણી થાય – ‘મને પણ શાંતિથી જીવવાનો હક છે..માંડ માંડ મળેલું આ માનવજીવન પાણીની જેમ વેડફી તો ના જ નંખાય ને..મારા ઢગલો સપનાઓ, ઇચ્છાઓ, બધાંનો જન્મ એના પૂર્ણત્વને ભેટવાને પૂરા હકદાર છે. દુનિયાની દરેક સારી વસ્તુ માટે હું સૌથી લાયક વ્યક્તિ છું કારણ, દુનિયાના કોઇ પણ માનવીનું મેં ક્શું જ નથી બગાડયું એટલે તેઓ પણ મારું કશું ના જ બગાડી શકે..એમણે મને કશું  આપ્યું નથી તો મારી પાસેથી કંઇ મેળવવાની આશા નક્કામી જ ઠરે..એ જ પ્રમાણે મેં કોઇને જો મદદ કરી છે તો સામે એનો બદલો મેળવવાની (ચક્રવૃધ્ધિ વ્યાજ કોને વ્હાલું ના હોય ) એષણા એ સહેજ પણ અસ્થાને નથી. હું એક જીવતું જાગતું ઉત્સાહથી છલકાતું ઇશ્વરનું સુંદર મજાનું રમણીય – ગમતીલું સંતાન – સર્જન. આ સર્જનના મિજાગરાઓ સફળતાના તેલથી સતત ઉંજાવાની પ્રક્રિયા ચાલવી જ જોઇએ, જેથી મારું જીવન મારી ઇચ્છા મુજબ્ સરળતાથી મનધાર્યા રસ્તે અવિરત ચાલતું રહે. પ્રૂથ્વીના નાનામાં નાના જીવની જેમ જ મારી સ્વતંત્રતા મને અનહદ પ્રિય છે…જીવથી પણ અદકેરી..એના રખોપા માટે હું મારી એડી ચોટીનું જોર લગાવી શકું છું. સ્વતંત્રતા મારો જન્મસિધ્ધ અધિકાર છે. ‘

આ છે માનવીના મગજમાં આખા જીવન દરમ્યાન ચાલ્યા કરતા જાત જોડેના જાતના સંવાદોની વણથોભી વણઝાર..જાતે જ બોલો..જાતે જ સાંભળો..જાતે જ નિર્ણયો લો..જાતે જ એ નિર્ણયો પર અમલ કરો અને જાતે જ એના ફળ  ભોગવો. જીવનના દરેક સ્ટેજ પર માનવીને વત્તે ઓછે અંશે પોતાની શારીરિક તાકાતનું મહત્વ સમજાતું જ હોય છે. નાના બાળકમાં પણ પોતાનાથી જોરાવર બાળક પરત્વે આછી ઇર્ષાના લસરકા હોય છે, જુવાનિયાઓ ‘ જાકે ના આયેગી યે જુવાની ‘ના સમયગાળા દરમ્યાન પોતાના ઉત્સાહ, સાહસ,સફળતાનો ઝરો સદા ઉભરાતો રહે એની ભાંજગડમાં વ્યસ્ત..તો પોતાની વસંત ગુમાવી બેઠેલા વયસ્કોના પાનખરી નિસાસાઓમાં સૂકા, ખરી ગયેલા અને આંધી સાથે આમથી તેમ ભટકતા..ઉડતા..ખખડતા અનુભવી વર્ષોનો પાકટ કોલાહલ ડરામણી રીતે ભળેલો હોય છે.

માનવીને જ્યારે એનું શરીર સાથ આપતું હોય, એની શારિરીક શક્તિનો પારો ઉચ્ચતમ સપાટીને સ્પર્શતો હોય ત્યારે એના દિમાગમાં બેધ્યાનપણે ‘અહમ’ નામનો  અદ્ર્શ્ય  રાક્ષસ જન્મતો, વિકસતો હોય છે, શારીરિક જોર થકી મળતી સફળતાની દરેક ઇંટ એના ભ્રમ,માન્યતાની દિવાલ વધુ ને વધુ ઉંચી અને મજબૂત કરતી જાય છે. મનુષ્ય તો આખરે મનુષ્ય..એ તો પોતાના ‘અહમ’ને ‘સ્વાભિમાન’ જેવા રેપરમાં વીંટતા રહેવાની ભાંજગડમાં જ રત રહે છે, અભિમાનના હિંડોળે વધુ ને વધુ ઉંચો જઈને ઝૂલતો- ઝૂમતો રહે છે. પોતાનું સ્વાભિમાન લોકોની નજરે અભિમાન બનતું જાય છે એ  ઉંચાઈ પરથી નિહાળવાની સમજ અને દષ્ટી બેય ગુમાવી ચૂક્યો હોય છે. સ્વાભિમાન અભિમાનની પરતો હેઠળ ઢંકાતું જાય છે..ઝાંખુ થતું જાય છે..અભાનપણે માનવીમાં એનાથી ઓછા સમર્થ લોકોમાં એક હીન ભાવના જન્માવવાનો, એને પોસવાનો વિક્રુત શોખ વિકસતો થતો જાય છે. પોતાની સફળતાના તેજમાં ચકાચોંધ કરીને એ લોકોને સતત પોતાની શિખામણો, સ્વસ્તિવચનો સાથે સિધ્ધીઓની ઝાંખી કરાવતો નબળા લોકોને હીન ભાવનાના વમળોમાં વધારે ને વધારે ઉંડા ધકેલી દે છે, કોમ્પ્લેક્ષના કુવામાં ધક્કો મારતો રહે છે…એના અત્મવિશ્વાસના મૂળિયા જડમૂળથી હચમચાવી કાઢે છે…એની માનસિક શક્તિ – વ્હીલપાવરના ફૂરચેફૂરચા ઉડાવી કાઢે છે. એ તૂટતા -વિખરાતા અસમર્થ વ્યક્તિની દશા એના અહમને વધારે ને વધારે સંતોષતી જાય છે. ટેકરો ઉંચો ને ઉંચો બનતો જાય છે. માનવીમાંથી અમાનવી તરફનું પ્રયાણ..!!

 

એ પોતાના ગાણા ગાવાના તાનમાં જ હોય છે…નકરું બોલ બોલ કર્યા જ કરે છે..કોઇની આપવીતી તકલીફો સાંભળવાની ફુરસત પણ નથી હોતી પોતાની મસ્તીમાં જ ગુલતાન. ‘સારી દુનિયા મેરી મુઠ્ઠીમેં, મેં દુનિયા કા સુલતાન..’

 

લોકો મારી સફળતાથી ઇર્ષ્યાની આગમાં બળે છે તેથી જ મારા સ્વાભિમાનને અભિમાનમાં ખપાવે છે. હું આટઆટલી મહેનત કરું છું, તન મન બધીય રીતે પૂરેપૂરો ઘસાઇ જઉં છું ત્યારે સફળતાની દેવી મારા શિરે તાજ પહેરાવે છે જેનો ગર્વ લેવો એ મારો અધિકાર છે.મને મારું સ્વાભિમાન, ખુમારી  અનહ્દ વ્હાલા છે…હોવા જ જોઇએ એ તો…કબૂલ..પછી ધીમે ધીમે સ્વાભિમાન-ખુમારી માણસમાંથી  બહાર છલકાવા લાગે છે..ઢોળાવા લાગે છે..દદડતું દદડતું અંતે એ અભિમાન બની જાય છે. એ અલગ વાત છે કે માનવીને પોતાને એ વાતની ખબર નથી પડતી. એ તો એક પ્રકારના ‘ટ્રાન્સ’માં જ જીવતો હોય છે આ બધું ઢોળાવું – વેડફાટ એ ક્યાં જોઇ સમજી શકવાનો…!

 

એક દિવસ અચાનક એના શરીરનું કોઇ એક અંગ બળવો પોકારે છે.રોકેટ જેવી ગતિને અવરોધક બની જાય કાં તો કાયમ માટે હડતાળ પર ઉતરી જાય છે. ત્યારે સ..ર…ર..સ..ટ..ટા..ક આ બધોય ‘ટ્રાન્સ’ તૂટી જાય છે. માનવી જીવ પર આવી જાય છે, મરણિયો થઈ જાય છે અને પોતાની શારીરિક તાકાતને સાચવી રાખવાના ‘યેન કેન પ્રકારેંણ’ હવાતિયા મારવા લાગે છે.

 

હવે માણસ તો માણસ છે, ભગવાન થોડી છે. અમરપટ્ટો મેળવીને થોડો આવ્યો  છે ..બનવાકાળ જે થવાનું હોય છે એ તો આખરે થઈને જ રહે છે., એના ધમપછાડાથી કંઇ વળતું નથી ઉલ્ટાંનો શારિરીક-માનસિક રીતે એ નીચોવાતો જાય છે. જીવનના રસ્તે ભટકાયેલા તોડેલા-ફોડેલા -વિખરાઈ ગયેલા અસમર્થ માનવીઓ એની આંખ સામેથી એક ચિત્રપટની રીલની જેમ પસાર થવા માંડે છે, એમની વાતોને મજાક માનીને હસી કાઢવાની પોતાની ભૂલ પર ભરપેટ પસ્તાવો થાય છે. હવે એને પોતાનો રોલ બદલાતો દેખાય છે..

 

‘સર્વશક્તિમાન સમર્થ’માંથી ‘અસમર્થ – પરવશ’ લોકોની યાદીમાં પોતાનો સમાવેશ થતો દેખાય છે..સામે પક્ષે નવા ઉભા થયેલા સમર્થોની હાંસી પર હવે એ ગુસ્સે પણ નથી થઈ શકતો. નકરા માનસિક – શારીરિક ઘર્ષણોએ આપેલ ‘ડાયાબિટીસ અને પ્રેશર જેવા રોગોની ભેટ એને ગુસ્સે થવાની પરમીશન પણ નથી આપતાં.. ધીરે ધીરે એણે અપમાન સહન કરવું,ગુસ્સો પી જવો જેવી ટેવ પાડવી પડે છે..શીખવું પડે છે.

