Chhaalak july 2022

Gazal in Shabdsar

પ્રતિષ્ઠિત ગુજરાતી સાહિત્ય મેગેઝીન શબ્દસરમાં સમાવેશ કરાયેલી મારી ગઝલ

બાળપણ

નાના હતા ત્યારે આજના જમાના જેટલી અનેકો સગવડો નહતી પણ એ બાળપણથી ક્યારેય આપણને કોઈ ફરિયાદ રહી હોય એવું કદી નથી સાંભળ્યું. 

એ સમયે આજ જેવી સગવડો નહોતી તો બીજી અત્યારે મામૂલી લાગતી વાતો એ વખતની જાહોજલાલીમાં સામેલ હતી. જેમ કે સ્કૂલેથી છૂટતી વેળા રોડ ક્રોસ કરીને સામે જબેસતી મકાઈવાળી બેનની પાસે મકાઈ સિલેક્ટ કરીને ( એ વખતે તો અમેરિકન મકાઈ જેવી કોઈ મકાઈનું અસ્તિત્વ જ નહોતું.) આપણે ફૂલ દાણા ભરેલો ડોડો પસંદ કરીને સ્પેશિયલ આપણી સ્ટાઇલમાં શેકાવવાની, ઉપર લીંબુ મરચું ધધડાવવાનું ને મસ્તીમાં એ ખાતાં ખાતાં આપણી બસના સ્ટોપ સુધી બહેનપણીઓ સાથે ગપાટા મારતાં ચાલ્યુ જવાનું. એ એક મકાઈ એ વખતે અધધધ લાગતી, જ્યારે આજે હું મારા દીકરાને એ ઘરમાં જ એ મકાઈના દાણાની જાતજાતની વાનગીઓ બનાવીને ખવડાવું છું તો પણ પેલી માંડ અઠવાડિયે એક વાર ખાધેલા ડોડાં જેવી ભવ્યતાની ફિલ નથી આવતી. એનું કારણ એ સમયે આપણે બાળક હતા. કોઈ જવાબદારી નહિ. મસ્તીમાં મસ્ત. મકાઈ ખાવાથી આ થાય, તે થાય, આ ખવાય તે ન ખવાય એવી કોઈ જ સમજ નહિ એટલે પાછી ઓર મજા આવે.

 અત્યારે આપણે પેરેન્ટ્સ હોઈએ એટલે આપણાં બાળકને શું, ક્યારે,કેટલું ખવડાવવુંની વાતો મગજમાં સતત જ રહેતી હોય.આપણી પ્રાયોરિટી એમના ફૂડ તરફ વધુ હોય. આવી તો અનેકો વાત,સગવડો યાદ આવે કે જે મારા બાળપણમાં મને નહોતી મળી પણ મારા સંતાનને હું આરામથી આપી શકું છું . દરેક મા બાપનું તો સપનું જ એ હોય કે, ‘ અમને નથી મળ્યું એ બધું અમારા સંતાનને આપીશું.’ આ બધા છતાં કોઈને પોતાના બાળપણથી કોઈ ફરિયાદ તો નથી જ હોતી. 

દરેક અમીર- ગરીબ બાળપણ  ભવિષ્યમાં ખોલીને જોવા પોતાની ગઠરીમાં ઘણાં સંસ્મરણોની મસ્તી ભેગી કરી જ લે છે.

કોઈ બાળકની એક સારી યાદનો હિસ્સો બની રહેવું એ મારી સૌપ્રથમ ચોઇસ રહી છે. દરેક બાળપણ ભવ્ય હો એવી ઈચ્છા સાથે અત્યારે તો વિરમું. આપનાં બાળપણના સુંદર સ્મરણો શેર કરશો તો મને ય વાંચવાની મોજ પડશે.

(અમુક બાળપણ અપવાદ હોય છે એ સ્વીકારું છું)

બાળપણની ભવ્યતા -2

સ્કૂલની બહાર સિઝન પ્રમાણે મળતી વસ્તુઓની યાદથી સવાર ખટમીઠી અનેરી થઈ ગઈ.  એ આથેલાં આંબળા, કેરી ખાતા ખાતા એનો હળદરનો પીળો રંગ સ્કૂલના સફેદ યુનિફોર્મ પર ના લાગી જાય એની કાળજી પણ લેવાની અને ચટાકા બોલાવી બોલાવીને એ એક્સ્ટ્રા મસાલાવાળી કેરીની મજા માણવાની..જલસો. મકાઈ એ વખતે મોસ્ટલી 50 -75 પૈસાની મળતી ને કેરી 5-10 પૈસાની, ક્રીમવાળા બિસ્કિટ 25 પૈસાના ને સાદા કૈક દસ પૈસાના. શેકેલા કચૂકા ટપક ટપક ખાતા ખાતા દાંતની મજબૂતાઈ ચેક થઈ જતી, તો ગોરસઆમલી તો સ્પેશિયલ એના કાળા કાળા બિયાં ભેગાં કરીને નવરાં પડીને એની ઉપરની સ્કિન કાઢવા માટે જ ખરીદાતી. નીચેના બીના ભૂખરાં પડને નુકશાન પહોંચાડ્યા વિના ઉપરનું કાળું પદ કાઢી દઈએ તો આપણે એક મહાન કામ કર્યું એવું લાગતું વળી એ ભૂખરી સ્કિનવાળો બીયો સાથે રાખવાથી આપણી  બધી ઈચ્છાઓ પૂરી થાય એવી માસૂમ માન્યતા પણ ખરી. જોકે એ વખતે તો આજે ઈચ્છા રાખી હોય ને રમવા જતા એ ભૂલાઈ ને બીજી આવી જાય એટલે આ માન્યતા કેટલી સાચી ને કેટલી ખોટી એવી ગણતરીઓ ક્યારેય નહોતી મંડાતી, બધું બહુ સરળ હતું..એની જાતે થયા કરતું.

એ વખતે પાતળી એંસી પાનાની બુક 1 રૂપિયાની આસપાસ રહેતી પણ મને પેલા પાક્કા પૂંઠા વાળી જેના પર કુદરતી મનોહર દ્રશ્યો ચિતરેલા રહેતાં એ વધુ પસંદ પડતી. અંદરખાને ‘રોયલ ફિલ’ પણ આવતી. વળી એ ખરીદીએ એટલે બહેનપણીઓ કુતૂહલથી નવી નોટબુકના પાના પીળા છે કે સફેદ, લીસા છે કે ખરબચડાં?  સિલાઈની દોરો કેવો – કેટલી લાંબી ચાલશે ? એમની જૂની આવી નોટબુક કેટલી ચાલેલી એવી પ્યોર પંચાત પણ કરતી ત્યારે તો આપણી એ નોટબુકની ખરીદી પર ઓર ગર્વ થતો. 

‘નાનપણમાં ગર્વ પણ બહુ સસ્તાં પડતાં.’ -વધુ પછી

-સ્નેહા પટેલ

પુરુષ અને ગમગીની

પુરુષ ગમગીન હોય ત્યારે સાવ ચૂપ થઈ જાય છે કાં તો ગુસ્સામાં આવીને હિંસક. કોઈની પાસે સ્પષ્ટપણે વાત કરી દિલ ખોલીને વાત કરવી, જીવ હળવો કરવો એવું બધું એને સામાન્યતઃ નથી ફાવતું. કોઈ વ્યક્તિના સ્પોર્ટ કરતાં એને સફેદ, છાતી – ફેફસાં બાળી કાઢતો કડવો ધુમાડો કે પછી પેટમાં આગનો કૂવો ખોદી કાઢતો દારૂનો સાથ વધુ પસંદ પડે છે. વિચારશીલ પુરુષો વળી ભગવાનમાં બહુ માનતા ના હોય એટલે એમને આવા કડવા સમયે ભગવાન સામે કોઈ ફરિયાદ પણ હોતી નથી. એકલા એકલા જાતમાં ઊંડે ઊંડે ખૂંપીને એ વિચાર્યા જ કરે છે, વિચાર્યા જ કરે છે અને અંતે થાકીને બધી સમસ્યા ભૂલીને બેહોશ થઈ જાય છે. કદાચ બેહોશીનો એ આલમ એને એની સમસ્યાના સમાધાન બતાવતો હશે..રામજાણે…પણ પુરુષોને ફૂંકી કાઢવું, પી જવું, ઠોકી દેવું એ બધું કોઈની સાથે વાત કરવા કરતાં વધુ સરળ લાગે છે.

-સ્નેહા પટેલ.

મરશિયાં

શબ્દસર-ઓગસ્ટ, ૨૦૧૯

“””””””””””””””””””””””””””””””””