 

ધીરેથી સ્વાભિમાન જેવો શબ્દ  ડીક્ષનરીમાંથી કોરાણે મૂકાઈ જાય છે.અને સમતા જેવો શબ્દ પ્રવેશતો જાય છે. પરિણામે માનવી માનસિક રીતે મજબૂત થતાં શીખે છે. સમજણથી છલકાઇ ઊઠે છે. હવે એ ફરીથી સમર્થ થાય છે..પણ શારીરીક રીતે નહી માનસિક રીતે.. જોકે આ બધી સમજ માનવીનું શારીરિક શક્તિનું ગુમાન ઓસર્યા પછી જ આવે છે..

 

એક થીયરી ચોકકસ ઘડી શકાય કે ‘શારિરીક તાકાત અને અહમ બેય એક બીજા જોડે અપ્રત્યક્ષ  રીતે જોડાયેલ હોય છે’

 

-સ્નેહા પટેલ

વહેતા રહો

shree khodaldhaam smruti magazine>aachman column >May-2012

‘સતત વહેતા રહેવુ’

દરેક માનવી માટે આ એક અતિ-અનિવાર્ય  ગતિ છે. આ વહેવું એટલે શું..?

જીવનમાં ડગલે ને પગલે ઉતપન્ન થતી મુશ્કેલીઓ વખતે માનવીની ધીરજ ખૂટી જાય એ બહુ જ સ્વાભાવિક વાત છે. જીંદગી ટેકનીકલરમાંથી કાળી-ધોળી કે કાબરચીતરી બની જાય છે. આવા વખતે વિચારો પર વજ્રઘાત થાય છે.. અને માનવીની બધીય શક્તિ જાણે પેરેલાઈઝ્ડ થઈ જાય છે. પેરેલાઈઝડ તન કરતાં મન વધારે ખરાબ..એવી સ્થિતીમાં માનવી સખત તાણ અનુભવે..

‘આખી દુનિયામાં પોતે સાવ એકલો થઈ ગયો છે..પોતાની કોઇને જરુર નથી…સગા સૌ સ્વાર્થના – પૈસા’ના જેવી માનસિકતા ઉતપન્ન થાય છે, જે એને નેગેટીવીટીના કાળા ભમ્મર કુવામાં ધકેલી દે છે જયાં હતાશાની ભૂતાવળ એને શાંતિથી જીવવા નથી દેતી.

દરેક મનુષ્યની અંદર એક બીજો સ્વ રહેતો હોય છે જે એક્દમ ખાનગી હોય છે, એનો પોતીકો..સાવ અંગત. જે સામાન્ય પણે જાહેરમાં ક્યારેય નથી આવતો સિવાય કે કોઇ પરિસ્થિતી એને લાચારીની હદ સુધી ખેંચી જઈને એને બહાર ખેંચી આવે. જે હંમેશા એની ઇચ્છા મુજબ નથી વર્તી શકતો. એને મુશ્કેટાટ બાંધી રાખવો પડતો હોય છે. બહુ જ ઓછા માણસ આગળ એ પોતાનો અસલી ચહેરો બતાવી શકે છે. પોતે જેવો છે, એવો જ બનીને નિઃસંદેહ, નચીંતપણે વહી શકે છે. બાકી બધે તો ડાહ્યું ડાહ્યું, સમજદારીનું મહોરું ચડાવીને જ વર્તન કરવું પડે છે. ચીની કહેવત યાદ આવ્ફી ગઈ ‘ બળેલો કાચબો પોતાની યંત્રણા છુપાવીને જીવે છે.’

આજના ધમાલિયા અને ટેન્શનીયા જીવનમાં માનવી એવા નચિંતીયા સંબંધોને કારણે જ ટકી જાય છે.દરેક માનવીમાં ક્યાંક ને કયાંક એ ‘વહેણ – સંબંધ’ની ભૂખ તરસ ધખતી જ હોય છે.ઘણા માણસોને પોતે જે કહેવું હોય એ કોઈને ચોકખે ચોકખું કહી – સમજાવી નથી શકતા.. એમની પાસે આસાન અભિવ્યક્તિની ‘ગોડ-ગિફ્ટ’ નથી હોતી. તેથી એમને બહુ તકલીફ પડે છે. એ લોકો મોટાભાગે ચૂપ ચૂપ રહેતા હોય છે. અંદરખાને અકળાતા હોય છે. એમને જરૂર હોય છે એવા સાથીની જે એમના મૌનને સમજી શકે, એમના વર્તનને સમજી શકે. એમની સાથે લાગણીથી જોડાયેલ કોઈ વ્યક્તિ જો રોજ-બરોજના એમના વ્યવહારથી અને સહવાસથી એમને સમજવાની શક્તિ વિક્સાવી શક્યા હોય તો, તેઓને જાણે ‘ગોળનું ગાડું’ મળી ગયું હોય, ‘ખુશીનો સૂરજ હાથમાં ઊગી ગયો’ હોય એમ લાગે.

જરુરી નથી કે એ મોકળાશ તમને જીવનસાથીમાં જ મળી શકે. રોજ-બરોજની સાથે જીવાતી જિંદગી એક-મેકને  ઘણીવાર ‘ટેક્ન ફોર ગ્રાન્ટેડ’ જેવી સમજતી થઈ જાય છે. એવા વખતે કોઈ સારો મિત્ર પણ તમને તમારા આ વહેવાપણામાં મદદરૂપ થાય છે. તમે જેમ ઇચ્છો – વિચારો, તમે જેવા છો તેવા… તમારી ભૂલો, તમારી ખામીઓ, તમારી તકલીફો સહિત એ મિત્ર દ્વારા સંપૂર્ણપણે પ્રેમથી સ્વીકારાઈ જાઓ છો એટલે તમે નફિકરા થઈને વહી શકો છો.

વહેવું એક આહલાદક અનુભવ છે.

માનવીનું મૌન સમજવું એ ખૂબ અઘરી વાત છે. જ્યારે તમે કોઈ વ્યક્તિ સાથે સાચી લાગણીથી જોડાયેલા હો, તો જ તમે એના વર્તનને સમજી શકો, એના ગમા- અણગમા સાચી રીતે પારખી શકો,  બધી વાતો એની આંખો દ્વારા સમજી શકો છો. પ્રેમમાં મોટા ભાગે મૌન સંવાદો થકી જ વાતો થઈ જતી હોય છે. પ્રેમમાં વહેવા માટે માનવીને સ્પર્શ અને આંખોની અલગ જ ભાષાનું વરદાન મળેલું છે. એ વખતે વહેતા રહેવા માટે માનવીને કોઈ જ મીઠા ‘ડાયાબીટીસિયા’ અને ‘ખોખલા’ શબ્દોની જરૂર નથી પડતી. કદાચ પ્રેમની દુનિયા એટલે જ સૌથી નિરાળી અને અલોકિક હોય છે. ત્યાં તમારી લાગણી બોલે છે, તમારું વર્તન બોલે છે.

બની શકે તો જેની સામે તમે વહી શકતા હો એ વ્યક્તિને, મિત્રને ક્યારેય દગો કે મનદુઃખ ના થાય એવી કોશિશ કરજો. એ તમારું મૌન સમજે છે, તમારું વર્તન સમજે છે તો તમારી પણ એક નૈતિક ફરજ થઈ પડે છે કે તમે પણ એને એ સહુલિયતનો અહેસાસ કરાવો. એને પણ તમારી જેમ વહેતા રહેવા માટે ઊત્તેજન આપતા રહો..સહકાર આપતા રહો, ગતિશીલ રાખો.

વહેણમાં એક અલગ જ નશો..એક અલગ જ તાકાત હોય છે.

જીવનમાં ગમે તેવી વિકટ પરિસ્થિતી આવે કે ગમે તેવા પ્રિય – મનગમતા સંબંધોના અલ્પ-વિરામ, પૂર્ણ-વિરામો આવે એના દુઃખમાં તૂટી જઈને, એના વ્યૂહ-ચક્રોમાં ફસાઈને ગોળ ગોળ ફર્યા વગર એમાંથી જે મળ્યું એનો સંતોષ માણીને એને ત્યાં જ છોડીને હિંમત-પૂર્વક આગળ વધતા રહો. નહીંતો તમે ત્યાં જ અટકીને, પરિસ્થિતીનો ભાર વેંઢારતા વેંઢારતા આખરે તૂટી્ને ચકનાચૂર થઈ જશો. જીવન જો એક જ જગ્યાએ સ્થગિત થઈ જાય તો ત્યાં બિનજરૂરી કચરો ભેગો થઈને સડો ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, કોહવાઈ જાય છે અને માણસ ખલાસ થઈ જાય છે. એ અવાંચ્છનીય પરિસ્થિતિથી બચવા માણસે સતત આગળ ને આગળ વધતા રહેવું જોઈએ. .ગતિશીલ રહેવું જોઈએ..અટકયા વગર વહેતા રહેવું જોઈએ. ગમે તે સંજોગોનો હામ ભીડીને સામનો કરવાની તાકાત વિકસાવવી જ જોઇએ..

દરેક અણગમતી સ્થિતીમાંથી બહાર નીકળવાના અવિરત પ્રયત્નો એ જ  તમારું સાર્થક મનુષ્યત્વ

આપણે દર વર્ષના માર્ચથી મે સુધી દરિયાકિનારે જઈ એને પ્રાર્થતા નથી કે,” હે દરિયાદેવ, સૂરજને હંમેશા તમારું નીર અર્પતા રહેજો,જેથી સારો વરસાદ થાય, સંધ્યા સમયે નિત્ય સૂર્યને વિનવતા નથી કે બીજા દિવસના પ્રભાતે જરૂરથી આવજો. વાયુ-પવનને ક્યારેય વિનંતી કરતા નથી કે હું કાયમ શ્વસી શકું એટલે તું સદાય આવતો રહેજે.” કારણ, આપણને ખાતરી છે કે આ બધી ક્રિયાઓ નિયમબદ્ધ – એકધારી ચાલે છે. એમને ગમેતેટલી તકલીફો હોય પણ એ એમનું વહેવાનું કામ ચાલુ રાખવાના જ છે. ક્યાંય અટક્વાના નથી. જ્યારે એ વહેતા અટકી જાય ત્યારે જળ -પ્રલય અને સુનામી જેવી કુદરતી હોનારતો આવી જાય છે..એ જ ઘટનાઓ આપણા જીવનમાં પણ થાય…આ સુનામીઓ અને પ્રલયોને અટકાવાનો એક જ ઊપાય હૈયે હામ રાખી બસ…વહેતા રહો..ભીતરની હિંમત-આત્મવિશ્વાસ હશે એટલે અડચણના પહાડ ઓળંગી જ જવાશે. જીવન સુપેરે ચાલશે. આસ્થા રાખો અને અવિરત વહેતા રહો.

કદાચ એટલે જ કોઈ કવિએ કહ્યું છે કે,

‘કમળ-કેદમાં ભમરો કેવળ અંધકાર જાણે,

નભે ઊડતું પંખી ઝળહળ અજવાળું માણે’

જીવનના બધાં જ પથરીલા રસ્તાઓ પણ વહેણના કારણે હલ્કાફૂલ  લાગશે. તમે બસ સાહસપૂર્વક, સડસડાટ એ રસ્તા પરથી નદીની જેમ વહેવાનું હૈયે જોમ રાખો. તો અણિયાણા  પથ્થરો પણ તમને કોઈ ઇજા નહી પહોંચાડી શકે. એ પણ હારી-થાકીને તમારી ગતિને અનુરૂપ એની જાતને ઘસીને લીસી બનાવી દેશે કાં તો તૂટી જશે.એના સિવાય એની પાસે કોઇ  ‘ઓપ્શન’ જ ક્યાં બાકી બચે છે આમે.

તમારું વહેવું સમજણ-પૂર્વકનું, નિઃસ્વાર્થ અને નિરંતર હશે, વેર-ઝેરથી મુકત અને પ્રેમભાવથી પૂર્ણ હશે તો એ રસ્તો આખરે તમને એક અદ્વિતીય, અવર્ણનીય આનંદ અપાવશે. ભગવાનનો સાક્ષાત્કાર કરાવશે. જીવનને સંતોષના સોનેરી કિરણોથી ભરી દેશે. જીવનમાં સફળતાની સીડીઓ ચડવામાં, નક્કી કરેલ ધ્યેય સુધી પહોંચવામાં મનનો એ આંતરિક સંતોષ ખૂબ મોટા પાયે મદદરૂપ થશે..

સ્નેહા પટેલ.

શાંતિની પળોજણ:

શ્રી સ્મૃતિ ખોડલધામ મેગેઝીન – આચમન કોલમ – એપ્રિલ – ૨૦૧૨ નો લેખ

અત્યાર સુધી મને એમ લાગતું હતું કે રેસ્ટોરંટમાં આજકાલના લવરમૂછિયાઓ જ ‘કલબલ કલબલ.. કરતા ઘોઘાટીયા હોય  છે. આજુબાજુ થોડું શાંત વાતાવરણ અને સોફ્ટ મ્યુઝિક્ના ઘૂંટ જમવાની સાથે ગળે ઉતારવાની શોખીન એવી મને જો આવી જગ્યાએ જમવાનું આવે તો જાણે મોત જ આવીએ ગયું હોય એમ લાગે..જમતા જમતા આપણે મૃદુ સ્વરે વાતચીત કરવાના પ્રયત્નો કરીએ તો આપણી સામેવાળો જાણે બહેરો હોય એમ બાઘાની જેમ આપણું મોઢું તાકીને બેસી રહે..વળી આપણને પેલા લોકોની જેમ મોટેથી બૂમો પાડીપાડીને બોલવાની આદ્ત પણ નહીં..પરિણામે આપણી વાતો કોરાણે મૂકીને પેલા લોકોની લવારીઓ સાંભળવાની..પેંપેઍપેં..ચે ચે ચે…!!

હમણાં એક મિત્ર દ્વારા જાણવા મળ્યું કે શહેરથી થોડે દૂર શાંત નૈસર્ગિક વાતાવરણમાં એક નવી સાઉથઇન્ડિયન રેસ્ટોરંટ ખૂલી છે. વળી જમવાનું પણ ટેસ્ટી અને ખીસાને પરવડે એવું હતું…અને આપણે તો ખુશ. ફેમિલી સાથે શાંતિથી જમવાની મજા માણવા બરાબર અઠવાડિયાનો મધ્યનો દિવસ પસંદ કર્યો અને ૮.૩૦વાગ્યે પહોંચી ગયા.  આખી હોટલ ખાલીખમ.. હૈયે ટાઢકનો રંગ લીંપાણો. હાશ..!   બરાબર વચ્ચેનું એક ટેબલ પસંદ કર્યું. આખી હોટલના જાણે આપણે એકલા જ ગ્રાહક રાજા/રાણી…પ્રજા !!

ખુશીનો શ્વાસ ભરીને આખી હોટલ પર એક નજર નાંખી..વિહંગાવલોકન.. ઈનટીરીઅરમાં ટીપીકલ સાઉથ ઇન્ડિયનની છાંટવાલી સફેદ કલરની સુંદર ડિઝાઇન હતી..જે ચાલુ ક્યાંથી થાય છે અને એનો અંત ક્યાં આવે છે એ જ ખ્યાલ નહતો આવતો..જબરી પઝલ-ડિઝાઇન હતી..ત્યાંતો  કાળી લુંગી અને પગમાં લાલ મોજાં સાથે કાળા બૂટ પહેરેલો વેઈટર મેનુકાર્ડ આપી ગયો..વાતાવરણમાં ધીમા સાદે પ્રસરી રહેલું અંગ્રેજી સોફ્ટ મ્યુઝિક મૂડ ખુશનુમા કરી ગયો.

કોફી કલરનું સરસ મજાનું મેનુ કાર્ડ ખોલીને જોયું તો મન પ્રફુલ્લિત થઈ ગયું..વાહ..અસ્સ્લ  ઇન્ડીઅન ખાણીપીણીનો ખજાનો..રસમ..વડાઈ..પુરમ…કુરમ… અહીંઆનો પેપર ડોસા જ ખાવો છે..મજા આવી જશે..હજુ તો આ નશો મગજના ખૂણાને તરબતર કરે ના કરે ત્યાં તો ચારે’ક આધેડ વયના કપલે હોટલમાં શાનદાર એન્ટ્રી મારી..અહાહા..શું એમનો ઠ્સ્સો…રુઆબ.

‘એય ..આ ટેબલ પર કકડો મારીને થોડું ચકાચક કર..’ એક ગ્રે સફારીવાળા, કાળાભમ્મર વાળ ધરાવતા કાકાએ ..(કાળા ભમ્મરવાળ હોય એટલાબધા જુવાનીયા  ના હોય એ તો હવે મારા બાર વર્ષના દીકરાને પણ ખબર છે…) ખુરશીને સ્ટાઇલથી પાછી ખેંચીને, કપાળ પર આવી ગયેલા વાળને ઝટકો આપીને પોતાની પત્નીને સલૂકાઇથી બેસાડ્યા અને બાજુની ખુરશીમાં પોતે બિરાજમાન થયા.. ત્યાં તો ઉભા રહેલા કપલમાંથી એક સ્ત્રી ‘ખુરશી એટીકેટ’વાળા જુવાન કાકાની બાજુમાં  બિરાજ્યા અને આંખ લાલ કરી..  આવું જોઇને મને થોડી નવાઇ લાગી પણ બે પળમાં જ ગુત્થી સુલઝાઇ ગઈ.. કાકીની એ કાકાને ધમકીભરેલ નજરથી જોવાની રીત પરથી ખ્યાલ આવી ગયો કે એ એમના ધર્મપત્ની હતા..જુવાનઅંકલે એમના ‘મિત્રપત્ની’ને ખુરશીમાં બેસાડયા પણ પોતાના ‘ધર્મપત્ની’ને તો વિસારી જ બેઠેલા..આવી બન્યું આ જુવાન  કાકાનું ઘરે પહોંચે એટલી જ વાર.. કાકાની જમણી બાજુમાં  ગુલાબી સિલ્કના ડ્રેસમાં સજ્જ, હાથ-કાન-નાકમાં ઘરેણાંની હાલતી ચાલતી દુકાન સજાવેલી અને નવી નવેલી દુલ્હનની જેમ મહેંદીવાળા હાથ..’તૌબા હા નખરા ગૌરી કા..’ જેવા સન્ન્નારી સાથે મોટી ફાંદવાળા ને ચમકતી ટાલવાળા પતિદેવને પરાણે ઘસડીને લાવ્યા હોય એવા હાવભાવ સાથે બેઠા.ચોથું કપલ સીધું સાદું પણ થોડું થાકેલું હતું.કદાચ કામ પરથી થાકેલા પાકેલા સીધા આવીને અહીં જોઇન થઈ ગયા હશે..

એટલામાં મારો મસ મોટો પેપર ડોસા આવી ગયો…એને કઇ બાજુથી કેટલા અંશના ખૂણેથી કેમનો તોડવો એના વિચારોમાં અટવાઈ..ત્યાં તો વાતાવરણમાં ગરમી ફેલાવા લાગી.જાણે ઓઝોનના પડમાંથી છિદ્ર પાડીને શરીરને બાળી દેતી ગરમી. આ અવાજ ક્યાંથી ચાલુ થઈ ગયો..ને હુ ચમકી..આ શુ…આ અવાજ ક્યાંથી..આ તો પેલા બુઢ્ઢાપાર્ટીનો શોરગુલ..ચેંચેંચેં..પેંપેંપેં.. હે ભગવાન..આ તો ફરીથી એની એ જ અવાજોની દુનિયા… એમાં પણ આ તો વળી નકલી દાંતના ચોકઠાના તાલ પર ઘસાઈ ગયેલા પીન જેવા બેસૂરા અવાજો..કોઇની વાતો ચોરીછૂપીથી ના સંભળાય એ એટીકેટનું માન હવે કેવી રીતે જળવાય જ્યારે વાતો ખુદ જ છેક સાતમો સૂર પકડીને બેઠી હોય..!

થોડી વાતચીત-રસ પરાણે કાનમાં રેડાયા પછી ખ્યાલ આવ્યો કે એ એક કીટી પાર્ટીના મેમ્બરો હતાં, જે દર મહિને એકાદ  વાર આવી રીતે કોઇ જગ્યાએ ભેગા થઈને  સુખદુઃખના પોટલાની ગાંઠો ખોલતા ખોલતા દિલનો અને માથે આવી ચડેલ પ્રૌઢાવસ્થાનો અણગમતો ભાર ઉતારી બુઢાપો હસીખુશીથી વિતાવવાની એષણા રાખતા હતા.