મરશિયાં, કરુણપ્રશસ્તિ અને મૃત્યુ વિષયક કાવ્યો  /અરવિંદ બારોટ

~~~~~~~~~~~~~~~~~

કોઈ પણ બહાને લોકસમાજે જીવનને રસમય બનાવવાની  મથામણ કરી છે.સામાજિક કે ધાર્મિક અવસરને શણગારવા માટે ગીત અને નૃત્ય તો કંઠવગાં અને અંગવગાં જ હોય છે.જન્મથી મરણ સુધી, હાલરડાંથી મરશિયાં સુધી,ગળથૂથીથી ગંગજળ સુધી સૂર અને શબ્દના આધારે આનંદ અને આઘાતને ઝીરવ્યા છે.

જીવનમાં ભલે અવનવા રંગો ઊઘડતા હોય; પણ, લોકસમાજે મૃત્યુના કાળા રંગને પણ સ્વીકાર્યો છે..એમાંથી જ સ્વજનના મૃત્યુ વખતના રુદન સાથે વિલાપના સૂર પ્રગટ્યા. પ્રિયજનના વિરહના તીવ્ર સંવેદનો વ્યક્ત કરવા સહજ શબ્દો કંઠે ચડ્યા, અને કલ્પાંતના ઘેરા પ્રલંબ સૂર સાથે ઘૂંટાયાં, એ મરશિયાં…

અચાનક કોઇ ઘરમાંથી પ્રાણપોક મૂકાય… 

ધડાપીટ બોલે અને આખી શેરીને ધ્રાસકો પડે. કોઇના કંધોતરની અણધારી વિદાયથી આખા ગામમાં સૂનકાર ફરી વળે. કોઇનો પતિ, કોઇનો દીકરો, કોઇનો ભાઇ,કોઇનો પિતા….ખોળિયું છોડીને, પત્ની, બાળકો, મા-બાપ,ભાઇ-બહેન, ઘર-બાર ..બધું છોડીને ,આ જગ છોડીને જાય છે..ને સર્જાય છે એક ખાલીપો. આઘાત અને વલોપાતમાંથી નિપજે છે આંસુ, હીબકાં અને ધ્રૂસકાં.. વેદના ઘૂંટાય છે..છાતી ફાટે છે…અને રૂદનના પ્રલંબ સૂરમાં વેણ ભળે છે… મરનારને સંભારી-સંભારીને મરશિયાં ગવાય છે.

૦

એ…ઘરનો મોભ ખડેડ્યો..

એ…અમે ઉઘાડાં થઇ ગ્યાં…

એ…મારા ચૂડલાનો શણગાર નંદવાઇ ગ્યો…

એ…મારા સેંથો ને ચાંદલો રોળાઇ ગ્યા…

એ… અમને નોધારાં ને નિમાણાં મેલીને હાલી નીકળ્યા..

એ..અમને ઓશિયાળાં ને અણોહરાં કીધાં…

એ…તમે અણધાર્યા પરિયાણ કર્યા..

એ…અમને છેતરીને છેટાં કીધાં…

એ…કૂણી કાતળિયે ઘા પડ્યા..

જેમજેમ દુઃખ વલોવાતું જાય એમ આ વિલાપગાન વધુ વેધક થતું જાય છે. ચોધાર વહેતા આંસુથી ઘૂમટો પલળી જાય છે.પથ્થર પણ પીગળી જાય એવી ઘેરી કરૂણતા સર્જાય છે.

માનવીના જીવનમાં પ્રથમ સૂર હાલરડાનો અને અંતિમ સૂર મરશિયાનો હોય છે… અને આ બન્ને નારીના કંઠેથી નીતરે છે.

આ ‘મરશિયા’શબ્દ અરબી ભાષામાંથી આવ્યો છે.

અરબી ભાષામાં मरसी એટલે વિલાપ કરવો. मर्सिय: >मर्सिया > મરશિયાં  અર્થાત્ મરનાર માણસની પ્રશસ્તિ.(દૂરના ભૂતકાળમાં આરબો સાથેના વ્યપાપાર-વ્યવહારના કારણે અરબી ભાષાના ઘણા શબ્દો આપણી ભાષામાં ઉતર્યા છે)

સ્વજનના મૃત્યુ પછી દુઃખ અને આઘાતથી હૈયું વ્યાકુળ થાય છે, દ્રવિત થાય છે. મૃત સ્વજનના ગુણોનું સ્મરણ થાય છે. અંતરનો શોક શબ્દોમાં વ્યક્ત થાય છે.આ અભિવ્યક્તિ માટે  અંગ્રેજી સાહિત્યમાં (Elegy)એલેજી નામનો કાવ્યપ્રકાર છે.સોળમી સદીમાં ઈંગ્લેંડમાં મૃત્યુગીતો અને શોકગીતો તરીકે ‘એલેજી’નો પ્રયોગ શરૂ થયો. ગુજરાતીમાં ચિંતનમિશ્ર શોકગીતોનો પ્રયોગ પણ અંગ્રેજી સાહિત્યના સંપર્કને કારણે થયેલો જણાય છે.અંગ્રેજીમાં જેને ‘એલેજી’ કહે છે તે કાવ્યપ્રકાર માટે ઈ.સ. ૧૯૧૫માં આનંદશંકર ધ્રુવે ગુજરાતીમાં ‘મરણનિમિત્તક કરુણપ્રશસ્તિ’ અથવા ટૂંકમાં ‘ કરુણપ્રશસ્તિ’ એવું નામ આપ્યું હતું.એવું ધીરુભાઈ ઠાકરે ‘કરુણપ્રશસ્તિ કાવ્યો’ના ઉપોદ્ઘાતમાં નોંધ્યું છે.

મિલ્ટન અને ટેનિસનના મિત્રવિરહમાંથી નિપજેલા  ‘લિસિડાસ’ અને ‘ઇન મેમોરિયમ’ ઘણા વિખ્યાત છે.

દલપતરામનું ‘ફાર્બસવિરહ’ પણ આવી જ કરૂણપ્રશસ્તિ છે.ન્હાનાલાલનું ‘પિતૃતર્પણ’ અને  નરસિંહરાવનું ‘ સ્મરણસંહિતા’ ઉપરાંત ‘ઉશનસ્’નાં સોનેટ્સ કરૂણપ્રશસ્તિનાં ઉલ્લેખનીય ઉદાહરણો  છે. સુંદરજી બેટાઈ રચિત  ‘સદગત ચંદ્રશીલાને’ શોકપ્રશસ્તિની એક નોંધપાત્ર રચના છે.પત્નીના અવસાન પછી આ દીર્ઘ શોકપ્રશસ્તિ રચાયેલી(૧૯૫૯).

૩૬ વર્ષના દામ્પત્યજીવનની  કેટલીયે મધુર ક્ષણોનું ઘણી વિશદતાથી નિરૂપણ થયેલું છે. સપ્રમાણ નવનવ ભાગોમાં વિવિધ છંદો, સુઘડ ભાષાકર્મ, સૂક્ષ્મ અને તીવ્ર  ભાવાભિવ્યક્તિ અને સંયમિત આર્દ્રતાના કારણે ગુજરાતી સાહિત્યમાં ‘કરુણપ્રશસ્તિ’ની આ એક નોંધપાત્ર કૃતિ ગણાય છે.

ઝવેરચંદ મેઘાણીની જાણીતી કૃતિઓ ‘ કોઇનો લાડકવાયો’, સૂના સમદરની પાળે’, ‘ફૂલમાળ’ મૃત્યુની છાંયા અને ઘેરી કરૂણતાને લીધે હૃદયને સ્પર્શે છે. 

લોકપરંપરાનાં ‘રોણાં’માં-મરશિયામાં શીઘ્ર રચના થતી હોય છે. લાંબા ઢાળે ગવાતા ‘વેણ’ની લઢણ દુહાના સ્વરૂપની નજીક હોય છે.

મરશિયામાં એકલપંડ્યે ગવાતા શબ્દોના ઝૂમખાં કે પંક્તિઓ હોય છે. જ્યારે લાંબી-ટૂંકી સળંગ રચના એ રાજિયાનું સ્વરૂપ છે. મોટા ભાગે પૂર્વરચિત હોય છે.

ફળિયામાં, શેરીમાં કે ચોકમાં કુંડાળે વળીને છાતી કૂટતાં કૂટતાં ‘ છાજિયા’ લેવાય છે.એક સ્ત્રી ગાય છે અને બાકીની સ્ત્રીઓ ‘ હાય હાય… વૉય વૉય ‘ શબ્દોથી ઝીલે છે.

૦

નાના બાળકનું મરશિયું-

અરેરે…ઊગ્યો એવો આથમ્યો…

અરેરે…છોડવો મોર્યો એવો કરમાણો..

૦૦

નાના બાળકના છાજિયા-

રત્નાકર ઘેર્યો રે, હાય ધાવણા હાય !

માંય રતન તણાતાં રે, હાય ધાવણા હાય !

ઘેર દોશીડો આવે રે, હાય ધાવણા હાય !

ઇ તો આંગલા-ટોપી લાવે રે, હાય ધાવણા હાય !

ઘેર સોનીડો આવે રે, હાય ધાવણા હાય !

ઇ તો કંદોરો લાવે રે, હાય ધાવણા હાય !

૦૦૦

બચરવાળ યુવતીનાં છાજિયા

હાય હાય રે, કૂવામાં ઢેલ વિંયાણી..

હાય હાય રે, ઢેલને ચાર બચળાં..

હાય હાય રે, બચળાં કોણ ધવરાવશે ?

૦૦૦૦

દીકરીનું મરશિયું

ખળખળિયું ખોવાઇ ગ્યું, મનનું માદળિયું;

આ શિર પર તે સરિયું, વળીયું વાદળિયું.

●

પ્રિયજનના મૃત્યુના શોકને વ્યક્ત કરવામાં ન આવે તો આઘાત અસહ્ય બની જાય છે. છાતીમાં ભરાયેલા ડૂમાને રૂદનથી-વિલાપના શબ્દોથી બહાર કાઢવો જરૂરી છે.

જૂના સમયમાં રાજપરિવારો અને ગિરાસદારોમાં મરણ પ્રસંગે ધંધાર્થી મરશિયાં ગાનારી મીરાણીઓ, લંઘણો કે ખવાસણોને ખાસ બોલાવવામાં આવતી. યુરોપમાં પણ આવી વ્યાવસાયિક ‘રૂદાલીઓ’ હતી એવું મેઘાણીભાઇએ નોંધ્યું છે.

૦૦૦

મરશિયાના કાળજું વીંધી નાખે એવા વેણ જ્યારે ઘૂંટાયેલા લાંબા સાદે ગવાય ત્યારે સાંભળનારને પણ મરવાનું મન થાય.પોતાનાં મરશિયાં સાંભળવાના કોડ થાય એવી લોકકથાઓ પણ આપણે ત્યાં છે.

દાયકાઓ કે સૈકાઓ પહેલાં થઇ ગયેલા કોઇ અજાણ્યા નરબંકાને યાદ કરીને નાનકડી કન્યાઓ વરસોવરસ મરશિયાં ગાતી હોય એવી એક દંતકથા છે દેદાની.

●

દેદો

લોકજીવનના રીત-રિવાજો, પ્રથાઓ અને પરંપરાઓ, માન્યતાઓ કે વરત-વરતોલાં નિરર્થક નથી હોતા. એમાં પ્રકૃતિ સાથેનો તાલમેલ અને સામાજિક અનુસંધાન અને  ગોઠવણ હોય છે. 

અષાઢ સુદ અગિયારસથી પૂનમ એટલે ગૌરીવ્રત-ગોર્ય-અલૂણાવ્રત એટલે કે મોળાકત. નાનકડી કન્યાઓનું વ્રત.પાંચ દિવસ મીઠા વગરનું મોળું ખાય. પૂનમની રાતનું  જાગરણ કરે..

જાગરણમાં કન્યાઓ  ‘દેદો’ કૂટે છે. દેદા નામના કોઇ શૂરવીરને યાદ કરીને દેદાના રાજિયા ગાય છે. છાજિયા કૂટે છે.

એકલે હાથે લડીને,પોતાના પ્રાણની આહૂતિ આપીને કુંવારા દેદાએ ચાલીસ કન્યાઓને મુસ્લિમ સુબાના સકંજામાંથી છોડાવેલી.એ ઋણ યાદ કરીને કન્યાઓ દેદાના મરશિયાં ગાય છે.

૦

દેદાનો રાજિયો

દેદો પીઠી ભરેલો લાડડો રે,

દેદાને જમણે હાથે મીંઢોળ..

દેદો મરાણો લાઠીના ચોકમાં રે.

દેદાને માથે છે કેસરી પાઘડી રે,

દેદાને ખંભે ખંતીલો ખેસ..

દેદો મરાણો લાઠીના ચોકમાં રે.

દેદાને રોજી ઘોડી છે રાંગમાં રે,

દેદાને જમણે હાથે તલવાર..

દેદો મરાણો લાઠીના ચોકમાં રે.

૦૦

દેદાના છાજિયા

દેદો કૂટ્યો,     હાય હાય..

કોણે માર્યો,    હાય હાય..

લીળનો લાડો,હાય હાય..

મીંઢળબંધો,   હાય હાય..

દેદો કોણ હતો ? ક્યાંનો હતો એના ઐતિહાસિક તથ્યો  કરતાં વધારે મહત્વની વાત એ છે કે દૂરના ભૂતકાળમાં બનેલી ઘટનાનો તંતુ કેટલીયે પેઢીની કન્યાઓએ પકડી રાખ્યો છે.આ પરંપરાનું સામાજિક મૂલ્ય પણ છે.આપ્તજનના મૃત્યુ વખતે મરશિયા અને છાજિયા કૂટવાની નાની દીકરીઓને તાલીમ મળે છે.આ જ તો લોકજીવનની જીવંત પાઠશાળા છે.મોં વાળતાં શીખે છે. ‘લવો’ વાળતાં ( વિલાપના વેણ બોલતાં) શીખે છે. રૂદનની કળા શીખે છે.

●

મરશિયાની મોજ

કોઇ લગ્નગીત સારાં ગાતું હોય, કોઇ રાસડાની જમાવટ કરતું હોય, કોઇને ભજનની ફાવટ હોય, કોઈ ધોળ-કીર્તનમાં પાવરધું હોય, પણ નાગાજણ ગઢવીની ઘરવાળીને રોવાનો કસબ હાથ બેસી ગયેલો.એ જ્યારે કોઈના મરણ ટાણે મરશિયાં ગાય ત્યારે ઝાડવાં રોવરાવે..એવું એનું કલ્પાંત… એવાં એનાં વેણ…

ગામલોકો કાયમ નાગાજણને કહેતા કે નાગાજણ તું મરીશ ત્યારે તારી ઘરવાળી કાંઇ મણા નહીં રાખે..તે દી તો પાણા ફાટી પડશે..

અને નાગાજણને જીવતેજીવ પોતાનાં મરશિયાં સાંભળવાનું મન થયું. એ  માટે નાગાજણે પોતાના મરણના ખોટાં સમાચાર મોકલીને સંતાઇને મરશિયાંની મોજ માણી. અને તે દી વગર વરસાદે નેવાં નીતરેલાં.જડ-ચેતન રોયેલાં. પણ નાગાજણને એ મોજ બહુ મોંઘી પડેલી. 

“ચારણ ! મેં તારા મરશિયાં ગાયાં.તને મૂઓ ભણ્યો.. તું હવે મડું ગણાય…અને મડાનું મોઢું નો જોવાય..તું જતો રે’ ચારણ !” 