હવે આ કાકાઓના-કાકીઓના નામ નથી જાણતા એટલે આપણે એમને અ, બ,ક, ડ એવા નામ આપી દઈએ..

કાળાબૂટ અને લાલમોજા ઉપર લુંગીના યુનિફોર્મવાળો વેઈટર એ ટેબલ પર પહોચ્યો..

‘સાહેબ કેવું પાણી લેશો..રેગ્યુલર કે મિનરલ.’

‘મિનરલ;

પેટાપ્રશ્ન..

‘નોર્મલ કે ઠંડું..?”

આ તો થોડો અવઢવનો..ઇજ્જતનો પ્રશ્ન..

નોર્મલ કહે તો પોતે બુઢ્ઢા થઈ ગયા છે એવું લાગે અને ઠંડુ પાણી પીવાની શરીર ઇજાજત નહોતું આપતું..શું કરવું…વચેટીયો માર્ગ કાઢ્યો..એક ઠંડી અને એક નોર્મલ બોટ્લ લાવ..’

‘ઓકે..’

બોટ્લ આવ્યા પછી ‘અ'(ખુરશી દાક્ષિણ્ય વાળા) કાકાએ બોટલ હાથમાં લીધી ને એકદમ ચમક્યા..અરે આ તો એક્દમ ગરમ પાણી..હેય વેઈટર..આવું પાણી તો કેમ પીવાય..એક કામ કર..આને થોડી વાર ફ્રીજમાં મૂક અને થોડી ઠંડી થાય એટલે લઇને આવ..’

બિચ્ચારો વેઈટર..આજુબાજુના બધાય ટેબલની નજર અને કાન એ પ્રૌઢટેબલ પર જ ખોડાયેલ હતી એટલે એ થોડો ઓઝપાઇ ગયો ને ફટાફટ એ બોટલ લઇને હાલતો થયો

‘બ'(મોટી ફાંદ અને ટાલના માલિક) કાકાએ ચશ્મા થોડા નાક પર સેરવ્યાં ને મેનુમાં નજર નાંખી..બધાંયની ચોઇસથી માહિતગાર હોય એમ ફટાફટ ઓર્ડર આપવા માંડયો…

‘દસ જણ…એટલે એક કામ કર..ચાર રવા મસાલા ઢોસા,,બે ઈડલી,,,બે મેંદુવડા.. અને એક પેપર મસાલા..લઈ આવ..’

એમની તાનાશાહીથી નારાજગીનું એક મોજું ટેબલ પર ફરી વળ્યું ..પાછો શોરબકોર વધી ગયો..

‘અરે..પણ મારે તો જૈન સાદો પેપર ઢોસો ખાવો છે..અને મારે ઉત્ત્તપા.મારે તો ભાજીપાઊં ખાવો છે….મારે પેલું જોઇશે..અને ‘બ’ કાકાના નાક પરના ચશ્મા સરકીને ગળા પર આવી ગયા.

છેલ્લે બધામાં થોડા ઠરેલ અને વિશાળ ભાવવાહી આંખો ધરાવનારા સમજુ લાગતા ‘ડ'(સીધા સાદા થાકેલા) કાકાએ બધાની મરજી પૂછીને ‘વન બાય વન’ બધાની પસંદગીનો ઓર્ડર આપીને વાત પતાવી..

‘અરે..તારો ઢોસો તો સાવ ઠંડો થઈ ગયો મમ્મી..ક્યાં ખોવાઈ ગઈ છું..’

મારા દીકરાએ મને જાણે કોઇ સપનામાંથી ઢંઢોળીને ઉઠાડી દીધી હોય એમ લાગ્યં..કોઇના ટેબલ પર આમ આંખ, કાન ચોંટાડીને પંચાત કરવાની મારી આ વૃતિ પર મને મનોમન થોડી શરમ આવી ગઈ..(જો કે આખી હોટલની આંખ..કાનના આકર્ષણ બિંદુમાં એ ટેબલ મધયવર્તી સ્થાન પર જ હતું..!!)

મગજને થોડું ‘ડાયવર્ટ’ કરીને પાછું અમારા પોતાના ટેબલ અને ડીશો પર સેટ કરીને ‘પારકી પંચાત પાપ…’વાળા ત્રણ ‘પ’ નો નિયમ યાદ કરીને ‘પોતાના’ ‘પ’ પર વધુ ધ્યાન આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો.વચ્ચે વચ્ચે પરાણે પતિદેવ અને પુત્ર સાથે થૉડો સંવાદનો સેતુ રચવાનો વિફળ પ્રયત્ન પણ કરતી રહી..!!

ત્યાં તો ફરી એક અવાજનું મોજું જમણીબાજુના પ્રૌઢ ટૅબલ પર ફરી વળ્યું ને મારા હાથમાંથી કાંટો નીચે પડી ગયો..

‘અરે..મારો સંભાર જૈન લાવવાનો હતો ને..’

ખુરશી દાક્ષિણ્યવાળા જુવાનકાકાએ પણ એમના સૂરમાં સાથ પૂરોવીને વેઈટરને બરાબરનો ખખડાવતા હતા..( લાગતું હતું કે  ઘરેથી દીકરા અને વહુ જોડેથી ઝગડીને આવ્યા હશે અને એનું ફ્રસ્ટેશનનો ભોગ પેલો વેઈટર બનતો હતો..) એ ફટાફટ સંભારનો બાઉલ  ઉપાડીને ચાલતો થયો અને વળતી જ પળે જૈન સંભાર અને લટકામાં થોડી ઠંડી થઈ ચૂકેલી બોટલ પણ લેતો આવ્યો..રખે ને ક્યાંક એ વધારે ઠંડી થઈ જાય તો પાછું આ બુઢ્ઢાપારાયણ..આમે આજની સાંજ ખરાબ જ ઉગેલી હતી એના માટે..!!”

ઓર્ડર પ્રમાણે ખાવાનું પહોંચતl લગભગ ૧૦એક મિનિટ થઈ ગઈ..આખી હોટલ પોતાનું ખાવાનું ભૂલીને આ રસપ્રદ ટેબલ પર ટીકી ટીકીને મીટ માંડીને નિહાળી રહ્યું હતુ. એ બધાથી પોરસાતું..’સેન્ટર ઓફ અટ્રેકશન’ના મિજાજમાં રંગાયેલ જુવાન બુઢ્ઢાઓ એમની મસ્તીમાં મસ્ત..

ત્યાં તો ભાજીપાઊંની ડીશ આવી..’ડ’કપલના દેવીજીએ પાઊં ઉપાડયો તો નીચે ‘જન્નત’ લખેલું..એ જોઇને એમની ખેંચવાના પેંતરા સાથે ‘બ’કાકાએ એમને પૂછ્યું, ‘તમારા સરનું નામ ‘ઇશ્ક કી છાંવ’ હતું ને..અને ‘ડ’ દેવીજીનો પાઊં હાથમાં જ રહી ગયો..બધાંય એ વિચિત્ર વાક્ય પર ‘બ’કાકાને ડોળા ફાડીને નિહાળી રહ્યાં..અને ‘બ’કાકા અટ્ઠહાસ્ય કરીને બોલ્યા, ‘અરે, તમે પેલું ગીત નથી સાંભળ્યું..’જીનકે ‘સર’ હો ‘ઇશ્ક કી છાંવ, ‘પાઊ’ કે નીચે ‘જન્નત’ હોગી..’ એમની વાતનો મર્મ સમજતાં જ બધા એકસાથે હો..હો..હો કરીને હસી પડ્યાં..એમાં ને એમાં ‘ડ’ કાકાનો હાથ ટેબલ પરના ગ્લાસ પર અથડાયો અને બધું ય પાણી પેલા ભાજીપાઊંની ડીશમાં..અને બધાના હાસ્યને એક્દમ જ બ્રેક વાગી ગઈ..પળ વળતી જ પળે એ પાણી ઢોળાવાની પ્રક્રિયા પર ફરીથી બધા હાસ્યના હિલ્લોળે ચડ્યા.

હોટલમાં હાસ્યનું સુનામી આવી ગયું.

‘આજે તો તમારી મેરેજ એનીવર્સરી હોય એમ સજી ધજીને આવ્યા છો હોંકે દીપાલી બેન..”અ’કાકાએ વાતને અણધારો જ વળાંક આપી દીધો..અને મને એમ કે પત્યું..હમણાં દિપાલીબેનના પતિદેવ ફુલટોસ બોલ પર સિકસર મારી જ સમજો…

ત્યાં તો,

‘અરે..આજે નહી પણ પાંચ દિવસ પછી તો એમની બર્થ ડે આવે જ છે ને..કેમ દિપાલીબેન ખોટું કહ્યું કે..” ‘ડ’ કાકાએ ટાપસી પુરાવી..

અને પીન્ક સિલ્ક્ધારી દાદીમાના ગાલે શરમના રાતા શેરડા ફૂટી નીકળ્યાં..

અને હું આઘાતની મારી જમણેરી ટેબલ પરની બધીજ ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાઓ જોઇને થોડી બ્લેન્ક થઈ ગઈ.

ત્યાં વળી નવો ટોપિક ખુલ્યો..

‘આવતી વખતની પાર્ટી આપણે બગીચામાં રાખીશું.. મેં જગ્યા નક્કી કરી દીધી છે..પણ આ વખતે થોડું જલ્કી હાં કે..આમ આખો મહિનો રાહ નહી જોઇએ..પંદર દિવસનો ગાળો હોય તો સારું રહે છે..’પીન્ક સિલ્કવાળા બેને પોતાનો મત રજૂ કર્યો.

પછી તો બગીચામાં કેટલા વાગે મળીશું..શું નાસ્તો બનાવીને લાવીશું..કેવી કેવી એક્ટીવીટી કરીશુંની ચર્ચાએ આખુંય વાતવરણ ઉત્તેજના અને શોરબકોરથી ભરી દીધું..આજુબાજુના બધાંય પરોક્ષ રીતે મનોમન એમના પ્રોગ્રામમાં ઇનવોલ્વ થતા ચાલ્યા હતાં..

ત્યાં તો પતિદેવે મને કહ્યું..થોડો ગરમ સાંભાર લઈશ કે..આ તો સાવ ઠ્ંડો થઈ ગયો છે..’

અને હું એક્દમ સાતમા આસમાનમાંથી મારા ટેબલ પર પટકાઇ… મારા ટેબલ પર પતિદેવની ડીસ ખાલી .દીકરો પણ ઓલમોસ્ટ જમી રહેલો..જ્યારે હું…હજુ તો અડધે પણ નહોતી પહોંચી..

મન મક્ક્મ કરીને એ કોલાહલ વચ્ચે મારો ઢોસો પૂરો કરવાનો નિર્ધાર કર્યો ત્યારે પેલું રસદાયક ટેબલ એમની વર્ષ પહેલાંની ગોવાની ટ્રીપની વાત કરી રહેલું ધ્યાનમાં ચડ્યું..પણ હવે માથું એના દુઃખાવાની ચરમસીમાએ પહોંચી ગયેલું..કાન કચકચથી આખેઆખા જાણે કે છલકાઇ ગયેલા..બાકીનો ઢોસો ડીશમાં જ રહેવા દઈ પાણીનો ગ્લાસ મોઢે માંડીને બે ધૂંટડા સાથે બધુંય એકઝાટકે ગળા નીચે ઉતારી દીધું. નવો ડેટા સ્ટોર કરવાની કોઇ જ મગજમાં કોઇ જ તાકાત નહોતી બચી એટલે પતિદેવને બીલ ચૂકવીને બહાર આવવાનુ કહીને છેલ્લી એક સરસરી નજર એ મસ્તરામ ટેબલ પર નાંખી.  એક વાર  એ વયસ્કોને જીવનને ખરા અર્થમાં માણી લેવાના અભિનંદન આપવાનું મન થયું ..પણ એ પ્રયાસોએ પરોક્ષ રીતે મારી  સાંજનું સત્યાનાશ કરી નાંખેલુ એટલે મનની મનમાં જ રાખીને શાંતિદેવીએ ફરીથી એક વાર મને ધરાર ઠેંગો બતાવ્યાની લાગણી હૈયામાં ઢબૂરીને હોટલની બહાર નીકળી ગઈ.

– સ્નેહા પટેલ.

મેસેજીયા સંબંધો :

ખોડલધામ સ્મૃતિ મંદિરમેગેઝિન – આચમન કોલમ : માર્ચ, ૨૦૧૨..

એકવીસમી સદી.. ‘સુપર ફાસ્ટ’ જમાનો..

પહેલાં એવું કહેવાતું કે : ‘જે કામ કરો એમાં સો એ સો ટકા ધ્યાન આપો તો જ ‘સફળતા’ નામની દેવી તમને વરશે..!!’ પણ આજના ગળાકાપ હરીફાઇના જમાનામાં એક કામ પકડીને બેસી રહ્યે કંઇ પત્તો ના ખાય…!! જમાના સાથે તાલ મિલાવવા માટે માણસે એના ટાઇમ-જીવન મેનેજમેન્ટ માટે  એક સાથે ૩-૪ જગ્યાએ કામ કરતા શીખવું જ પડે છે. આ માટે માનવીએ પોતાના નાનકડા મગજ પાસેથી કામ લેવાની ક્ષમતામાં વધારો કરવા સતત પ્રયત્નશીલ રહેવું પડે છે… દુનિયાની દરેકે દરેક નાની નાની માહિતીથી સતત અપડેટ રહેવું પડૅ છે. આજના જમાનામાં આ બધા કાર્ય માટે માણસને ડગલે ને પગલે મોબાઇલ, લેપટોપ, ટેબલેટ, આઇ પેડ જેવા ઇલેક્ટ્રિનિક રમકડાં દ્વારા નેટ, સોશિયલ સાઈટસ વાપરવા અનિવાર્ય થઇ ગયા છે.

એ પછી થાય છે માનવીનો શબ્દોની જાદુઈ-કરામતની દુનિયામાં પ્રવેશ…

શબ્દો… શબ્દો…શબ્દો…નકરા શબ્દોની દુનિયા..

શરુઆતમાં જરુરિયાતના કે ટાઇમપાસના ધોરણે વપરાતા  નેટનો અજગર માણસને એની આદતના સકંજામાં ભરડો લેવાની અદભુત ક્ષમતા ધરાવે છે.વર્ચ્યુઅલ દુનિયા સાથે વાસ્તવિક જીવનમાં તાલ મિલાવવા માટે ના ઉધામામાં માનવીનો એક હાથ કોમપ્યુટરના કે લેપટોપના કી બોર્ડ પર ટક ટક કરતો  હોય તો..બીજો મોબાઇલના કી-પેડ પર…!! સામે જમવાની ડીશ હોય..ટીવી પણ ચાલુ હોય અને એની બાજુમાં સીડી પ્લેયર બિચારું મોઢું વકાસીને એની સામે તાકી રહ્યું હોય..વિચારતું હોય : ‘ફુરસતના સમયે સાંભળવાની મહેચ્છા સાથે ઠેકઠેકાણેથી ભેગી કરાયેલી મનગમતી સીડીના ખજાનાને ક્યારે ન્યાય આપશો..?’ આ બધામાં સતત અટવાયેલ રહેવાના કારણે સામે વધતા રહેતા ઓફિસના કે ઘરના પેન્ડીંગ કામોના ઢગલાઓ દાંત કાઢતા પડ્યાં હોય…!!

વર્ચ્યુઅલ દુનિયાના સંબંધોને મેઈન્ટેન કરવામાં સૌથી મહત્વનું પાસું હોય તો મિત્રોના મેસેજના જવાબ સમયસર કાળજી પૂર્વક આપવાના.

‘વેર આર યુ’

‘શું કરે છે..’

‘મારું ફેસબુકનું (૪-૦૨-૨૦૦૪ ના રોજ સ્થપાયેલ આ ફેસબુકના સ્થાપક ઝુકરબર્ગ એક હેકર હતાં. અત્યારે ફેસબુકની કિંમત લગભગ ૧૦૦ અબજ ડોલર {!!!} જેટલી આંકવામાં આવે છે)  સ્ટેટસ / ટ્વીટર પર ટ્વીટ વાંચ્યું/વાંચી કે…? વાંચીને રીટ્વીટ કે કોમેન્ટ્સ જરુરથી કરજે’

‘મારી રચના/ લેખ/ વાર્તા બરાબર છે કે..એક નજર બ્લોગ પર નાખજે ને…લિંક મોકલું છું અને હા કોમેન્ટ જરુરથી કરજે..’

શબ્દોમાં હસવાનું,રોવાનું,ગુસ્સે થવાનું, ઝગડવાનું, મિત્રતા કરવાની,પ્રેમનો એકરાર કરવાનો, સ્વીકાર કરવાનો, છૂટાછેડા લઇ લેવાના,પેચ અપ કરી લેવાનું..૧૪૦ અક્ષરો સુધીના મેસેજમાં  અભિવ્યક્ત થવાની રજા આપનાર ટ્વીટર હોય,યાહુ કે ગુગલમાં ચેટીંગ હોય, ફેસબુક કે પછી માનવી્ની અંગત ડાયરીનું સ્થાન લઇ લેનાર બ્લોગ..આ બધાએ એકવીસમી સદીમાં શબ્દોનું મહત્વ વધારી દીધું છે એ વાત તો ચોકકસ.

મિત્રોની આ માંગને સમયસર પહોંચી વળવાના પ્રયત્નોમાં એ મોબાઈલમાંથી નેટ ઓપરેટ કરવાના ચકકરોમાં ફસાય છે..ચોવીસ કલાક અવેઇલેબલ…૨૪ x ૩૬૫ ‘એટ યોર સર્વિસ’ જેવી આ ફેશનના ફળસ્વરુપે ભેટમાં મળે છે ટાઇમ – કટાઇમના મેસેજીસ, પ્રશ્નો, પર્સનલ અટેન્શન માંગનારાની અપેક્ષા સંતોષવાની જવાબદારીઓ. સવાર હોય કે બપોર, સાંજ કે રાત..બધાયની આગળ ‘ગુડ-ગુડ’નું ટેગ લગાડી લગાડીને મેસેજીયા દોસ્તારોને શુભેચ્છાઓ પાઠવ્યા રાખવાની..એકના એક શબ્દો-મેસેજીસ ગ્રુપમાં બધાં ફ્રેન્ડસને એકસાથે મોકલે રાખવાના.

આમાં ઘણી વાર મજાની વાત તો એ થાય કે સવારના  ‘ગુડ મોર્નિંગ’ માટે વિશ કરેલો મેસેજ બપોરે ફોરવર્ડ થાય તો પણ એ ‘મોર્નિંગ’ એડીટીંગ રહી જાય અને ભરબપોરે આપણી સવાર પડે.  નેટ ‘મેસેજ સાઈટ’ પરથી આવતા મેસેજ છોગામાં મિત્રનો મોબાઇલ નંબર પણ લખાયેલ લેતો આવે છે. હવે  ઉતાવળમાં એ નંબર એડીટ કરીને કાઢી નાંખ્યા વગર મેસેજ ભૂલથી બીજા મિત્રોને ફોરવર્ડ કરી દઈએ તો…તો આપણો મેસેજ સાઈટવાળા મિત્રના મોબાઇલનંબર સાથે જ બધાંય મિત્રોના મોબાઇલમાં જતો રહે છે..( ના સમજાણું ને..ફરીથી વાંચો..આવા લોચા લાપસી તો  આજ કાલ મેસેજ વર્લ્ડમાં એકદમ કોમન છે..!!) વળી અમુક મિત્રો એક જ ગ્રુપમાં હોય એ જાણી જાય કે ‘ઓહ.રાજુ પણ આને રેગ્યુલર મેસેજ કરે છે એમ ને…અને આ મિત્ર તો આપણને કહેતો હતો કે એ તો રાજુ જોડે બોલતો જ નથી..” ્બધી પોલ ખુલ્લી પડી જાય ..પછી ચાલુ થાય મેસેજયુધ્ધ…ફલાણા – ઢીંકણાને સફાઇઓ આપવામાં ને આપવામાં વચ્ચેનો મિત્ર બિચારો ધોવાઇ ધોવાઇને કધોણો થતો જાય.