અને એ ચારણ્યે આખું આયખું પતિનું મોઢું ન જોયું.

( ‘મરશિયાની મોજ’, સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ભાગ-૪, ઝવેરચંદ મેઘાણી)

પરંપરાગત મરશિયાં, રાજિયા અને છાજિયા લોકની વેદનાના  ઉદગાર છે.સ્વજનના મૃત્યુના આઘાતને ગાઈને હળવો કરનારા શોકોદ્ગાર છે.તો કોઇ સ્વજન , કોઇ વીર , કોઇ આત્મીય મિત્રના શોકમાં કે પછી વિરહમાં ઝૂરતાં પાત્રોના વલોપાતને લોકવિઓએ દુહા, ગીત કે છંદમાં ઉતાર્યા છે. અને લોકકંઠે એને ઝીલ્યા છે.

●

હમીરજી ગોહિલ

૦

દરિયા જેવડી સેના લઈને ઝફરખાન  સોમનાથનું મંદિર તોડવા આવે છે એવા વાવડ મળતાં અરઠિલાના ભીમજી ગોહિલનો નાનેરો કુંવર હમીરજી  પોતાના બસો જેટલા લવરમૂછિયા ભેરુબંધોને લઇને સોમનાથની સખાતે ઉપડ્યો. રસ્તામાં ગીરની ઘાટી વનરાઇમાં રાતવાસો કર્યો. રાતના બીજા પહોરે કોઇ રૂદન સાથે ગાતું હોય એવું સંભળાયું. હમીરજીએ એ દિશામાં પગલાં માંડ્યાં. એક ઝૂંપડામાં એક ચારણ્ય આઈ પોતાના દિવંગત દીકરાને યાદ કરીને મરશિયાં ગાતાં હતાં.

” આઈ ! હું મરવા જાઉં છું. સોમનાથ દાદાને મારું શિર ધરવા જાઉં છું. મરતાં પહેલાં તમારા કંઠે મારાં મરશિયાં સાંભળવાની હોંશ છે… ગાશો ?

” અરે, દીકરા ! તું તો લીલો છોડવો…તારા જીવતાના મરશિયાં મારે કેમ ગાવાં ?”

” તો આઇ..! મારી અંતવેળાએ મને મરશિયાં સંભળાવશો ?”

” ભલે, દીકરા..!”

અને આઈએ વચન નિભાવેલું.

એ પ્રસંગના મરશિયા દુહા ઘણા પ્રચલિત છે.

૦૦

વન કાંટાળાં, વીર ! જીવીને જોવા રિયાં,

એવો આંબો અળવ, હમીર ! ભાંગ્યો મોરીને ભીમાઉત.

પાટણ આવ્યાં પૂર, ખળહળતા ખાંડા તણાં;

શેલ્યો માહીં તું શૂર, ભેંસાસૂર શો ભીમાઉત.

●

રતન ગિયું રોળ..

૦

જેતપુરને પાદર વહેતી ભાદર નદીમાં માલધારી ચારણની પત્ની તણાઇ જાય છે. ચારણ્યના વિજોગમાં ચિત્તભ્રમ થયેલા ચારણનાં મરશિયાં સાંભળીને જેતપુરના રાજા પોરહા વાળાનું કાળજું ચિરાય છે. કોઇ લોકકવિએ રચેલા આ મરશિયા દુહા લોકસાહિત્યમાં નોખી ભાત પાડે છે.

૦૦

હુતું તે હરાવિયો, ખજીનો બેઠો ખોઇ;

કામણગારું કોઇ, પાદર તમાણું, પોરહા !

હતી કામણની કોર, છેડેથી છૂટી ગઇ;

મારું રતન ગિયું રોળ, પાદર તમાણે, પોરહા !

તરિયા ગઈ , તૃષ્ણા રહી, હૈયું હાલકલોલ;

રતન ગિયું રોળ, પાદર તારે પોરહા !

તરસ્યા જાઇં તળાવ, સરોવર સૂકે ગિયાં;

અગનિ કિં ઓલાય, પાણી વિનાની, પોરહા !

●

ચેલૈયો

૦

અતિથિ થયેલા અઘોરી સાધુની હઠના કારણે વહાલસોયા દીકરાનું માથું ખાંડણિયામાં ખાંડવા માટે ચંગાવતી અને સગાળશા તૈયાર થયા છે. શણગાર સજીને, હસતા મુખે , હાલરડું ગાતાં-ગાતાં લાડકવાયાનું મસ્તક ખાંડે છે એટલે એ ‘ચેલૈયાનું હાલરડું’ કહેવાય છે. પણ છે તો વિલાપ અને આક્રંદનાં સૂર. એ રીતે આ ‘ચેલૈયાનું મરશિયું’ છે. ધર્મના નામે ચડેલી એક ઘાતકી ઘટનાનું આ ગીત એની કરૂણતાને કારણે ઘણું લોકપ્રિય છે.

૦૦

મેં તો માર્યો છે કળાયલ મોર, કુંવર ચેલૈયા !

ચેલૈયા રે, કુંવર ! ખમ્મા ખમ્મા તુંને

મારે હાલરડે પડી હડતાળ, કુંવર ચેલૈયા !

ચેલૈયા રે, કુંવર ! ખમ્મા ખમ્મા તુંને..

અમે જાણ્યું ચેલૈયાને પરણાવશું, અને જાડેરી જોડશું જાન;

ઓચિંતાના મરણ આવિયાં,એને સરગેથી ઊતર્યાં વેમાન- કુંવર ચેલૈયા…

વળી નમે તો ભલે નમે, તું કાં નમ્ય ઘરના મોભ ?

જેના કંધોતર ઊઠી ગિયા, એને જનમો-જનમના સોગ-કુંવર ચેલૈયા..

●

લોકગીતોમાં વિલાપના સૂર

લોકગીતોમાં હરખ પણ ગવાય છે, શોક પણ. હાલરડાં છે, લગ્નગીતો છે..તો મરશિયાં પણ છે. રાસડાની તાળી છે તો છાતીને લોહીલુહાણ કરતી -છાજિયા કૂટતી હથેળી પણ છે. આભલાં ભરેલો કમખો ને ચોખલિયાળી ચૂંદડી છે તો શોકનાં કાળાં મલીર પણ છે.

કવળાં સાસરિયાં, પાતળી પરમાર્ય, જળદેવતાને બલિદાન(માધાવાવ), હાજી કાસમની વીજળી , નગર સાસરે – જેવાં કેટલાંય ગીતોમાં મૃત્યુ પછીનું ક્રંદન છે. ગામડે-ગામડે રાવણહથ્થો વગાડતા ભરથરી-નાથબાવા અને તૂરીઓએ રચેલાં અને ગાયેલા અનેક કથાગીતો તેમજ બહારવટિયાઓની ‘કરૂણપ્રશસ્તિઓ’ આજે પણ ગવાય છે.

●

ઉત્તરા-અભિમન્યુ

પરંપરાગત મૃત્યુગીતોમાં પૌરાણિક કથાનકો પણ ગવાય છે .એમાં અભિમન્યુ અને ઉત્તરાની કથાના રાજિયા નોંધનીય છે.

૦

મને મારીને રથડા ખેલ રે, બાળારાજા !

કે મેં તો ધાવતાં બાળ વછોડ્યાં રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા

કે મેં તો છાણે છાણું ભાંગ્યું રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા

કે મેં તો દીવે દીવો કીધો રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા !

કે હું તો પગ રે પાનીએ ધોતી રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા !

કે મેં તો વહેતી નીકે પગ દીધા રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા !

૦૦

અભિમન્યુનો રાજિયો

અભેવન ચડ્યો રણવાટ રે, ઓતરાને તેડાં મોકલ્યાં :

ગયા દોશીડાને હાટ રે, ઘરચોળાં વસાવે મોંઘા મૂલનાં :

આપ્યાં ઓતરાને હાથ રે,ઓતરા હોંશીલીને પહેરવા:

પહેર્યાં છે વાર-તહેવાર રે, જેવાં પહેર્યાં તેવાં ઉતર્યાં:

●

લોકસાહિત્યના મોંઘેરા મોતી જેવા

મરશિયા દુહા

આંબેથી ઉડેલ, બાવળ મન બેસે નહીં;

ચંદનવન ચૂકેલ, વન કોઈ વિસામો નહીં.

લાગેલ હત જો લા’, આડા પડીને ઓલવત;

પણ દલડે લાગ્યો દા , હડેડ્યો ડુંગર હેમિયા.

ગર્ય સળગી ગજબ થિયો, સળગ્યાં સાતે વન;

લાખું બાળ્યાં લાકડાં, બથું ભરીને બાનરા.

કાપડ ફાટ્યું હોય તો, તાણો લઈને તૂણીએ;

કાળજ ફાટ્યું હોય, સાંધો ન મળે સુરના.

સિંદોર ચડાવે સગાં, દીવો ને નાળિયેર દોય;

લોડણ ચડાવે લોય, તારી ખાંભી માથે ખીમરા .

ભરદરિયે કોઇ વહાણ, ભેડાનું ભાંગી ગિયું;

પંડ્ય થિયાં પાખાણ, રસ ગ્યો, રેશમિયા !

મળશું મેળે-ખેળે, મળશું ગામ ગિયાં;

એ સજણ નહીં સાંપડે, જે ધરતી ઢંક થિયાં.

તારી કવિતા તણાં, જેણે પીધેલ હોય પાણી;

એને લાખું સરોવર લાગિયાં, મોળાં મેઘાણી.

(કવિ કાગ)

લેખક સઘળા લોકની, ટાંકું તોળાણી,

તે દી વધી તોલે વાણિયા, તારી લેખણ મેઘાણી.

(કવિ કાગ)

●

સંસ્કૃત સાહિત્ય અને મરશિયાં

સંસ્કૃત સાહિત્યમાં સ્વજનના મૃત્યુ પછીના  આવા શોકોદ્ગારો ‘વિલાપ’ નામથી ઓળખાય છે. કવિ કાલિદાસ કૃત ‘કુમારસંભવ’માં શિવના ત્રીજા નેત્રથી બળીને ભસ્મ થયેલા કામદેવ પાછળ રતિનો વિલાપ ઘણો જ હૃદયદ્રાવક છે.

૦

રતિવિલાપ

” તમારી આવી દશા છતાં હું ફાટી પડતી નથી ! કેવી કઠોર હોય છે સ્ત્રીઓ..!”

न विदीर्ये कठिना: खलु स्त्रिय: |

(कुमारसंभव ४/५)

“મારું જીવન તમને સમર્પિત હતું, છતાં પળવારમાં બંધન તોડીને તમે અદૃશ્ય થઇ ગયા..?જળનો ધસમસતો પ્રવાહ કમળવેલીને તોડીને વહી જાય તેમ મને સાવ અનાથ કરી મૂકી ? મારો અપરાધ શું ?”

૦૦

અજવિલાપ

નગરના ઉપવનમાં રાજા અજ અને રાણી ઈન્દુમતી વિહાર કરી રહ્યાં છે. એ વખતે દેવર્ષિ નારદ આકાશમાર્ગે પસાર થયા. નારદની વીણાના અગ્રભાગે દૈવી પુષ્પોથી ગૂંથેલી માળા હતી તે પવનના વેગને કારણે  ઇન્દુમતીના વક્ષ:સ્થળ પર પડી. ઇન્દુમતીનું મૃત્યુ થયું. પ્રિયતમાના મૃત્યુના શોકથી રાજા અજ વિલાપ કરવા લાગ્યા.

‘ રાત્રિ પુનઃ ચન્દ્રને મળે છે. ચક્રવાકી ચક્રવાકને મળે છે. અને એટલે જ એ બે તો વિરહ ખમી શકે છે. પણ તું તો હમેશ માટે ચાલી ગઈ. આ મારાથી કેમ સહેવાશે ?

(રઘુવંશ ૮/૫૬)

गृहिणी सचिव: सखी मिथ: प्रियशिष्या ललिते कालविधौ |

करुणाविमुखेन मृत्युना हरता त्वां वद किं न मे हृतम ||

(रघुवंश ८/६७)

(તું મારી ગૃહિણી, મંત્રી, એકાંતમાં સખી, લલિત કલાવિધિમાં પ્રિય શિષ્યા હતી.ઘાતકી મૃત્યુએ તને એકલીને હરી નથી.તને હરીને, મારું કહે, શું શું નથી હરી લીધું ?)

૦૦૦

મંદોદરીવિલાપ

(તુલસીદાસ, રામચરિત માનસ, લંકાકાંડ)

तव बल नाथ डोल नित धरनी |

तेज हीन पावक ससि तरनी ||

सेष कमठ सही सकहीँ न भारा |

सा तनु भूमि परेउ भरी छारा ||३||

હે નાથ ! તમારા બળથી પૃથ્વી કાંપતી રહેતી. અગ્નિ, ચંદ્ર અને સૂર્ય તમારી સામે તેજવિહીન લાગતા. શેષ અને કચ્છપ પણ જેનો ભાર સહન ન કરી શકતા એ જ તમારું શરીર આજ ધૂળમાં પડ્યું છે.

૦૦૦૦

મદાલસા આખ્યાનમાં સતી મદાલસાના વિરહમાં રાજા ઋતુધ્વજનો વિલાપ પણ જાણીતો છે.

●

આધુનિક કવિતામાં મરશિયાં અને મૃત્યુ વિષયક સંવેદનો 

મડદું, મસાણ અને મરશિયાની નજીક જવામાં સહેજે ખચકાટ થાય  એટલે કદાચ આધુનિક સર્જકો દ્વારા મરશિયાં ઓછાં લખાયાં છે.પણ, જેટલાં લખાયાં છે  એમાં પરંપરાગત સ્વરૂપ નું પોત અને કાવ્યત્વ  સારી રીતે પ્રગટે છે.

મારા ધ્યાનમાં થોડાં આવ્યા છે.

★

રમેશ પારેખ

૦

કાંધ રે દીધી ને દેન દીધાં રે, સોનલદે !

પોઢણાં દીધાં રે તમને રાખનાં હોજી.

આ  ઉપરાંત ‘રાણી સોનલદેનું મરશિયું’ ધ્યાનાહાર્ય છે. 

‘લાખા સરખી વારતા’  એ દીર્ઘકાવ્યનો એક અંશ જુઓ:

°

વીર કાચી રે કરચથી કપાણો, હાય હાય !

વીર ઊભી રે બજારમાં મરાણો, હાય હાય !

વીર વંશ રે પુરુષ કેરો બેટો, હાય હાય !

વીર હાથપગધડનો ત્રિભેટો, હાય હાય !

વીર કાગળ-પતરમાં લખાશે, હાય હાય !

વીર વારતામાં ફૂલડે ગૂંથાશે, હાય હાય !

°°

વીર અડધો મર્યો ને આખો પાળિયો ખોડાય.

વીર અડધો મર્યો ને આખી ચૂડિયું ફોડાય.

વીર અડધો મર્યો ને આખી છાતીયું કૂટાય.

વીર અડધો મર્યો ને આખી છાવણી રંડાય.

◆ 

માધવ રામાનુજ

૦

હળવા તે હાથે ઉપાડજો, અમે કોમળ કોમળ

સાથરે ફૂલડાં ઢાળજો, અમે કોમળ કોમળ..

આયખાની આ કાંટયમાં રે અમે અડવાણે પગ,

રૂંવે રૂંવે કાંટા ઊગિયા રે, અમને રૂંધ્યા રગેરગ,

ઊનાં તે પાણીડે ઝારજો, અમે કોમળ કોમળ..

ખેપનો થાક ઉતારજો, અમે કોમળ કોમળ..

★

રાવજી પટેલ 

૦

મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા…

મારી વે’લ શંગારો, વીરા ! શગને સંકોરો

રે અજવાળાં પહેરીને ઊભા શ્વાસ !

મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા…

પીળે રે પાંદે લીલા ઘોડા ડૂબ્યા;

ડૂબ્યાં અલકાતાં રાજ, ડૂબ્યાં મલકાતાં કાજ

રે હણહણતી મેં સાંભળી સુવાસ !

મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા…

★

સંજુ વાળા

૦

સૂમસામ સન્નાટો પહેરી લખલખવું ચોધાર: બલમજી

શ્વેત ધુમાડો ઓઢી ઊજવું ફળફળતો તહેવાર: બલમજી

ખરેડે ઘરના ટોડલા, ખરતાં મેડી-માઢ;

રે કડકડતી ટાઢ, ખમવી કિયા ખંતથી ?

પેલ્લી મારી રાતી ચટ્ટક ચૂંદલડી અંગાર: બલમજી

સેંથીમાં ખાલીપે ફૂટી તીક્ષ્ણ ચળકતી ધાર: બલમજી

★

અરવિંદ બારોટ 

૦

મોભીનું  મરશિયું

ચાંદલે- ચૂડલે ચોર પડ્યા, હાય રામ ! 

મોટા ઘરના મોભ ખડ્યા , હાય રામ !

ઢળ્યા ઢોલિયે  ધાડ પડી, હાય રામ ! 

વાડી  માથે   વીજ  પડી, હાય રામ ! 

જોરાવર   જોધાર  પડ્યા, હાય રામ ! 

પલંગમાં   પોકાર  પડ્યા,  હાય રામ ! 

કૂણી કાતળિયે વાઢ પડ્યા,હાય રામ !

મેડીબંધા    માઢ    પડ્યા, હાય રામ ! 

તડકે  મેલી  તેલ  છાંટ્યાં, હાય રામ ! 

પાઘડિયાળાં ચીર  ફાટ્યાં, હાય રામ !

માથાં વાઢી ધડ રખડાવ્યાં, હાય રામ !

અંતરિયાળાં કાં રઝળાવ્યાં, હાચ રામ !

કૂવે  ઉતારી  વરત વાઢ્યાં, હાય રામ ! 

પગલે પગલે થોર ઉગાડ્યા,હાય રામ ! 

શગે  બળતા  દીવા  ઠાર્યા, હાય રામ !

ટહુકા  કરતા   મોર   માર્યા, હાય રામ !

★

પારૂલ ખખ્ખર

૦

ગુલમહોરનું મરશિયું

ફટ રે મૂવા કાળ, અરે તે ઝાડને માર્યું !

ફટ રે કાયર , મારી મારી ને ઝાડને માર્યું !

હાય..રે મારી રંગભરી મોલાતને મારી,

હાય..રે મારા છાંયડાની સોગાતને મારી,

હાય..રે મારી રાત,

મારી વાત

મારી આખેઆખી જાતને મારી !

★

નેહા પુરોહિત

૦

માતા કુંતાના મુખે અભિમન્યુનું મરશિયું

હાય રે, મારાં પેટ ! તું રણે હાય રોળાણો,

હાય રે, મારાં પેટ ! તું ખાંભી થઈ ખોડાણો.

હાય રે, મારા બાળ !તું મારી આંખનું રતન

રાખડી બાંધી  તોય ના થયું જીવનું જતન

હાય રે, તને હણનારા પર કાળ ઝળૂંબે,

હાય રે, એને જળનું ટીપું એક ન પૂગે. 

હાય રે, તારું શોણ પીધેલી ભોમકા લાજો !

હાય રે, એની કૂખ ભવોભવ વાંઝણી થાજો !

હાય રે, એનાં થાન વસૂકે આગ ભભૂકે,

હાય રે, એને આભ કદી વાદળ ન ઝૂકે.

★

રાહુલ તૂરી

૦

પાનેતરનું થયું અચાનક મોત, 

કે માથે થોપી દીધો પોથ,

રહી ના કોઈ દિશાની ઓથ…

હુંશીલા હાય હાય…

મૂકી ચાલ્યા હાય નોઁધારા,

પૂગ્યા છેક તમે પરબારા,

આંખે આંસુડાંની ધારા,

ભરિયા સાત સમંદર ખારા..

ટાઢી થઇ ગઇ ઝળહળ જ્યોત…

છોગાળા હાય હાય..

તમ વિણ કેમ કરી રહેવાશે ?

મનખો કેમ કરીને જાશે..?

ઘરની દિવાલો પડઘાશે,

સઘળું મુજથી ના સહેવાશે..

જીવતર ફાટી ગ્યેલું પોત…

છબીલા હાય હાય…

★

મરશિયા, રાજિયા કે છાજિયામાં તો વિલાપ હોય, આક્રંદ હોય. પણ રાવજી પટેલે ચીલો ચાતરીને એક દંભી, લોભી,કુટિલ, લંપટ અને મિથ્યાભિમાની પાત્ર હુંશીલાલની ટીખળમાં મરશિયાના સ્વરૂપની રચના કરી છે. કરૂણ જ્યારે વિકૃત થાય ત્યારે હાસ્યમાં પરિણમે એ વાતનું આ સરસ ઉદાહરણ છે.

૦

રાવજી પટેલ

સ્વ. હુંશીલાલની યાદમાં

છાજિયા

હાય હુંશીલાલ વટનો કટકો

હાય હુંશીલાલ નરદમ કડકો

હાય હુંશીલાલ ગામનો પાડો

હાય હુંશીલાલ આંખ ઉઘાડો

હાય હુંશીલાલ અમને વરતો

હાય હુંશીલાલ હમ્બો હમ્બો

●

લાગણી અને મમતાથી બંધાયેલા માનવીને આપ્તજનના મરણનું દુઃખ અસહ્ય લાગે છે. આઘાતના કારણ ચિત્તતંત્ર હચમચી જાય છે. હૈયા પર આકરો બોજ વરતાય છે. જીવવું વસમું થઇ પડે છે. ત્યારે રૂદન કરીને હૈયું ખાલી કરવું જરૂરી છે. મરશિયાના સૂર અને શબ્દોથી સંવેદના પ્રવાહિત થાય છે. ડૂમો ઓગળે છે.અને વાસ્તવિકતાના સ્વીકારની ભૂમિકા રચાય છે.

મરશિયા હવે લુપ્ત થવાના આરે છે. મમત્વ હોય એટલે પીડા હોય જ.

આવનારા સમયમાં વેદના અને વલોપાત હશે, પણ વહેવા માટે ‘વેણ’ નહીં હોય.

કલ્પાંત હશે, એની કલા નહીં હોય…

સંદર્ભ:

લોકસાહિત્યનું સમાલોચન -ઝવેરચંદ મેઘાણી

સૌરાષ્ટ્રની રસધાર,ભાગ ૪,૫ -ઝવેરચંદ મેઘાણી

રઢિયાળી રાત, ભાગ ૧,૨,૩- ઝવેરચંદ મેઘાણી

યુગવંદના-ઝવેરચંદ મેઘાણી

કાગવાણી ભાગ ૩-કવિ દુલા ભાયા કાગ

કરુણપ્રશસ્તિ કાવ્યો-સં: ધીરુભાઈ ઠાકર

પરબ – નવેમ્બર, ૨૦૧૬

कुमारसम्भव-कवि कालिदास

रघुवंश- कवि कालिदास

रामचरितमानस -तुलसीदास

उर्दू-हिंदी शब्दकोश-सं:डॉ.सच्चिदानंद शुक्ल/ ज़हिर हसन कुद्दूसी.

મારી મોજ

મારો એક ચિકનકારી પિંક ડ્રેસ મને બહુ જ ગમે, પણ હવે કાપડ થોડું પતલું થતું ચાલ્યું હતું એટલે પહેરવાનો નહતો ગમતો, પણ આખો ડ્રેસ વર્કવાળો એટલે બહુ જ સરસ ને કાઢી નાંખતા જીવ પણ નહતો ચાલતો. 

હવે ?

ત્યાં મારી નજર મારા નવા જ લીધેલા, ઝગારા મારતા સફેદ જ્યુસર -મિક્સર પર પડી ને મગજમાં આઈડિયા ક્લિક થયો. બરાબર એનું માપ લઈ સોયદોરાથી જ બખિયા જેવી મજબૂત સિલાઈ કરી પિંક ડ્રેસમાંથી એનું કવર બનાવી દીધું. સાથે યાદ આવ્યું કે, વર્ષો પહેલા જ્યારે મોબાઈલ, નેટ જેવું કશું નહતું ત્યારે ફાજલ પડતાં સમયમાં ઘરમાં આવું જાતે બનાવેલ ઢગલો વસ્તુઓ જોવા મળતી અને મુખ્ય વાત એના કોઈ જ ફોટા નહતા પડાતા ફક્ત આત્મસંતોષ, નિજની મોજ! ઘરમાં કોઈ મહેમાન આવે ને વખાણ કરે એ ભાવ નફામાં પણ એવી અપેક્ષા સાથે ઘર શણગારવાના આવા કામ કદી નહતા થતા.એટલે જ એ મોજ દિલમાં હરફર કરતી રહેતી ને કાયમ માટે રહેતી.

 હવે તો બધું ફાસ્ટ. આમ જાતે સિલાઈકામ કરવામાં સમય બગાડે છે ખરી નવરી છે આ એવો જ ભાવ આવે…પણ મને તો આ સમયનો રચનાત્મક સદુપયોગ લાગ્યો. મારું ચાલે તો મારું આખું ઘર મારી બનાવેલી વસ્તુઓથી જ શણગારી દઉં. 

આજે તો બધા એક ‘વાહ’ મળી હવે બીજી ક્યાંથી મેળવીશું ? એની ચિંતામા જ ફરતા હોય છે. સંતોષ – ધીરજ એ બધું શું વળી ? એ તો અસફળ વ્યકિતઓના રોદણાં…આવી જ ભાવનામાં સાચી ને કાયમી ખુશી કયાંય નથી મળતી.

હશે, દરેકની પોતાની જિંદગી. એ કવરના ફોટા પાડીને શેર કરવાની કોઈ ખાસ ઈચ્છા નથી, હું આવી પર્સનલ મોજ માટેના ફોટા બહુ ઓછા શેર કરું. આ તો મારી નાનકડી, બકુડી, મીઠડી મોજની આપ સૌ મિત્રો સાથે વહેંચણી.  એ પ્યોર મોજના એક બે છાંટા તમને ય ઉડી જાય ને તમારો દિવસ પણ મસ્તીનો જાય એવી આશા!

-સ્નેહા પટેલ.

YouTube video -25માર્ચ,2019

youtu.be/a_G_C2_1rA4

My poem recitation

You tube video – my poem recitation

youtu.be/8bPEASAMyR8

દીલનો ટુકડો

ફરી ફરીને

પાછી ત્યાં જ વળું છું-

નક્કી,

એ તરફ જ

મારા દિલનો

કોઈ ટુકડો પડી ગયો હશે !

-સ્નેહા પટેલ

Writing – my love

સાહિત્યજગતમાં હોવું એટલે એકબીજાની ખોદણી, પગખેંચાઈ, ઈર્ષ્યા, પગચાટણી, સ્ટેજ – નામ માટે કાવાદાવા કરવાના બદલે નવું લોકોપયોગી સર્જનકાર્ય કરવું એ મુખ્ય કાર્ય /ફરજ સમજુ છું.

થોડાંક જ સ્ટેજ -મેળાવડાંઓના અનુભવો પછી એનો મોહ સાવ ઉતરી ગયો મને. ત્યાં જઈને નેગેટિવિટી ભેગી કરવી એના કરતા ઘરમાં બેસીને સર્જનકાર્ય કરવુ વધુ પ્રિય. મેડલોની ખેવના ય નહીં એટલે આવા પ્રોગ્રામોની કોઈ જ જરૂરિયાત નહીં મારે. વાંચનારા મને શોધીને વાંચી લે જ છે ને ઉમળકા ભર્યો પ્રતિસાદ પણ આપી દે છે..આપણે રાજી રાજી

-સ્નેહા.

My thought process

મારા લખાણની પ્રોસેસ વિચારતા એવું લાગ્યું કે હું ફટાફટ કોઈને સંભળાવી દેવા કે બતાવી દેવા ઉતાવળમાં બોલવાનું મોટાભાગે પસંદ ન કરું. સામેવાળાને બોલીને ( ઘણી વખત મજાકના નામે ટોન્ટ પણ હોય ) એ બોલીને ખુશ પણ થવા દઉં.. મને એમની એ વિચિત્ર ખુશીથી કોઈ ફરક નથી પડતો…મારું ખરું કામ તો એમના બોલાઈ લીધા પછી એમના વર્તન પર વિચાર આવે ત્યારે ચાલુ થાય છે ને પછી એના પર લખાય છે. બાકી મારી સૌથી મોટી પ્રશંસક કે ટીકાકાર હું પોતે જ છું એ ઘણી વખત કહી ચુકી છું. વળી મારું સત્ય મારા પોતાના માટે જ સત્ય હોય છે, બીજાઓ પણ એવું માને એવો દુરાગ્રહ ક્યારેય નથી સેવ્યો !

Unbetable

gujarati grammer