અમ્રુત ઘાયલ સાહેબનો એક શેર યાદ આવી ગયો,

‘આ મારી પાસે શસ્ત્રો છે જે શબ્દ નામ નું

છે શબ્દ ચક્ર કૃષ્ણનું, બાણ રામ નું …”

આવું જ કંઇક..

આ ‘મેસેજવર્લ્ડ’માં તો એવું જ સમજી લેવાય છે કે મેસેજના જવાબ સમયસર આપવાના કામ સિવાય દુનિયામાં કોઇ અગત્યનું કામ વધ્યું જ નથી અને વળતા રીપ્લાયની પઠાણી ઉઘરાણી જ કરાય.. મોડું થાય કે ધ્યાન બહાર ગયું તો તો પત્યું..

‘મારા સવારના મેસેજનો રીપ્લાય હજુ સુધી નથી આપ્યો..એવો તો ક્યાં બીઝી છું તું..?’

જાણે આપણો મોબાઇલ નંબર આપ્યો કે સોશિયલ સાઈટ્સ પર મિત્રવર્તુળમાં સામેલ કર્યા એટલે પર્સનલ ડીટૅઇલ્સ માંગવાનો.. દરેક અપેક્ષિત જગ્યાએ રીસ્પોન્સ મેળવવાનો પરવાનો આપી દીધો હોય..!!

‘ધૂની’ માંડલિયા જેવા દિગ્ગજ કવિએ આવી પરિસ્થિતિ નિહાળીને જ લખ્યું હશે કે,

‘શબ્દ જયારે પણ સમજણો થાય છે

અર્થ ત્યારે કંકુવરણો થાય છે ‘

ઘણા મિત્રો ઈમેઇલ દ્વારા પર્સનલ જવાબ માંગવાની ખેવના રાખતા હોય છે. એમાં પણ જે દિવસે મેઈલ થાય એ જ દિવસે જવાબ અપાય તો જ એ તમારો બેસ્ટ ફ્રેન્ડ.વળી એકદમ પરફેક્ટ સંબોધન , વિગતવાર નાની નાની વાતોને પણ ધ્યાનપૂર્વક આવરી લેવો પડે અને એક મોટો મસ ટાઇપીંગ વાળો (ઓછા શબ્દોમાં વધુ સમજનારો વર્ગ કેટલો..?) ઇમેઈલ હોય..થોડો પર્સનલ ટચ આપવા વ્હાલભર્યા બેચાર વાક્યો હોય તો તો અહાહા..એ તમારો મોટૉ ફેન..ના ના એસી થઈ જાય અને પછી ચાલુ થાય રોજના ઇમેઇલના ઢગલાં.

દરેક જગ્યાએ બધાને સતત ‘ પર્સનલ અટેન્શન’ મેળવવાનું એક વ્યસન થઈ ગયું છે.. પછી એ ઘર હોય , બહાર હોય કે નેટ હોય…:

“સાંભળો સાંભળો..ધીરજ રાખીને મને સાંભળો..અમારી તકલીફો સમજો..અમને આશ્વાસન, પ્રેરણા આપો.ભલે તમે પોતે અનેકો તકલીફોમાં સંડોવાયેલા હોવ..તમે ઢગલો કામમાં ફસાયેલ હોવ તો પણ અમારો મેસેજ આવે એટલે તરત તમારો રીસ્પોન્સ તો જોઇએ જ…તમારી રોજી રોટી કે તમારા પરિવારની, સંબંધીઓની અગ્રિમતા કરતાં અમારા જેવા મેસેજીયા મિત્રોનો હક સૌથી પહેલો. અમે તમને મેસેજ કરીએ એટલે અમને ‘યેન કેન પ્રકારેણ..’ તરત જવાબ જોઇએ જ ..એ ના મળે તો અમે તમને ગમે ત્યારે ફોન કરી દઈશું જે તમારે ગમે ત્યાં હો તો પણ ઉપાડવો તો પડશે જ …ભૂલે ચૂકે અમારો ફોન કટ કરો તો પાછા એની ચોખવટ કરતો મેસેજ વળતા જવાબમાં જોઇએ એટલે જોઇએ જ ..નહીં તો અમારું સંવેદનશીલ સ્વમાન- ભંગ થઈ જાય…!!!”

અરે ભલા માણસ..પેલો બિચારો ડ્રાઇવ કરતો હોય તો તમારો ફોન ના ઉપાડી શકે કે મેસેજના રીપ્લાય ના કરી શકે , તો તમે થોડી ધીરજ રાખીને એના ફ્રી થવા સુધીની રાહ ના જોઇ શકો…? એના બદલે એ સંવેદનશીલ સ્વમાનવાળા મિત્રના મગજમાં જાતજાતની શંકાઓના કીડા ખદબદ થવા લાગે.. જે છેલ્લે ગુસ્સામાં પરિવર્તિત થઈ જાય

‘અરે..એ બીઝી છે તો અમે થૉડા નવરાધૂપ છીએ..અમારે પણ હજારો કામ કાજ છે..એવા તો કેવા અભિમાન વળી..’

વાતમાં કંઇ માલ હોય નહીં પણ માનવીની નકારાત્મક વિચારપ્રક્રિયા એને જાતજાતના વમળમાં ધકેલી દે અને એ એમાં ગોળ ગોળ ઘૂમરાયા જ કરે બસ..જે દેખાય, સમજાય..એ જ સચ્ચાઇ..જવાબની અનિયમિતતા પાછળના કારણો સમજવાની તસ્દી લેવા જેટલી ધીરજ આજકાલ બહુ ઓછા માઇના લાલ ધરાવે છે. પરિણામે સંબંધોના ડિસેક્ષન થઈ જાય..તોડફોડ..ચીંથરે ચીંથરા..’તું નહી ઓર સહી’ આજના નેટ, સોશિયલ સાઈટ્સના જમાનામાં મિત્રોની ક્યાં કમી છે..એક કહેતા હજારો મળી રહેશે..પછી બધું નવું જૂનું ફગાવી , મેસેજથી ચાલુ થયેલ સંબંધને ‘ગુડબાય ફોરએવર’ના મેસેજની તિલાંજલિ આપીને એક નવા મેસેજીયા સંબંધની (શિકારની) શોધમાં નીકળી પડે છે..!!

મિત્રોની પળેપળનો હિસાબ માંગ્યા વગર થોડી  સમજણ અને ધીરજ દાખવવામાં આવે તો બે ય પક્ષે આ સંબંધ ખુશી આપનારો છે. બાકી તો આ ‘મેસેજ-સંબંધો’ની આયુ કાયમ અલ્પ જ રહેવાની..!!!

તા.ક.  : હમણાં થોડા સમય પહેલાં ટેલિકોમ સર્વિસવાળાઓએ નવી ટેલિકોમ સર્વીસ લાગુ પાડીને મેસેજપ્રેમીઓના ભાવુક દિલને એક આંચકો આપી દીધેલો. આ પોલિસી અનુસાર રોજના ૫૦૦ ફ્રી મેસેજના સેન્સેક્સનો ગ્રાફ સીધો ૧૦૦ સુધી પહોંચાડી દેવામાં આવ્યો.

-સ્નેહા પટેલ.

માસૂમિયતના વરખ.

શ્રી ખોડલધામ સ્મ્રુતિ >  આચમન – ૪  >  જાન્યુઆરી-૨૦૧૨.

બાળપણ હંમેશા માસૂમ હોય છે અને એટલે જ સુંદર પણ હોય છે.દુનિયાના કોઇ પણ છેડે શ્વસતા ગોરા કે કાળા વર્ણના, ગરમીના કે ઠંડીના પ્રદેશના બાળકને લઇ લો, નિર્વિવાદપણે એનામાં આ માસૂમિયતનો ગુણ દેખાઇ આવશે. એ હંમેશા દિન-દુનિયાથી બેખબર પોતાની મસ્તીમાં જ જીવતું હોય છે.

જન્મતાંની સાથે જ એની સઘળીયે ઇન્દ્રીયો સતત આ દુનિયાની દરેક ગતિવિધીઓનું ઝીણવટપૂર્વક,ચપળતાથી અવલોકન કરતી હોય છે. બગીચામાં પવનની લહેરખી વાય ત્યારે ડાળીએ ઝુલતા,લચી પડેલા ફુલોના ઝુમખાં એ દિશામાં જે રીતે લળી પડે છે, જોઇને એના ગુલાબી કોમળ હોઠ પર નિર્દોષ હાસ્ય ફેલાઇ જાય છે. પક્ષીઓ સુંદર મજાનું ગાયન ગાય ત્યારે એના કાન સરવા કરી લે છે, અને આખેઆખો ગીતરસ એના કાનમાં સમાવી લે છે. નદી, ઝરણાં વગેરેના વહેણને પોતાની ગોળમટોળ કાળી કીકીઓમાં નકરુ કુતૂહલ ભરી નજરથી ‘ક્લીક’ કરી દે છે અને આ બધામાં છુપાયેલો ઇશ્વરનો ગર્ભિત સંદેશો આબેહૂબ પોતાના માનસપટ પર અંકિત કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે, ‘વત્સ તું  મારો એક માનીતો અને વ્હાલુડો અંશ છું એટલી વાત બરાબર યાદ રાખજે. ભવિષ્યમાં ક્યારેય પોતાના અસ્તિત્વને ભૂલીને સમગ્રની- મારી -પ્રકૃતિની ઉપરવટ જવાની કોશિશ ના કરીશ.એ નિરર્થક પ્રયાસોમાં તું તારી એકઠી કરેલી બધી તાકાત,માસૂમિયત વેડફી કાઢીશ એનો મને ભય  છે. વળી એ વેડફ્યા પછી પણ તારે માથે કોઇ વિજયપતાકાઓ નથી લહેરાવાની. તારે મારા સમગ્ર અસ્તિત્વની શરણાગતિ સ્વીકાર્યા વગર કોઇ છૂટકો જ નથી. ભવિષ્યમાં પણ તારી શક્તિના સ્ત્રોત તો મર્યાદિત જ હશે, પણ મને એવા કોઇ જ બંધનો કે મર્યાદાઓ નથી નડવાના. ઢગલો મથામણોના અંતે પણ છેવટે પરાજ્ય પામીને મારી સામે વેદનાથી થાકી-હારીને ઝુકી જઈશ. એના કરતાં ‘સમય વર્તે સાવધાન’ રહીને રાજીખુશીથી મારી સાથે જીવતાં શીખજે. મારો વિરોધ કરીને મને પડકારવાના બદલે મારામાં વિશ્વાસ રાખીને પ્રેમ અને શ્રધ્ધાથી મને જીતવાના, સમજવાના પ્રયત્નો કરજે. આમ કરીશ તો છેવટે હારીને પણ તું જીતી જઇશ. અત્યારે તારું મન એકદમ કોરું અને કોઇ જ પક્ષપાતો વગરનું ચોખ્ખું ચણાક છે એટલે આ વાત તને સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરું છું. બાકી એના પર પક્ષપાતોના,અભિપ્રાયોના વરખ લાગવા માંડશે પછી તો તું કોઇનું નથી સાંભળવાનો એ વાત મને ખ્યાલ છે’  અને બાળક ઇશ્વરની બધીયે વાતો મોઘમમાં સમજી જતું હોય એમ બિન્દાસ થઇને સહજતાથી જીવવા લાગે છે. પોતાની પૂરેપૂરી જાત એને સમર્પી દે છે. ‘હેય ને પેલો બેઠો જ છે ને હજાર હાથ વાળો. પછી મારે ક્યાં કોઇ ચિંતા છે. એ સંભાળી લેશે મને.’