From watsaap – kiritbhai

જોડણીના સામાન્ય નિયમો!

સામાન્ય રીતે બધા જ વિદ્યાર્થીઓ જોડણી કરતી વખતે દ્વિધા અનુભવતા હોય છે. ખાસ કરીને હ્રસ્વ ઇ – િ તથા દીર્ઘ ઈ – ી, તેમજ હ્રસ્વ ઉ – ુ તથા દીર્ઘ ઊ- ૂ, તેમજ અનુસ્વાર ‘ં’ તથા જોડાક્ષર.

આ બધી બાબતો જો સરળતાથી સમજાય તો ભૂલો થવાની સંભાવના બહુ ઓછી રહે છે. અને તેથી જ અહીં જોડણીના કેટલાક સામાન્ય નિયમો આપેલ છે. જે માત્ર વિદ્યાર્થીઓને જ નહીં પણ તેના વાલીઓને પણ ઉપયોગી થઈ શકશે.

1) ‘ત્રિ’ થી શરૂ થતા શબ્દમાં હ્રસ્વ ‘ઇ’ િ ની માત્રા કરવી.

દા.ત. ત્રિફળા, ત્રિશુળ, ત્રિશંકુ, ત્રિરંગો, ત્રિરાશિ વગેરે…

2) ‘પ્રિ’ થી શરૂ થતાં શબ્દમાં હ્રસ્વ ‘ઇ’ િ ની માત્રા કરવી.

દા.ત. પ્રિન્ટ, પ્રિન્સ, પ્રિય વગેરે…

3) બંને અક્ષર ઈ કાર વાળા શબ્દમાં પ્રથમ અક્ષરમાં દીર્ઘ ‘ઈ’-ી તથા બીજા અક્ષરમાં હ્રસ્વ ‘ઇ’– િ ની માત્ર કરવી.

દા.ત. રીતિ, પ્રીતિ, ભીતિ, ગીતિ, કીર્તિ, શ્રીતિ વગેરે…

4) ‘ઇત’ પ્રત્યે વાળા શબ્દોમાં હ્રસ્વ ઇ – િ ની માત્ર કરવી

દા.ત. પ્રેરિત, પ્રોત્સાહિત, ઉત્સાહિત, કલંકિત,ઇચ્છિત.વગેરે….

પ) શબ્દના અંતે ‘ઈક’ લાગે ત્યારે તેવા શબ્દોમાં પણ હ્રસ્વ ‘ઇ’ –િ ની માત્ર કરવી.

દા.ત. સામાજિક, ધાર્મિક, શૈક્ષણિક, આધ્યાત્મિક,વૈવાહિક, પૌરાણિક, ઔપચારિક, નૈતિક, પ્રમાણિક,દૈનિક, ભૌગોલિક, વૈજ્ઞાનિક, પારંપારિક, વૈશ્વિક,ઈસ્લામિક, પ્રસ્તાવિક વગેરે…

૬) ‘ઈયા’ પ્રત્યેય લાગેલા શબ્દોમાં હ્રસ્વ ઇ – િ ની માત્ર કરવી

દા.ત. દરિયા, રૂપિયા, વાણિયા, કડિયા,ગાંઠિયા, ઘડિયાળ, કાઠીયાવાડ, પટોળિયા વગેરે…

૭) શબ્દાંતે ‘ઇય’ વાળા શબ્દોમાં દીર્ઘ ‘ઈ’- ી ની માત્રા કરવી.

દા.ત. રાજકીય, રાષ્ટ્રીય, વિદ્યાકીય, માનનીય,આદરણીય, નાટકીય, ભારતીય, ભાષાકીય,સંચાલકીય, શાળાકીય, નાણાકીય વગેરે…

૮) આ ઉપરાંત બંને ‘ઇ’ હ્રસ્વ થતા હોય તેવા કેટલાક શબ્દો જોઈએ તો …

સ્થિતિ, તિથિ, ટિકિટ, ગિરિ, મિતિ, ભૂમિતિ, સમિતિ

(૯) શબ્દમાં આવતા ‘(રેફ) પૂર્વે ‘ઈ-ઊ’ દીર્ઘ હોય છે.
કીર્તન, તીર્થ, જીર્ણ, મૂર્તિ, સ્ફૂર્તિ, ચૂર્ણ, સૂર્ય, સંપૂર્ણ,કીર્તિ, દીર્ઘ, શીર્ષક, આશીર્વાદ, ઈર્ષા, ઊર્ધ્વ, ઊર્મિ,મૂર્ચ્છા, ધૂર્ત, મૂર્ખ, ઊર્જા, પૂર્ણિમા, પ્રકીર્ણ.
અપવાદ – ઉર્વશી

(૧૦) ‘ય’ પહેલાં આવતો ‘ઇ’ હ્રસ્વ થાય છે.
ક્રિયા, સક્રિય, નિષ્ક્રિય, પ્રિય, નિયામક, ક્ષત્રિય,ઇંદ્રિય, હોશિયાર, કાઠિયાવાડ, ખાસિયત, મિયાં,એશિયા, દરિયો, રશિયા, ઓશિયાળું, કજિયો,ખડિયો, ચડિયાતું, રેંટિયો, કરિયાતું, પિયર, દિયર,નાળિયેર, ફેરિયો.

(૧૧) શબ્દના છેડે આવતા ‘ઈશ’, ‘ઈન્દ્ર’માં દીર્ઘ ‘ઈ’કરવામાં આવે છે.
અવનીશ, જગદીશ, ગિરીશ, રજનીશમ સત્તાધીશ,ન્યાયાધીશ, યોગેન્દ્ર, ભોગીન્દ્ર, રવીન્દ્ર, હરીન્દ્ર, મુનીન્દ્ર.

(૧૨) નીચેના શબ્દોનાં નારીજાતિના રૂપમાં હ્રસ્વ ‘ઇ’આઅવે છે.
તપસ્વી-તપસ્વિની, વિદ્યાર્થી-વિદ્યાર્થિની, યોગિ-યોગિની, માયાવી-માયાવિની, તપસ્વી-તપસ્વિની,સુહાસિની, મોહિની, વિનોદિની, ગૃહિણી, વિલાસિની,હેમાંગિની, મૃણાલિની, વીણાવાદિની, સરોજિની,નંદિની, પદ્મિની.

(૧૩) નીચેના શબ્દોમાં નામવાચક પ્રત્યય ‘તા’ કે ‘ત્વ’લગાડાતાં અંતે આવતો દીર્ઘ ‘ઈ’ હ્રસ્વ થાય છે.
દા.ત. ઉપયોગી-ઉપયોગિતા, તેજસ્વી-તેજસ્વિતા,સ્વામી-સ્વામિત્વ, ઓજસ્વી-ઓજસ્વિતા.

(૧૪) શબ્દમાં જોડાક્ષર પહેલાંના ઇ, ઉ હ્રસ્વ હોય છે. જેમ કે –
દા.ત. શિષ્ય, ભિસ્તી, મુક્કો, દિવ્યા, ઉત્સાહ, રુદ્ર,લુચ્ચો, ક્લિષ્ટ, પરિશિષ્ટ, હુલ્લડ, જુસ્સો,ખિસ્સાકોશ, સિક્કો, કિસ્મત, દુશ્મન, તુક્કો, પુત્ર,પુષ્પ, સમુદ્ર, શુક્ર, શુદ્ધ, બુદ્ધ, અનિષ્ટ, મુક્ત, પુષ્કળ,મનુષ્ય, ઉત્સાહ, દુષ્ટ, મિત્ર, વિશ્વ, વિષ્ણુ, ચિત્ર,વિદ્યુત, વિદ્યા, ઇચ્છા, પવિત્ર, સંક્ષિપ્ત, સંદિગ્ધ.
અપવાદ : તીવ્ર, શીઘ્ર, ગ્રીષ્મ, ભીષ્મ, સૂક્ષ્મ, સૂત્ર,શૂન્ય, મૂલ્ય, દીક્ષા.

(૧૫) નીચેની જગ્યાએ અનુસ્વાર મુકાય છે.
હું અને તું, મેં, તેં, સર્વનામમાં-
બોલું, લખું તેવા ક્રિયાપદોમાં-
બોલવું, વાંચવું તેવા ક્રિયાપદોમાં-
પોતાનું, રાજાનું, મીનાનું, ઘોડાનું શ્યામનું, વગેરેમાં….
ઘરમાં, નદીમાં, શાળામાં –‘આમાં’ ‘ઓલામાં’‘પેલામાં’ એમ સ્થાન દર્શાવે તે અધિકરણ વિભક્તિમાં જ અનુસ્વાર આવે માતા માટે ‘મા’ વપરાય તેમાં નહીં.
ખાતું, પીતું, લખતું, જ્યાં, ત્યાં, ક્યાં… વગેરેમાં અનુસ્વાર આવે.

Dadh no dukhavo

Phoolchhab newspaper > Navrash ni pal column >11oct,2017.

દાઢનો દુઃખાવોઃ

 

શબ્દોમાં ક્યાં સમાય છે તારી ને મારી વાત ?

અર્થોમાં ક્યાં ચણાય છે તારી ને મારી વાત.

-રમેશ પારેખ.

 

કૃપા ટીવીની સામે બેઠી બેઠી ચેનલ બદલ બદલ કરી રહી હતી. મન ક્યાંય એક જગ્યાએ ચોંટતું નહતું. અંદરખાને એને થોડી નવાઈ પણ લાગતી હતી કે,’આજે એને શું થઈ ગયું હતું ? આ બધી જ ચેનલો પર અમુક તો એના ખૂબ જ ગમતા પ્રોગ્રામ આવી રહ્યાં હતાં જે ઘણી વખત એ એકલી એકલી જોઇને પણ ખૂબ જોર જોરથી હસતી હતી અને પોતાની જાતની કંપની જ એંજોય કરતી હતી, એ કાર્યક્રમ આજે એના દિલને કેમ અડકતાં પણ નહતાં ?’ મગજમાં ક્યાંક કોઇ મોટું બખડજંતર ચાલી રહેલું, કોઇ પ્રક્રિયા ખોટી થઈ રહી હતી. બાકી એ તો ખૂબ જ ખુશખુશાલ, મિલનસાર  વ્યક્તિ હતી. ‘કંટાળો’ એટલે શું વળી? આ શબ્દની એને લગભગ એલર્જી હતી. પણ આજે એ કંટાળાના અજગરે એને પોતાના ભરડામાં લીધી હતી અને એ એ નાગચૂડમાંથી છૂટવા ફાંફાં મારતી હતી.

આખરે ટીવી બંધ કરીને એ પદ્યાસન વાળીને આંખો બંધ કરી, બે હથેળી ગોઠણ પર મૂકી મુદ્રામાં આંગળી વાળીને શાંતિથી બેસી ગઈ. આ એનો છેલ્લો ઉપાય હતો આ ફેલ જાય તો..તો..  ને કૃપાએ નકારાત્મક વિચારોને ઝાટકો મારીને ખંખેરી લીધા.

કૃપા એક આધુનિક, સ્વતંત્ર – પોતાનો નાનો એવો બિઝનેસ કરનારી નારી.

શાંતિથી બેઠા બેઠા એ પોતાની સાચી સમસ્યા સમજ્વા પ્રયાસ કરતી હતી અને અચાનક જ એના મગજમાં ટ્યુબલાઈટ થઈ.

‘ઓહ..તો આ વાત છે.’

વાત જાણે એમ હતી કે કૃપાને છેલ્લાં છ મહિનાથી ડહાપણની દાઢ બહુ જ હેરાન કરતી હતી. એ દાંતના ડોકટર પાસે ્ગઈ તો એમણે એ દાઢને ઓપરેટ્ કરીને કાઢી નાંખવી પડશે એમ કહ્યું હતું અને આ ‘ઓપરેટ’ શબ્દથી કૃપાના મોતિયા મરી ગયા હતાં. એણે ઘરે આવીને પોતાના પતિ વરુણને આ વાત કહી અને સાથે એમ પણ કહ્યું કે,’આવતા મહિનામાં એકાદ દિવસ સેટ કરીને તું મારી સાથે દવાખાને આવજે, કારણકે એકલાં જવાની મારી હિંમત નથી.’

અને વરુણ આ વાત સાંભળીને હસી પડ્યો.

‘અરે મારી વ્હાલુડી, તું આટલી હિંમતવાળી છું ને આજે આવી વાતો કેમ કરે છે?’

‘ઇન શોર્ટ તું મારી સાથે નહીં આવે એમ જ ને?’

‘અરે, એવું ક્યાં કહ્યું છે ?’

ને વાત ત્યાંથી આડા પાટે ફંટાઈ ગઈ. દંપતિ સમજુ હતું એટલે  વાત ‘સેચ્યુરેશન પોઈંટ’ પર પહોંચે એ પહેલાં જ સચેત થઈને ચૂપ થઈ ગયાં.

એ પછી કૃપાને અનેક નાની નાની શારીરિક તકલીફ થતી તો પણ વરુણની યાદ આવતી અને વિચારતી કે,’એ કેમ મારી સાથે ના આવે? એ મને પ્રેમ જ નથી કરતો કે? એને મારી કોઇ દરકાર જ નથી ?’ અને એ પછી એની જાણ બહાર જ એના મનમાં એક પછી એક ગાંઠ બંધાતી ચાલી અને એ પોતાની દરેક શારીરિક તકલીફને અવગણવા લાગી હતી. વરુણ સાથે સમસ્યા વિશે વાત કરે અને વરુણ એના કામના ટેન્શનમાં એટલું બધું ધ્યાન ના આપે. હા એ હા કરી લે. આ વાતથી કૃપા વધુ અકળાતી.

‘જ્યાં સુધી વરૂણ મને ડોકટર પાસે લઈ જશે નહીં ત્યાં સુધી હું હવે ડોકટર પાસે જઈશ જ નહીં. જે થવું હોય એ થાય. જોઉં તો ખરી એ ક્યાં સુધી મારી તબિયત સામે આંખ આડા કાન કરે છે ?’

શારીરિક તકલીફો નાની નાની હોય ને ધ્યાન ન અપાતા વધતી ચાલી હતી અને વળી કૃપા’આ જે થાય છે એ બધાનું કારણ વરુણ જ છે’ વિચારી વિચારીને મનોમન વરુણ પર અકળાતી રહેતી. વાત  રહી વરુણની તો એને તો આ આખી રામાયણની કશી જ ખબર નહતી. આમ પણ કૃપા અત્યાર સુધી પોતાના દરેક કામ પોતાની રીતે સફળતાથી પૂરા કરી લેતી હતી એટલે એના મગજમાં આવી વાત ‘કલીક’ જ નહતી થતી.

આજકાલ કૃપાને દાઢ વધુ પડ્તી દુખતી હતી, વાંકી ઉગવાના કારણે એને ખોરાક ચાવતાં ચાવતાં એ દાંત જડબાની ચામડી સાથે ઘસાતો અને છોલાઈને ત્યાં ચાંદી પડી ગયેલી હતી. બોલવામાં પણ ઘણી વખત તકલીફ પડતી હતી. બીજી બાજુ થોડું ઘણું ચાવી ચાવીને કામ ચલાવતી કૃપાને દુકાળમાં અધિક માસની જેમ એ બીજી બાજુનો છેલ્લો દાંત ખોરાકમાં કાંકરો આવવાના કારણે અડધો તૂટી ગયો. ત્યાં પાણી પણ અડતું તો લબકારા મારતાં. ખરી તકલીફ થઈ ગઈ હતી – હવે?

ખાવાનું ખાવું કેવી રીતે ?

ટણી બહુ હતી, વરૂણને કશું કહેવું જ નથી, ભલે બધું સહન કરવું પડે. વરૂણને મોઢેથી બોલીને કહી શકાય એમ નહતું એથી હવે કૃપા છેલ્લાં અઠવાડિયાથી લીકવીડ ખોરાક પર વધુ મારો રાખતી. એને એમ કે એના ડાયેટના આ ફેરફારથી વરુણ ચમકશે અને કારણ પૂછશે. પણ ના…એવું કશું જ ના થયું. બફારામાં ઓર ઉકળાટ ભળ્યો !

બોલાતું નહતું અન સહેવાતું પણ નહતું.

અચાનક ડોરબેલ વાગ્યો અને કૃપાની વિચારધારા અટકી ગઈ. વરુણ જ હતો.

‘હાય ડાર્લિંગ, આજે ઘરે કંઇ ના રાંધીશ, ‘બાબલાં’નું નોનવેજ ખાવા જઈએ.’ સોફામાં લંબાવતા વરુણ બોલ્યો.

‘નોનવેજ !’

અને ક્રુપાના અવાજમાં ના ઇચ્છવા છતાં વ્યંગનો રંગ ભળી ગયો.

‘હા નોનવેજ. કેમ શું થયું? તને તો નોનવેજ બહુ ભાવે છે ને.’

‘હા પણ એ નોનવેજ ચાવ ચાવ કરવાનું હોય ને ?’

‘હા..હા..શું તું પણ. કેવી બાલિશ વાત કરે છે ? ચાવવાનું તો હોય જ ને.’

‘ને મારી બે ય બાજુની દાઢ મને ખૂબ જ હેરાન કરે છે. છેલ્લાં અઠવાડિયાથી હું લગભગ લીકવીડ ડાયેટ પર છું, એ વાતનો સાહેબને ખ્યાલ સુધ્ધાં છે ?’

‘ઓહ..એ તો મને એમ કે આજકાલ ગરમી વધુ છે તો એના કારણે તું લીકવીડ વધારે લે છે. આ દાઢનો દુઃખાવો છે એ વાત તો ખ્યાલ જ નથી. ડોકટર પાસે કેમ નથી ગઈ ?’

અને કૃપાની કમાન છટકી.

‘મેં તને પહેલાં પણ કહેલું કે તું નહીં આવે ત્યાં સુધી હું ડોકટર પાસે નહીં જ જઉં,મારે જાણવું છે કે તું મારી તબિયતની કેટલી ચિંતા કરે છે. તને સમય મળે તો ઠીક નહીં તો હું આમ ને આમ બોખી થઈ જઈશ. એની જાતે એક પછી એક દાંત પડશે એ તો.’

‘કૃપા, આ તું બોલે છે ? મારી મોર્ડન વાઈફ ?’

‘હા. મોર્ડન છું તો શું થયું ? મને મારો વર મારી ચિંતા કરે, ધ્યાન રાખે એ બહુ જ પસંદ છે.’

‘એવું ના કર. તું આટલી મજબૂત થઈને આવું કેમ વિચારે છે ? મારા ધ્યાનમાં જ આ વાત ના આવી કારણ કે તું તારા દરેક કામ તારી રીતે પૂરી સફળતાથી પતાવી જ લે છે. હું મારા મિત્રોને તારું ઉદાહરણ આપું છું કે મારે તારા રહેતાં ઘર, સમાજ કે છોકરાંઓ પ્રત્યે પણ ખાસ ધ્યાન આપવાનું ના રહેતું હોવાથી ધંધામાં પૂરતો સમય આપી શકું છું અને મારી એ મજબૂત પત્ની આવું વિચારે ? આજકાલ સ્ત્રી સશક્તિકરણનો વાયરો ફૂંકાય છે ત્યાં અનેક આધુનિક નારીઓ અનેક લેકચર આપે છે પણ પોતાની જાત પર દરેક પાસાથી નિર્ભર કેવી રીતે રહેવું એ વાત કહેવાય છે પણ ત્યાં પણ આ તેં કહી એ તકલીફવાળી વાત નથી કહેવાઇ. તારામાં આત્મ્વિશ્વાસ, સમજની કોઇ કમી નથી તો પછી આવી નાની શી સમસ્યા માટે તું માર પર નિર્ભર કેમ છે ડીઅર ? કાલે ઉઠીને હું નહીં હોઉં ર્તો તું શું કરીશ ?’

‘આવું ના બોલ વરુણ.’ અને ક્રુપાએ પોતાની ગુલાબી હથેળી વરુણના હોઠ પર મૂકી દીધી ને એક પળમાં તો એની આંખ છલકાઈ પણ ગઈ.

‘હું કાલે જ દાંતના ડોકટરની અપોઈન્ટમેંટ લઈ લઉં છું પગલી ને કાલે સવારે જ આપણે એમને મળી આવીએ. ઓકે.’ એની ભીની પાંપણ પર મ્રુદુતાથી હથેળી ફેરવતાં વરુણ બોલ્યો.

‘ના વરુણ, ચાલશે. યુ નો, મને છેલ્લાં બે વર્ષથી તારા મોઢેથી આ એક જ વાક્ય મકકમ નિર્ણય સાથે સાંભળવું હતું.બાકી ડોકટર પાસે કે દુનિયાના બીજા છેડે પહોંચવા પણ તારી આ બૈરીને કોઇની જરુર નથી એ વાત તું બખૂબી જાણે જ છે.’

‘દુનિયાના બીજા છેડે તું એકલી જજે પણ ડોકટર પાસે તો હું જ લઈ જઈશ’ બાકીનું વાકય,

‘તમને સ્ત્રીઓને ઓળખવામાં ભલભલા થાપ ખાઇ જાય તો મારું શું ગજુ ?’ મનોમન બોલીને જ વરુણ હસી પડ્યો.

 

‘ઓકે, એવું રાખીએ’ ને બાકીનું વાક્ય,

‘ તમને પુરુષોને પૈસા કમાવામાંથી ફુરસદ જ નથી મળતી એટલે અમારે સ્ત્રીઓને નાછૂટકે આવા નખરાં કરવાં જ પડે છે.’ મનોમન બોલીને પોતાની જીત પર મનોમન ક્રુપા પોરસાઈ.

ઘી ના ઠામમાં ઘી પડી રહ્યું.

અનબીટેબલઃ જીવન નામની વાનગીમાં દરેક ઘટનાના સ્વાદનું પોતાનું એક આગવું મહત્વ જ હોય છે.

સ્નેહા પટેલ

મેનેજરઃ

phoolchhab newspapaer > navrash ni pal column > 28-9-2016

 

શું અન્ય કોઇ રીતે એ સંભવી શકે ના ?

સાબિત થવાનું જીવિત ધક ધક કરી કરીને ?

-સંજુવાળા.

 

રાજન અને નીકી નેટ પર સર્ફીંગ કરી રહ્યાં હતા. આ દિવાળીમાં એમને દુબઈ ફરવા જવાનો પ્લાન હતો અને એ પણ એમના ફેવરીટ છ મિત્રોના ગ્રુપ સાથે. એ બધા સ્કુલકાળના મિત્રો હતાં.કોલેજકાળમાં બધા થોડાં વિખરાઈ ગયેલાં. ફેસબુક અને વોટસએપના કારણે એ લોકોનો સંપર્ક શક્ય બન્યો હતો. ત્રણ મહિના પહેલાં એક સન્ડે એ લોકો મળ્યા હતાં અને ત્યાં આ પ્રોગ્રામ બન્યો હતો. બાળપણની દોસ્તી એમાં ય સ્કુલની મૈત્રીના સંભારણા તો કાયમ હર્યા ભર્યા અને સુખદ જ હોય ! રાજન અને નીકીને વારે ઘડીએ એ દિવસોની યાદ આવતી હતી અને ખુશીથી રુંવાડાં ઉભા થઈ જતા હતા, આંખો બંધ થઈ જતી અને બંને ફ્રોક ને ચડ્ડી પહેરતા એ બાળપણની ગલીઓમાં ભૂલા પડી જતાં. ઇન શોર્ટ બન્ને ખુબ જ એક્સાઈટેડ હતાં.

દિવાળીના દિવસો નજીક આવી રહ્યાં હતા અને ઘરની સાફસફાઈ શોપિંગ સાથે દિવસો પવનવેગે ઉડતાં હતાં. નીકી રહી ઘરરખ્ખુ સ્ત્રી. એને ઘરની સાફસફાઈ અને નાસ્તા બનાવવામાં જ પહેલો રસ. એ કારણે એને ઘરની બહારના કામોમાં અનિયમિતતા આવી જતી. અમુક શોપિંગ તો રાજને એકલાં જ પતાવવા પડ્યાં હતાં. પણ બે ય જણ આ રીતથી ટેવાઈ ગયા હતાં. રાજનના શોપિંગથી નીકીને કોઇ પ્રોબ્લેમ કે કોઇ કચકચ નહતી એથી રાજન પણ બિન્દાસ થઈને પોતાની સમજ મુજબ શોપિંગ કરી લાવતો. આમ ને આમ દિવાળીના દિવસો આવી ગયા અને રાજન – નીકી બેસતા વર્ષના દિવસે બધા સગા સંબંધીઓને મળીને બીજા દિવસે ઉડ્યાં દુબઈ જવા – પોતાના ચડ્ડી બડી સાથે.

લગભગ બાર દિવસ પછી રાજન અને નીકી ટ્રીપ પતાવીને ઘરે પાછા વળ્યાં ત્યારે એ નીકીનો મૂડ થોડો અલગ જ હતો. મિત્રો સાથે આનંદ લૂંટવાનું જેટલું એકસ્પેક્ટેશન હતું એનાથી અડધા ભાગનો સંતોષ પણ એને નહતો મળ્યો. આવું કેમ ? સોહિનીનો એટીટ્યુડ તો એને ખૂબ જ ખટકતો હતો.  જાણે એ નવાઈની એક બિઝનેસ વુમન હતી ! આખો દિવસ બધા ઉપર ઓર્ડર છોડ્યાં કરતી અને જાણે આટલા બધામાં બધી જ જાતની સમજ એને એકલીને જ પડતી હોય એમ વર્તન કરતી. માન્યું કે એ નોલેજેબલ હતી, એને બિઝનેસ ટ્રીપના કારણે પોતાના કરતાં રખડવાનો વધુ એકસપીરીઅન્સ હતો. પણ એમાં શું નવાઈ ? એ બહાર ફરવામાં એકસપર્ટ હતી તો પોતે ઘર સાચવવામાં અને રસોઈકળામાં પાવરધી હતી. જે જેનું કામ એમાં આટલા વહેમ શું મારવાના ? રોજ ઉઠતાંની સાથે એની બકબક ચાલુ થઈ જાય. આજે આટલાં વાગ્યે આમ જવાનું , આમ ભેગાં થઈ જવાનું, ફલાણો રસ્તો પકડવાનો , ઢીંકણું વાહન ટ્રાન્સપોર્ટ માટે પકડવાનું…ઉફ્ફ. રોજ એના હુકમોની ધાણી ફૂટે. વળી ગ્રુપના બધા લોકો ય એનાથી અંજાઈ ગયેલા કે શું ? એ ચિબાવલી કહે એમ જ ચાલતાં હતાં. આમે નાનપણથી જ સોહિની થોડી ડોમિનેટીંગ હતી પણ એ સમય અલગ હતો. એ વખતની એની દાદાગીરીમાં એક ઇનોસન્સ અને દોસ્તીભાવ હતો આજના સમયે એ એક સમજુ ને અક્કલવાળી સ્ત્રી હતી. મનોમન ચાલતો રઘવાટ આખરે ઘરે પહોંચીને સોફા પર બેસીને પાણી પીતા જ રાજન સામે નીકળવા લાગ્યો.

‘રાજુ, તને આ સોહિનીની કચકચથી કંટાળો નહતો આવતો ?’

ને રાજન ચમક્યો. એને સોહિનીના વર્તનથી કોઇ જ પ્રોબ્લેમ નહતો થયો. એ એક સ્માર્ટ ને ઇન્ટેલીજન્ટ લેડી હતી જે દરેક પ્રકારની  સ્થિતી ખૂબ સારી રીતે મેનેજ કરી લેતી હતી. પણ નીકીના મોઢા પરથી એવું લાગતું હતું કે એ એનાથી ખૂબ કંટાળી ગયેલી હતી એટલે સોહિનીનો પક્ષ લેવામાં સાર નહતો જ. ખૂબ જ સાચવીને રાજને શબ્દો ગોઠવ્યાં ને બોલ્યો,

‘નીકુ, આમ જોવા જઈએ તો સોહિની થોડી વધુ જ લાઉડ હતી. હું તારી સાથે એગ્રી છું.’

‘અરે, લાઉડ શું – એ તો રીતસરની બધા પર હુકમો જ કરતી હતી, અને ગ્રુપના બધા જ લોકો પણ એની વાતો ચૂપચાપ કોઇ જ આર્ગ્યુ કર્યા વિના સાંભળી લેતાં હતાં. નવાઈ તો મને એની લાગતી હતી કે કોઇ એને ચૂપ કરાવવા કે વિરોધ કરવાની તસ્દી સુધ્ધા નહતું લેતું.’

‘જોકે એની વાતોમાં વિરોધ કરવા જેવું તને શું લાગ્યું?’

રાજને હળ્વેથી પ્રશ્ન તરતો મૂક્યો.

‘અરે, જાણે નવીનવાઈની એ જ આખી દુનિયા ફરતી હોય એમ દરેક પ્રોગ્રામના અને એની પણ આગળના પ્રોગ્રામના શિડ્યુલ એ જ ગોઠવ્યે રાખતી હતી. આપણે તો જાણે એના ચિઠ્ઠીના ચાકર, એ બોલે ને આપણે પગ ઉપાડવાના. આપણી કોઇ ઇચ્છા કે સગવડ અગવડનું કોઇ મહત્વ જ નહીં ?’

‘જો નીકી, શાંત થા બકા ને એક વાત કહે, જમવા, ઘરની સજાવટ રીલેટેડ, રેસીપી કોઇ પણ વાત હોય ત્યારે તું કેવી આગળ થઈ થઈને તારા મત રજૂ કરતી હતી ને ? એ સમયે તને ખબર છે સોહિનીને તો કંઈ ગતાગમ જ ના પડતી હોય એમ ચૂપચાપ તારું મોઢું તાક્યા કરતી હતી.’

‘હા, એ વાત તો મેં પણ નોટીસ કરી હતી.’ ને નીકીનું વદન ગર્વથી ભરાઈ ગયું.