પણ, વિધીની ખરી વક્રતા તો હવે ચાલુ થાય છે. બાળક અને ઇશ્વર વચ્ચેનો આ શુધ્ધ અને પ્રેમાળ સંવાદ બાળકની આજુબાજુ વસતી દુનિયા નથી સાંભળી શકતી કે નથી સમજી શકતી.

એના સંસારમાં વસતા એના મા-બાપ,વડીલો,શિક્ષકો વગેરે પોતપોતાની સમજ, અનુભવ અને પૂર્વગ્રહો યુકત શબ્દોથી, વર્તનથી બાળકના ભવિષ્યના લેખ લખવાનું – એના ભાગ્યવિધાતા જેવું  મહાન (!!) કામ કરતાં નજરે પડે છે.  પછી ચાલુ થાય છે બાળકની જીવન જીવવા માટેની મોટેરાંઓ દ્વારા નક્કી કરાયેલી માનસિક અને શારીરિક કવાયતો થી ભરપૂર જીવનપધ્ધતિ.

હંમેશા જોવામાં આવ્યું છે કે ‘ભૂલો ભલે બીજું બધું મા – બાપને ભુલશો નહીં’  જેવી પંકિતઓનો જેટલો સારો ઉપયોગ કરાય છે, એટલો જ આ બાળકોને ‘ઇમોશનલ બ્લેકમેઈલ’ કરવા પણ વપરાય છે. માતા અલગ વિચારો ધરાવતા ભજનો સંભળાવે તો, બાપા કોઇ અલગ જ ગણત્રીવાળો રસ્તો ચીંધે,  સ્કુલના શિક્ષકો  કોઇ બીજી જ સમજના પાઠ ભણાવે. એ કુમળા બાળમાનસમાં દરેક પોતપોતાની તાકાત અને સમજ અનુસાર પોતાના વિષ અને અમ્રુત રેડતું હોય દેખાય. હવે બાળકનું મન રહ્યું કોરી પાટી, એની પર જે ભાષાના જે એકડાં માંડવા  હોય એ માંડી શકાય છે, ઘૂંટાવી શકાય.

સમજદાર અને સંયમી મા-બાપ બાળકના મગજમાં સતત સારા સંસ્કારોનું અમ્રુત સીંચવાના પ્રયત્નો કરતા રહે છે. એનામાં ઇશ્વરની આસ્થા અકબંધ રાખવાના પ્રયાસો કરતા હોય છે. રાત દિવસ મહેનત કરી કરીને સંતાનોના સુખી ભાવિ માટે ઊભી કરેલી સુખ અને સગવડોથી ભરપૂર દુનિયામાં એમને વિપરીત દશામાં અને અભાવો વચ્ચે પણ કેમ જીવી શકાય એની સમજ પણ આપતા જાય છે. વાણી અને વર્તનનો યોગ્ય જગ્યાએ યોગ્ય વ્યવહાર કરતાં શીખવવાનો પૂરો પ્રયત્ન કરે છે. ભગવાનના આશીર્વાદથી મળેલી તાકાતથી છકી ગયા વગર સાહસથી જીવનને  રોમાંચક બનાવીને તળિયા સુધી માણી લેવાની વાતો પણ શીખવતા જાય છે સાથે ‘બેલેન્સીંગ વર્તનના સ્વામી ભવઃ’ ના આશીર્વાદ સદા એના પર વરસાવતા જાય છે

તો કેટલાંક છીછરા ઘડા જેવા મા-બાપ પોતે જે વર્તન કરતાં હોય એ પોતાનું સંતાન ના જ કરે એવો દુરાગ્રહ રાખે. જેમ કે પોતે ખોટું બોલી શકે (એ તો આ દુનિયામાં જીવવા માટે જરુરી છે. સાચાનો જમાનો જ ક્યાં રહયો છે હવે.!) પણ બાળક સામે : ‘અરે ખોટું ના બોલાય બેટા, એવું કરીએ ને તો ભગવાન આપણી જીભમાં કાંટા ઊગાડે.’ પોતે ગુસ્સે થાય ને સંતાનને બે અડબોથ લગાવી દે, બે ચાર ગાળો બોલી કાઢે તો ચાલે, પણ દીકરાના શિરે તો ‘અપશબ્દો બોલે એવા મિત્રોની સામે પણ નહીં જોવાનું’ની વજનદાર જવાબદારી ઠપકારી દેવાની. પોતે સિગારેટ પીવે, શરાબ પીવે તો ચાલે (હાય રે ઢગલો કામકાજના, સામાજીક વ્યવહારના ટેન્શનો )  પણ દીકરો પોતાનું અનુકરણ કરીને પેન્સિલ મોઢામાં નાંખીને સિગારેટ પીવાનો ડોળ કરે તો પીત્તો જાય,  નાલા….. !! અને બે ધોલધપાટીની તડાતડી.. સાથે વિચારતા જાય કે આવું  કેમ ચલાવી લેવાય આપણે રહ્યાં  ‘ઈન્ડીયન બ્લડ’  આપણે આર્યપ્રજા, અનાડી જેવા થઈએ, એ કેમ પોસાય ?

પેલું ખબર છે ને કે, ‘નાઈન્ટીએઈટ ડીગ્રી ઈઝ ધી નોર્મલ ટેમ્પરેચર ’. ૧૦૦’ એ ‘એબોવ નોર્મલ’ .

એ જ રીતે  ‘એબોવ નોર્મલ’ વિચાર કરવા કે, ‘બીલો નોર્મલ’ વિચાર કરવા તે ય ‘ફીવર’ છે.

સગા-સંબંધીઓ જ્યારે આવા બાળકોને માથે હાથ ફેરવીને આશીર્વાદ આપે કે  “બેટા બાપથી યે સવાયો થજે” ત્યારે પેલું બાળક પણ આવા ‘વિચારોના ફીવર’માં સપડાય અને આ બધીયે ઘટનાઓનો પોતાની સમજણ મુજબ સરળ અર્થ કાઢે છે કે, ‘આનો મતલબ મારે સવાયું ખોટું બોલવાનું,  એ અડબોથ મારે છે તો મારે ગનથી ગોળીઓ ઝીંકવાની, એ બે ચાર ગાળો બોલે તો મારે ૨૦- ૨૨ સામી ચોપડાવી દેવાની..એ સિગારેટ પીવે તો મારે ચરસ ગાંજો…’

હવે આવા ‘વિચારોના તાવ’ આવે એમાં આવે એમાં બાળકનો શું વાંક? એને તો શ્રાવ્ય કરતાં દ્રશ્ય વધુ અસર કરે. મતલબ એને કહેવાયેલી વાત કરતાં  આંખોએ જોયેલી વાતો પ્રમાણમાં જલ્દી અસર કરે. એના માબાપ એને કહે એના કરતાં એ લોકો જે પ્રમાણે વર્તે એ  માનસપટ પર સ્પષ્ટપણે અને ઘાટી રેખાઓથી  રેખાંકીત થઈ ગયું હોય છે.

વળી અમુક મા – બાપ તો જાણે પોતાના અધૂરા અરમાન પોતાના સંતાનો એ પૂરા કરવા જ જોઇએ જેવું જક્કી વલણ ધરાવતા જોવા મળે છે.. એ લોકોનો તો જન્મ જ એના માટે થયો છે જેવું જક્કી વલણ ધરાવતા હોય. પેલા માસૂમની કોઇ જ ઇચ્છા કે લાગણીને ધ્યાનમાં નથી લેવામાં આવતું. તું કોણ મોટો તારી જાતે નિર્ણયો લેનારો. અમે હજુ જીવતા જાગતા બેઠા છીએ ને.. પોતે એમને જન્મ આપ્યો, મોટો કર્યો એટલે એના ભવિષ્યના રણીધણી…એના માલિક જ.

તારી સરળતા રાખ તારી પાસે,

જે તું સમજે છે રાખ તારી પાસે,

અમે તો પાણીને થીંગડા મારનારા,

સુગંધને પણ બાનમાં લેનારા,

અમારી ચીંધેલી કેડીએ જ ચાલ,

તારી પસંદ બધી રાખ તારી પાસે…

અને એ માસૂમ ફુલ એની વસંત આવતા પહેલાં જ પાનખરનો અનુભવ કરવા લાગે છે. જીવનના બાગમાં ખીલતા પહેલાં જ કરમાવા લાગે છે. ઝાકળના બદલે અશ્રુઓથી ચમકવા લાગે છે.

બસ, જીવન આમ જ ધીમે ધીમે આગળ વધે છે.