‘નીકી, હવે શાંતિથી સાંભળ. સોહિની રહી એક બિઝનેસ લેડી એટલે એને રોજેરોજ મેનેજમેન્ટ લેવલના માણસો સાથે પનારો પડે. એ મેનેજમેન્ટમાં કાચી પડે તો ધંધો જ ના થઈ શકે. રાઈટ ? તો  મેનેજમેન્ટ એનું કામ છે. આપણે ફરવા જઈએ ત્યારે શક્ય એટલાં ઓછા ખરચા અને સમયમાં મેક્સીમમ જગ્યા જોઇ શકીએ અને એમાં કોઇ અડચણ ના પડે એ માટે પ્રોપર મેનેજમેન્ટ જરુરી થઈ પડે. વળી સોહિનીને કામના અર્થે વારંવાર દુબઈ જવાનું થાય છે એથી એ ત્યાંથી ખાસી એવી પરિચીત પણ છે તો એ આ બધા પોઈન્ટ્સને લઈને આપણને હેલ્પ કરવાના આશયથી સૂચનો કરતી હતી અને બધા આ વાત જાણતાં હતાં એથી એની વાત પર વિશ્વાસ મૂકીને ચૂપચાપ ફોલો પણ કરતાં હતાં. આઈ થીન્ક એના સજેસન્સને લઈને આપણે કોઇ ખોટી પરેશાનીમાં તો નથી જ ફસાયા ને આખી ટ્રીપ શાંતિથી મેનેજ કરીને પતાવી શક્યાં એ વાત તો માને છે ને ? યાદ કર તું ઘર સાચવવામાં બહારના કામ મેનેજ નથી કરી શકતી એવું જ સોહિનીના કેસમાં હોય કે ઓફિસના કામમાં એક્સપર્ટ એવી એ ઘરના કામોમાં ‘ઢ’ હોય. દરેકે પોતપોતાની ચોઇસ મુજબની જીન્દગી જ સિલેક્ટ કરી હોય.’

‘હા, એ વાત તો છે રાજન.’

‘ તો પછી…સી..એ મેનેજમેન્ટ લેવલની વ્યક્તિ એટલે એને આજ સવારના પ્રોગ્રામથી માંડીને રાતના પ્રોગ્રામોના ટાઈમટેબલો બનાવીને જીવવાની આદત પડી ગઈ હોય અને એમાં એ સ્માર્ટ પણ થઈ ગઈ હોય. બહાર ફરવા જઈએ ત્યારે અનેક લોકો વચ્ચે આવા નાના નાના કારણૉને લઈને જ ઘર્ષણ થાય છે અને સંબંધો વણસી જાય છે એથી સૌથી પહેલાં તો વાતને સમજતા અને પછી થોડું ચલાવી લેતાં શીખવાનું ડીઅર. હું તો એટલું જ જાણું.’

‘હા રાજુ તારી વાત સાચી છે. એ મેનેજમેન્ટમાં ખાસી સ્માર્ટ છે એ વાત સ્વીકારતા મને અંદરખાને તકલીફ એક ઇર્ષ્યા જેવું થતું હતું પણ હવે એ નીકળી ગયું. થેન્ક્સ.’

‘ચાલ પગલી…હવે ફ્રેશ થઈને ચા પીએ.’

અને રાજને એના માથા પર હળવી ટપલી મારી દીધી.

અનબીટેબલ ઃ માનવી સરળ વાતોને અટપટી બનાવી દેવામાં માહેર છે.

સ્નેહા પટેલ

love merrige- arrange merrige

લવ મેરેજ – અરેંજ મેરેજઃ

phulchhab newspaper > 30-8-2016 > navrash ni pl column

 

તાર કાં તો માર રસ્તા બે જ છે.

જીત કાં તો હાર રસ્તા બે જ છે.

– ઇશિતા દવે

‘તમારા તો લવમેરેજ થયેલાં છે ને ? અમને તમારી સ્ટોરી તો કહો ? કુમારભાઈએ કેવી રીતે તમને પ્રપોઝ કરેલું એ તો કહો ? તેઓ આ ઉંમરે આટલા સ્માર્ટ – હેન્ડસમ કનૈયાકુંવર જેવા લાગે છે તો કોલેજકાળમાં તો એમની પાછળ કેટલીય છોકરીઓ પાગલ હશે કેમ ? આટલા હેન્ડસમ માણસની પ્રેમિકા બનીને આપને પણ ગર્વ થતો હશે કેમ રાધિકાભાભી ? જોકે તમે પણ કંઇ કમ રુપાળા નથી હોંકે – તમારી બે ય ની જોડી તો ‘રામ મિલાય’ જેવી છે.’

ઉત્સુકતાથી અને ઉતાવળથી ભરપૂર સોનાલીબેને રાધિકાની ઉપર એકસાથે પાંચ છ વાક્યોનો રીતસરનો મારો જ ચલાવી મૂક્યો હતો. એકસાથે આટલું બોલીને હાંફી ગઈ હોય એમ હવે એ શ્વાસ લેવા બેઠી અને રાધિકાબેન એના પ્રશ્નોના શું ઉત્તર આપે છે એ જાણવા એના મોઢા પર એણે પોતાની આંખો ખોડી દીધી.

‘સોનાલીબેન શું તમે પણ ? એવું કંઇ ખાસ નહતું. લવ મેરેજ હોય કે અરેંજ મેરેજ બધું આખરે તો સરખું જ હોય છે. તમારું લગ્નજીવન પણ કેટલું સુંદર છે જ ને !’લગ્નજીવનના બે દાયકાં વીતી ગયા છતાં રાધિકાને પોતાની પર્સનલ વાતો આમ કોઇની પણ સાથે શેર કરવામાં શરમ નડતી હતી. એને આવી સહેજ પણ આદત નહતી.

‘ના હો….લવ મેરેજ અને અરેંજ મેરેજમાં આભ જમીનનો ફર્ક હોય છે મારી બેના. તમે લગ્ન પહેલાં એકબીજાને જાણતાં હોવ, પૂરી રીતે સમજતાં હો અને એ પછી તમે બે વ્યક્તિએ આખી જીંદગી એકબીજા સાથે વીતાવવાનો નિર્ણય લીધો હોય. લવ મેરેજે એટલે ચોઇસવાળા લગ્ન જ ને આખરે તો. અમારે તો શું વડીલોએ બતાવ્યાં હોય એમાંથી પસંદ કરી લીધેલા. લગ્ન પહેલાં અમારી સગાઈનો ગાળો લગભગ ૬ મહિના રહેલો એટલા સમયમાં તો અમે એકબીજાને શું ઓળખી શકવાના ? અને ઓળખીએ તો પણ લવમેરેજના પ્રેમ – આકર્ષણ જેવી વાત એમાં ક્યાંથી ? ‘

‘સોનાલીબેન કેમ આમ બોલો છો ? પરમભાઈ તમને કેટલો બધો પ્રેમ કરે છે. તમારા બે દીકરા ય હવે તો ટીનએજર્સ થઈ ગયાં છે. તો ય એમનો પ્રેમ યથાવત જળવાયેલ જણાઇ આવે છે જ.લવમેરેજમાં વ્યકતિને પહેલાં પૂરેપૂરી જાણી લો કે અરેંજ મેરેજમાં વ્યક્તિને મેરેજ પછી જાણો એમાં લગ્નજીવન પર ખાસ કંઇ ફર્ક નથી પડતો. ઉલ્ટાનું અરેંજ મેરેજમાં તો તમારે વડીલોનો સ્વીકાર પહેલેથી જ મળી ગયેલ હોય એટલે કોઇ જ વાતમાં વાંધા વચકા પડવાની શકયતાઓ ઓછી રહે જ્યારે લવમેરેજમાં છોકરીનું એક વર્ષ તો ઘરનાની નજીક જવામાં જ વીતી જાય.’

‘મારું હાળું આ વાત તમે  સાચી કહી હોં રાધિબેન. મારી સાસરીમાં બધા ય મને પહેલેથી જ પ્રેમથી સ્વીકારીને રહે છે. પણ તો ય લવમેરેજ વાળા લગ્નજીવનમાં રોમાંચ, આકર્ષણનું તત્વ વધારે રહેલ છે એવું તમને નથી લાગતું ?’

‘ના, મારા માનવા પ્રમાણે ખરું લગ્નજીવન તો લગ્નના પાંચ વર્ષ પછી જ થયું ગણાય – એ પછી લવ મેરેજ હોય કે અરેંજ મેરેજ ! લવમેરેજમાં પણ તમે વ્યકતિની સાથે રહ્યાં વિના એની અમુક આદતો – બાબતો -સ્વભાવથી પૂરેપૂરા પરિચીત તો નથી જ હોતા. અમિક સ્થિતીમાં એ કેવી રીતે વર્તન કરશે – પ્રશ્નોનું નિરાકરણ કેવી રીતે લાવશે એની તો એ સ્થિતીમાં હકીકતે મૂકાયા પછી જ સમજણ પડે. અરેંજ હોય કે લવ-  બે ચાર વર્ષ તો આકર્ષણથી – રોમાંચથી ભરપૂર જ રહે છે પછી જ જ્યારે જવાબદારીઓ ઉપાડવાનો સમય આવે ત્યારે એ બે જણ કેવી રીતે એ સ્થિતીનો સંયુકતપણે નિભાવે છે એ જોવાનું હોય છે. જીવન પળે પળે બદલાતું હોય છે. નોકરી-કામધંધો-સામાજીક જવાબદારીઓ-છોકરાંઓનો ઉછેર આ બધી જ સ્થિતીઓને લવ મેરેજ કે અરેજ મેરેજથી કોઇ જ ફર્ક નથી પડતો. સમય જતાં જતાં જ વ્યક્તિ એકબીજાને સમજે અને એકબીજાની વધુ નજીક આવે કે દૂર જાય છે. તમારે જેવા ઝગડાં થાય છે એવા નાના મોટાં ઝગડાં તો અમારે પણ થાય છે જ. જેમ અમુક સમયે  કુમાર હવે શું વિચારતો હશે કે શું ફીલ કરતો હવે એવું સ્મજાઈ જાય છે એવું તમને પણ પરમભાઈની આદતો, મૂડ સ્વભાવ વિશે પૂરેપૂરો ખ્યાલ હોય જ છે ને !  પરમભાઈમાં થોડી ખામી હશે તો ખૂબી પણ હશે જ ને..એમ કુમારમાં પણ અનેજ્ક ખૂબી છતાં અમુક ખામી છે જ..હોય જ ને..આખરે માણસ છે એ.  લગ્ન કરે એટલે માણસ સંપૂર્ણપણે સામેવાળાની મરજી પ્રમાણે થોડી જીવે ? એમને પણ સ્વતંત્રતા જેવું કંઇ હોય કે નહીં ? હા ઘરની બહાર એ આપણને સાચવી લે પણ પર્સનલ લાઈફમાં તો દરેકની સ્થિતી સરખી જ હોય. કોણ એ સિચ્યેશનસ કેવી રીતે હેન્ડલ કરે છે બધો દારો મદાર એની પર છે બેના.વળી  આજકાલ તો એક બીજાને પૂરી રીતે સમજવા વળી એક નવી ફેશન નીકળી છે – પસ્ચિમના લોકોથી રહેણી કરણીના આકર્ષણમાં ફસાઈને આજના યુવાનિયાઓ ‘લીવ ઇન રીલેશનશીપ’ કે જેમાં છોકરાં છોકરી પોતાનું ઘર લઈને મા બાપથી જ અલગ રહીને જીવે છે એમ છતાં ય અમુક વર્ષો પછી એ લોકો હસી ખુશીથી છૂટાં પડી જાય છે. લવમેરેજ કરતાં તો આ કમ સે કમ દસ સ્ટેપ આગળનો રસ્તો તો પણ એ સંબંધો ફેઇલ જાય છે બોલો.. માટે જ કહું છું કે લગ્નજીવનમાં ‘લવમેરેજ’ કે ‘એરેંજ મેરેજ’ની ટેગ કશું ખાસ કામ નથી કરતી. આખરે તો જીવન એકબીજા સાથે જીવતી વ્યક્તિની સમજણ, પ્રેમ, સ્વભાવ પર નભે છે.’

સોનાલી ચૂપચાપ એકીટશે રાધિકાની વાત સાંભળી રહી હતી. આજે રાધિકાએ એનો મોટો ભ્રમ બહુ જ સરળતાથી તોડી કાઢ્યો હતો.

અનબીટેબલ ઃ લગ્ન પછી ‘કોઇ હવે સંપૂર્ણપણે મારું’ એ લાગણી બહુ જ સુખદ હોય છે.

-sneha patel

વ્હાલની દુનિયાઃ

 

 

વાવાઝોડું હોય તો

કરીએ બંધ કમાડ ;

આ તો ઘરમાં પાડતું

જળનું ટીપું ધાડ !

-રમેશ પારેખ.

 

લેટેસ્ટ હેરસ્ટાઈલ અને બ્રાન્ડેડ શૂ – કપડાં ને વોચમાં સજ્જ થયેલો વીસ બાવીસ વર્ષનો યુવક ઉંધુ ઘાલીને આઠ રસ્તાના ધસમસતા ટ્રાફિકમાં આરામથી ચાલી રહેલો હતો. ‘હર ફિક્ર કો ધુંએમેં ઉડાતા ચલા ગયા’ જેવી હાલત હતી, ફર્ક એટલો કે એ સિગારેટ નહતો પીતો પણ મોબાઈલનો સ્ક્રીન પી રહ્યો હતો ! અચાનક જ એક પૂરઝડપે આવતી કાર એને જોઇને બ્રેક મારવા ગઈ અને બેલેન્સ ગુમાવતાં બાજુમાં રહેલાં ઝાડ સાથે અથડાઈ ગઈ. સદનસીબે કારચાલકને કોઇ જાનહાનિ ના થઈ પણ કારને સારું એવું નુકસાન થયેલું. અકળાઈને કારચાલક પેલા યુવક પાસે ગયો અને સીધો એનો શર્ટનો કોલર પકડીને બે અડબોથ ઠોકી દીધી. પેલો યુવાન તો હક્કો બક્કો થઈ ગયો. એને તો એની આજુબાજુની દુનિયામાં શું થઈ ગયુ એની કશી ખબર જ નહતી. અચાનક જ પરિસ્થિતીનું ભાન થતાં એ છોભીલો થઈ ગયો અને, ‘સોરી- સોરી, પણ આ જગ્યાએ એક બહુ જ રેર પોકેમોન છુપાયેલું છે એવી હીન્ટ હતી એટલે હું એને શોધવામાં એટલો ડૂબેલો કે….’

એ યુવકની આજુબાજુમાં ભેગી થયેલ ભીડમાં અમુક લોકો સાવ હક્કા બક્કા થઈ ગયા તો નવાઈજનક રીતે અમુક લોકો પોતાનો આઈફોન કાઢીને એ રૅર પોકેમોન શોધવામાં વ્યસ્ત થઈ ગયાં. થોડી વારમાં તો આખો એરીઆનો ટ્રાફિક જામ થઈ ગયો. અમુક લોકો પોકેમોન કેચીંગમાં તો અમુક પોકેમોન્સની ફાઈટીંગમાં વ્યસ્ત. જાણે બધા કોઇ બીજી જ દુનિયામાં ના જીવતાં હોય !