હવે બાળકને શીખવનારમાં એના પોતાના અનુભવો અને સમવયસ્ક, એના જેવી જ અધકચરી સમજ ધરાવનારા મિત્રોનો પણ ઊમેરો થાય છે. એના આધારે બાળક પોતાની એક અલાયદી વિચારશક્તિ ધરાવતું થાય છે. મા બાપ, શિક્ષકો સામે બળવો પોકારીને ખુલ્લે આમ, ક્યાં તો છુપાઈ છુપાઈને પણ એ પોતાની મરજી મુજબના થોડા શ્વાસ લેવા લાગે છે. દરેક વાતમાંથી પોતાની સમજણ, અનુકૂળતા મુજબના અર્થ કાઢતું થઈ જાય છે.એ અર્થના રસ્તે ચાલતા ચાલતા લપસે છે, પડે છે-આખડે છે અને એ બધી માનસિક,શારીરિક કસરતોમાંથી પસાર થઈ પોતાના અનુભવોનો કક્કો પોતાના હસ્તાક્ષરમાં પોતાની સમજ -પાટી પર માંડે છે. માણસને પોતાની દરેક ચીજ વ્હાલી જ લાગે છે.પછી એ એનો ગુસ્સો હોય, પ્રેમ હોય કે અનુભવમાંથી શીખેલા પાઠ..એ સંધુયે એને વ્હાલુ વ્હાલુ, સાચુકલું અને પોતીકું જ લાગે.

બસ આમ જ પોતાના અનુભવોના આધારે એ હવે પોતાનું અલગ વિશ્વ રચતો જાય છે, જાતજાતના તરંગો,વિચારો,સપનાઓને પોસવાના ચકકરમાં હવે એક ઓર વ્યક્તિનો ઉમેરો થાય છે !!!

આ એક્દમ અલગ વ્યક્તિ…વિજાતીય વ્યક્તિ…પોતાનાથી સામેના છેડાની વિચારધારા ધરાવનાર વ્યક્તિ.ઘણી બધી વાતોમાં પોતાનાથી અલગ પડનારી આ વ્યક્તિ દિલથી એકદમ નજીકની કેમ લાગે છે ? એનું આકર્ષણ આટલું તીવ્ર કેમ ? એ ‘દિવસને રાત’ કહેવાનું કહે તો એક વાર કુદરત જેવી કુદરતને  પણ ચેલેન્જ કરી દઈને રાત બનાવી દેવાનું ઝનૂન ચડી જાય એવું કેમ ? રાત દિવસ એના જ સપના, વિચારો દુનિયા જાણે એના પરિઘમાં જ ફરતી હોય..કેન્દ્રમાં એ એક વિજાતીય, દિલની ધડકન જેવી વ્યક્તિ. યેન કેન પ્રકારેણ..એને ખુશ રાખવાના ચકકરમાં જ રહેવા લાગે છે.

એ પછી  જીંદગીમાં આવે ગણત્રીઓનો તબક્કો, પૈસા કમાવાની ઘેલછાનો તબક્કો..સુખ-સગવડોનો માયાવી તબક્કો. એવા સમયે એને જીંદગીના સૌપ્રથમ ગુરુ એવા ઇશ્વરના શબ્દો ધ્યાનથી સાંભળ્યા હોય, સમજ્યા હોય અને એનામાં પહેલાં જેવી માસૂમ શ્રધ્ધા અકબંધ હોય તો એને આ ભવસાગર સુખેથી તરી જવામાં કોઇ જ તકલીફ નથી પડતી. સંતોષ અને સાચી સમજથી જીંદગીના દરેક વહેણને અનુરુપ થતો થતો રસ્તામાં આવતા ધૂળ-ઢેફાંઓને પણ પોતાની સાથે ઢસડી જાય છે અને સુખેથી જીવનના રસ્તે વહેતો રહે છે.

પણ યુવાનીની અમર્યાદીત શક્તિ, જોશ જો એની સમજ પર  હાવી થઈ ગઈ અને એના જોશમાં એ હોશ ખોઈ બેઠો તો પછી એ ગયો કામથી..!! ઇશ્વરનો અને એનો જીવનની શરુઆતના તબક્કાનો થયેલો સંવાદ ભુલી જાય અને આ રંગીન દુનિયામાં ચોમેર પથરાયેલી ઝાકમઝોળમાં ફસાઇ સુખ નામના હરણ પાછળ દોડવાનું ચાલુ કરે છે. ધીમે ધીમે એનામાંથી પેલો માસૂમ બાળક ખોવાતો જાય છે અને જન્મે છે એક  આક્રમક, સાહસી,દુનિયાની લેતી દેતીની ગણત્રીઓ શીખવા મથતો યુવાન. એ પોતાની ઇરછાનુસારની જીન્દગી જીવવા માટે હવે કુદરતને ચેલેન્જ કરતો થઈ જાય છે. એમાં એક જાતનું થ્રીલ અનુભવે છે. નસીબ સારા હોય અને પડકારમાં સફળતા મળે તો એની સાહસવૃતિ સોળે કળાએ ખીલી ઊઠે છે, હિંમતના ઝરણાં ફૂટી નીકળે છે. જે એને એ જ દિશામાં આગળ વધવાનું જોમ આપતું રહે છે અને એ આંખો બંધ કરીને એ લપસણા ઢાળ પર મુશ્કેટાટ મુઠ્ઠીઓ વાળીને દોટ મૂકે છે. આ રહી ગયું ને પેલું રહી ગયું..બધુંય મેળવી લેવું છે, સારી દુનિયા મારી મુઠ્ઠીમાં કરી લેવી છે. બસ આ જ ચકકરોમાં, કવાયતોમાં વર્ષો વીતતા જાય છે અને એની યુવાનીની રેત સરકતી જાય છે.

છેવટે એક એવી ગોઝારી પળ સામે આવીને ઊભી રહે છે કે જે કુદરતને પડકારીને, એની વિરુધ્ધ દિશામાં ચાલતા રહીને ગર્વ અનુભવ્યો હોય, જે કુદરતને પોતાના પગની જૂતીએ કચડી હોય, છેલ્લી આંગળીએ નચાવીને બેજોડ સાહસ અને અદ્ભુત રોમાંચ મેળવ્યો હોય એ જ કુદરતને પડકારવા જતા…સામે થતાં હવે એનું શરીર થાકીને શ્રમાન્તિત થઈ ચૂક્યું હોય છે. તન અને મનના એક એક જોડ દુઃખવા આવી ગયા હોય , કુદરતને હરાવવાની તીવ્ર ઇરછાઓને સાથ આપવામાં એનું શ્રમિત શરીર જવાબ દઈ દે છે.. એડીચોટીના જોર બધાંય નિષ્ફળ જાય છે. ‘બસ હવે ખમૈયા કરો બાપલા…જરા શાનમાં સમજતા હો તો.. ‘ કાનમાં ફૂંક મારી મારીને સમજાવતું જાય છે. આવી વિપરીત સ્થિતીનો સામનો કરવા ના ટેવાયેલો એ ગર્વિલો અંદરોઅંદર અકળાય છે, ક્રોધિત થાય છે પણ અંદરખાને લાચારી અને નબળા શરીર સામે એ હાર માની લે છે… જોકે એણે ‘હાર માનવી પડે છે ‘એમ કહેવું વધુ યોગ્ય રહે. કારણ, કુદરત આગળ કોનું ચાલ્યું છે તે એનું ચાલવાનું હતું. !! એની સામે ઝૂક્યા વગર એની પાસે કોઇ ‘ઓપ્શન’ જ નથી હોતું. ના ઝૂકે તો તૂટીને ચકનાચૂર થઈ જવા સિવાય બીજો કોઇ જ રસ્તો એની પાસે નથી બચતો. માનવીથી આ હાલત સહન નથી થતી… જોકે એને તકલીફ તો બહુ જ પડૅ છે એ સ્વીકારતાં. પણ તમાચો મારીને પણ ગાલ લાલ રાખવો પડે છે …!!!

એના ધ્યાન બહાર જ ધીમે પગલે બુઢાપાની અણગમતી પરિસ્થિતી  જીવનના દરવાજે ટકોરા માર્યા વગર હળ્વેકથી પગપેસારો કરી જાય છે . જીવનપર્યંત એ જે કંઇ શીખ્યો એ બધાંને હવે નિરાંતે બેસીને વાગોળે છે, મેળવેલા અનુભવો પર એક નજર નાંખે છે. શું મેળવ્યું,શું ગુમાવ્યું, કેટલી સિલક ખાતામાં બાકી રહી..આ બધી સિલક કોના હવાલે કરવાની હવે..કે પછી આમ જ અહીં મૂકીને એક દિવસ ભગવાનને શરણ..છાતીએ બાંધીને થોડા ત્યાં લઈ જવાય બધું..આ તો બહુ મોટો અન્યાય..અને એ આકાશમાં એક મીટ માંડે છે. ત્યાં તો સૂર્યના કોમળ કિરણોમાંથી કોઇ આશીર્વાદ વરસતો દેખાય છે..એ ‘આશીર્વાદ- કિરણો’માંથી એક ચહેરો રચાઇ જાય છે.  દિવ્યદર્શન..જીવનની સૌથી સુંદર પળ અને એના ખોળામાં આવી પડે છે એનો પોતાનો અંશ.પોતાનું બાળક.

ઇશ્વર એને એક ‘ઓર ચાન્સ’ આપે છે. પોતાના જીવનમાં કરેલી ભૂલોની સુધારેલી આવ્રુતિ એ બાળકને સુપેરે ભણાવવાની એક મોટી જવાબદારી એના શિરે નાંખે છે. અને ફરીથી એ જ ચકકરો ચાલુ..

એ જ માસૂમિયત પર અનુભવના ઢોળ ચડાવવાની ધમાલો. માણસ પોતે જીંદગીના સાગરમંથનમાંથી ઝેર પામ્યો હોય તો એ માસૂમના મૂળિયા ઝેર નાંખીને પોસે છે અને અમ્રુતના અનુભવો પામ્યો હશે તો અમ્રુતરસ સીંચે છે. ‘જેવું વાવ્યું એવું લણે’ એ તો.

-સ્નેહા પટેલ