કારચાલક – અમિત માથું પકડીને ઉભો રહી ગયો. અચાનક એ કઈ દુનિયામાં આવી ચડેલો એની એને સમજ જ ના પડી. આવો કોઇ ઇન્સીડન્ટ થાય તો લોકો મોટો ઝગડો કરી મૂકે અને કારની નુક્સાનીના પૈસા અપાવવામાં મદદ કરે એના બદલે આજે તો કંઇક નવું નવાઈનું દ્ર્શ્ય જ જોવા મળ્યું. ગાડીમાં બેસીને પ્રયત્ન કર્યો તો ગાડી ચાલુ થઈ ગઈ, ભગવાનનો પાડ માનીને એ આ પાગલોની દુનિયામાંથી પોતાના ‘વ્હાલની દુનિયા – ઘર’ તરફ વળ્યો.

‘સોનુ બેટા, આ જો તો હું આજે તારા માટે તારા ફેવરીટ પીત્ઝા લઈને આવ્યો છું. ચાલ જલ્દી જલ્દી આવી જા નહીં તો ઠંડા થઈ જશે.’

‘પપ્પા, એક મીનીટ. આ પિકાચુને પકડી લઉં બસ. અહીં આટલામાં જ ક્યાંક એની ડેસ્ટીનેશન બતાવે છે.’ અને સોનુ બેડરુમના દરવાજા સાથે ઠોકાતાં ઠોકાતાં બચી ગયો. અમિતને મોટો ઝાટકો લાગ્યો. આ પિકાચુ નામ તો હમણાં પેલી પાગલોની ભીડમાં ઘણાના મોઢે સાંભળીને આવ્યો હતો. તો શું આ પોકે…જેવું નામધારી  દૂષણ એના ઘરમાં ય ઘૂસી ગયું છે કે ?

‘મીરાં, બહાર આવ તો. ‘ અમિતના અવાજમાં રહેલો રોષ પારખીને એની પત્ની મીરાં તરત જ રસોડામાંથી હાથ લૂછતી લૂછતી બહાર આવી.

‘શું છે અમિત, કેમ આમ હાંફળા ફાંફળા..?’

‘આ સોનુ મોબાઈલ લઈને આમથી તેમ શું ગાંડા કાઢતો ફરે છે ?’

‘અરે, તમને નથી ખબર ? કઈ દુનિયામાં જીવો છો ? આ પોકેમોન ગો નામની ગેમે તો દુનિયાભરના લોકોને પાગલ કરી નાંખ્યા છે. તમારા મોબાઇલમાં એ ગેમ ઇન્સ્ટોલ કરીને કેમેરો અને જીપીએસ ચાલુ કરી દો એટલે હે ય ને આખી દુનિયાની સૌથી મજેદાર ગેમ તમારા હાથમાં. આપણો સોનુ ય કંઈક ૨૦ એક પોકેમોન ભેગાં કરી આવ્યો છે. વળી હમણાં તો છાપામાં એક ન્યૂઝ પણ હતાં કે યુ.કે માં કોઇ મ્યુઝીક ટીચરે લગભગ ૨,૦૦૦ પાઉન્ડની મહિનાની જોબ છોડીને ફુલ ટાઇમ આ પોકેમોનો ભેગા કરવાનું કામ ચાલુ કરી દીધું છે. ભેગા કરશે ને ઇ બે નામની વેબસાઈટ પર વેચશે ને ઢગલો કમાણી કરશે. ખરું ચાલ્યું છે નહીં આ બધું ?’

મીરાં તો એની જ ધૂનમાં બોલ્યાં જતી હતી ને અમિત્નો ચહેરો ગુસ્સાથી લાલચોળ થઈ રહ્યો હતો.

‘મીરાં, આ ટેકનોલોજી આજકાલના માણસોના મગજને ઉધઈની જેમ કોરી ખાય છે. દરેકને રોજેરોજ નવું નવું જોઇએ છે. આજનું કાલે જૂનું – વળી બીજું કંઇક પાગલપણું અને એ પણ સ્પીડી . માણસના વિચાર ચાલે એનાથી પણ વધુ સ્પીડે. આ અતિ- સ્પીડ માનવીના મગજની સ્થિરતાને પાયામાંથી ખલાસ કરી રહી છે એનો ખ્યાલ કોઇને નથી આવતો. સાલું ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરતો આજની સ્માર્ટ જનરેશન સાવ આવી મૂર્ખ જેવી વાત પર આમ પાગલપણું કરી શકે એ વાત જ માન્યામાં નથી આવતી. કોણ કહે છે કે આજની જનરેશન સ્માર્ટ છે ? આજની જનરેશન જેવી ડફોળમાં ડફોળ જનરેશન મેં ક્યારેય નથી જોઇ જેઉંધુ ઘાલીને જીવ, તબિયત, સંબંધો બધાયની પાર જઈને સ્પીડ – અતિ સ્પીડ માં દોડ દોડ કર્યા જ કરે છે, ક્યાંય કોઇને કોઇ જ વાતે સંતોષ જ નથી થતો. ટેકનોલોજીનું ભૂત પહેલાં વર્ચ્યુઅલ દુનિયા સુધી જ સીમિત હતું હવે અમુક સ્માર્ટ માણસો વાસ્તવિક અને વર્ચ્યુઅલને ભેગાં કરીને પૈસા કમાઈ રહ્યાં છે ભવિષ્યમાં એ મુટ્ઠીભર ઇન્ટેલીજન્ટ્સ લોકોના હાથમાં આખી દુનિયાની ડોર આવી જાય તો કોઇ જ નવાઈ નહીં લાગે. આ બધું બહુ ચિંતાજનક છે અને તું છે કે તને મજા આવે છે. તારા લાડલાના પરાક્રમ સમજે છે. આજે ને આજે જ સોનુનો મોબાઈલ લઈ લે અને સ્ટ્રીકટલી આ ગેમ રમવાની ના પાડ. ગર્વમેન્ટ  આવી પાગલ જેવી ગેમ્સ પર  બૅન લાવે તો સારું !’

‘હા અમિત, વાત તો તારી સાચી છે હું હમણાં જ સોનુ પાસેથી મોબાઈલ લઈ લઉં છું.’

અનબીટેબલઃ સ્માર્ટ – અપડેટ રહેવાના ધખારામાં આજનો માનવી વધુ ને વધુ મૂર્ખતા આચરતો જાય છે.

સ્નેહા પટેલ

સાલું વીસ વર્ષનુ મગતરું !

 

વૈવિધ્ય એટલું તું દે જીવનમાં ઓ ખુદા
પ્રસ્તાવના બની શકું તારી કિતાબની.

-મરીઝ

 

સોહમનું મગજ ફાટફાટ થતું હતું. બહાર વાતાવરણમાં બફારો – ઉકળાટ વધારે હતો કે એના મગજમાં એ નક્કી નહતું કરી શકાતું.

‘સાલ્લું, એ બે પૈસાનું મગતરું મને આવું કહી જ કેમ શકે ? એની હેસિયત શું છે ? હજી જીવનના કેટલા વર્ષ જોયાં છે એણે ? અરે એ બોઘાને તો પાનખર અને વસંતનો ભેદ પણ નહી સમજાતો ને એ મને ફૂલોની માહિતી આપવા બેસી ગયો..મને…સોહમ પટેલ ધ ગ્રેટને, જે એના જીવનની ત્રીસી આ જ ધંધામાં વીતાવી ચૂક્યો છે.અને જીવનના બાવનમાં વર્ષે આ ફીલ્ડમાં ખાસી એવી પ્રતિષ્ઠા – નામના – સફળતા મેળવી ચૂક્યો છે. એ સાલું વીસ વર્ષનુ મગતરું…હ્…મ…મ..’

રિષભ હજુ ઘરમાં પ્રવેશતો જ હતો અને એણે એના કાકા સોહમના આ શબ્દો સાંભળ્યા અને એનો પિત્તો ગયો. આ બધું ય એને ઉદ્દેશીને બોલાયેલું હતું એ વાતથી એ બરાબર વાકેફ હતો. કાલે એણે કાકાને ધંધાના સંદર્ભે બે ત્રણ વાત કરી હતી. એ નવું નવું એન્જીરીયરીંગનું ભણી રહેલો હતો અને કાકાની ફેકટરીના મશીનો વિશે અભિપ્રાય આપ્યો હતો કે,

‘જુઓ કાકા, હું તમારા માલની કવોલિટી વિશે વાત કરું તો એ સાવ હલ્કી કક્ષાની છે. તમારે આ વહેલી તકે તમારા મશીનો બદ્લી કાઢવા જોઇએ. આનાથી તમારે આવક ઓછી ને જાવક તેમ જ મહેનત પણ વધુ થાય છે અને વસ્તુની ક્વોલિટી પણ જોઇએ એવી નથી મળતી તો ભવિષ્યમાં માર્કેટમાં તમારી શાખ બગડી શકે એવી શક્યતાઓ ખરી.’

‘દીકરા, એવું કશું નથી. બધો તારો ભ્રમ છે. અમારા મશીનો રેગ્યુલર સર્વીસીંગ થતા હોય છે, એન્જીનીયર દર ત્રણ  મહિને એક વિઝિટ લઈને જરુરી સ્પેરપાર્ટસ બદલી જ કાઢે છે. અમારું પૂરેપૂરું ધ્યાન હોય જ અમારા કામમાં.’

‘સોરી કાકા, હું નથી માનતો કે એવું હોય. તમે તો જાણો છો કે હું સત્ય વચન જ બોલું છું. ખાલી ખાલી તમારી વાહ વાહ કરું એવો નથી. મને ભગવાને બુધ્ધિ આપી છે અને એના અનુસાર જ હું નિર્ણયો લઈને બોલું છું. તમારે માનવું ના માનવું એ તમારી મરજી. રામરામ !’

ને રિષભ ફેકટરીમાંથી બહાર નીકળી ગયેલો. એનો આ એટીટ્યુડ સોહમને બહુ જ ખટકયો અને વાત હવે ‘સાધારણ’ના સ્ટેટસમાંથી ‘ઇગો’ના લેવલ પર આવી ચૂકી હતી.

‘મેલ ઇગો’

સ્ત્રીઓને સમજવી જેમ અઘરી હોય એમ મેલ ઇગો પણ ખતરનાક – ડેન્જરસ હોય છે. સાવ પાણા જેવો – કાં તો તૂટી જાય કાં તો સામેવાળાને તોડી કાઢે. એટલે સંબંધોમાં જ્યારે બે સ્ત્રીઓના ઇગો અથડાય તો રેશમની ગાંઠની જેમ આસાનીથી ગૂંચ સૂલઝાવી લેવાય પણ મેલ ઇગોનો પરસ્પર ટકરાવ તણખાં જ ઝરે અને અનેક વખત એમાં કોઇકના ઘર પણ બળીને ખાખ થઈ જાય તો નવાઈ નહીં.

‘કાકા, હું તમારા ભલા માટે કહેતો હતો. તમારો માલ એકસ્પોર્ટ થાય છે અને પ્રોપર ક્વોલીટી ના જળવાય તો રીજેક્ટ પણ થાય છે એની મને ખબર છે એથી જ ખાલી ખાલી તમારી પ્રોડકટ્સની વાહ વાહ કરું અને કાલે ઉઠીને તમને માર્કેટમાંથી એ જ પ્રોડકટના વેચાણમાં માર ના પડે એ હેતુથી જ મને સાચું લાગ્યું એ કહ્યું. ખોટી હોટી વાહ વાહ ના કરી પણ કોઇનું સારું વિચારવાનો તો જમાનો જ નથી રહ્યો ને. હું જ મૂર્ખો .’

રીના – રિષભની કાકી બેડરુમમાંથી બહાર આવ્યાં અને રિષભનો પારો ઠંડો પડી ગયો. કાકીની સમજણ પર રિષભને ખૂબ માન હતું અને એથી જ પ્રેમ પણ વધુ હતો.

‘બેસ બેટાં, જરા શાંતિનો શ્વાસ તો લે. લે ચાલ તારા માટે ગરમાગરમ પકોડા અને ચા બનાવી લાઉ છું.’

‘ના..ના કાકી, આ તો હું પપ્પાના કાગળિયા આપવાના હતાં એ માટે ખાસ આવેલો પણ કાકાના સ્વસ્તિ વચનો સાંભળીને સહન ના થયું. તમને તો ખબર છે કે હું ખૂબ જ સાચાબોલો છું અને એથી જ કોઇક ખોટું બોલે તો સહેજ પણ સહન નથી થાતું.’

‘હા બેટાં, મને ખબર છે કે તું કોઇની શેહશરમમાં ક્યારેય નથી આવતો અને તને જે ઠીક લાગે એ જ બોલે છે. મને તારી પર માન છે દીકરાં. પણ તને એ વાત ખબર છે કે તું જે વાત તારી રીતે સાચી સમજયો હોય એ વાત બીજાના દ્ર્ષ્ટિકોણથી ખોટી પણ હોઇ શકે. આ જે પણ ઘટના બની એમાં તારી સમજણે જેટલો ભાગભજવ્યો છે એનાથી વધુ તારા કાકાના અનુભવોએ વધુ ભાગ ભજવ્યો છે. વીસ વીસ વર્ષોના એમના અનુભવને તું ફકત તારા એક વર્ષના ચોપડીઓના વાંચનના એકસીપીરીઅન્સથી ખોટા ના ઠેરવી શકે બેટાં એ વાત તારા જુવાન – ખળભળતાં લોહીના ધ્યાનમાં ના આવી એની તકલીફ છે.’

‘મતલબ શું કાકી ? મને સમજાયું નહીં. તમે પણ મને ખોટો માનો છો ?’

‘ના દીકરા – આમાં વાત સાચા ખોટાની નથી. જાણકારીના અભાવની છે. તેં જે મશીન જોયું એ અહીંની લોકલ પ્રોડક્ટ્સ માટેનું હતું. જેમાં એકાદ – સાંધા સૂંધી હોય તો પણ ચાલે. કારણકે એ અહીંના સ્લમ એરીઆમાં વેચાય છે. એટલે એની ડાઈ થોડી જૂની કે ચાલી શકે એવી ડીફેક્ટીવ હોય તો ચલાવી શકાય. એના પ્રોડકશનમાં એટલી બધી કાળજીની જરુર નથી હોતી. પણ એકસ્પોર્ટનું મશીન છે એ તો ફેકટરીના પાછળના ભાગમાં છે અને એ પણ એરટાઈટ રુમમાં એસીની ફુલપ્રૂફ સગવડો સાથે જેથી ત્યા ધૂળનું એક રજકણ પણ ના પ્રવેશી શકે.  તેં લોક્લ પ્રોડકટના મશીનને જોઇને ઉતાવળમાં જ અભિપ્રાય આપી દીધો. ખોટો તો તું પણ નથી પણ સામે એ વાત પન એટલી સાચી કે આ બધી વાત તારા કાકાના ધ્યાનમાં હોય જ, આટલા વર્ષોનો અનુભવ છે એટલી વાત કે સમજણ તારા દિમાગમાં ના આવી ને આ બધી જફા થઈ ને ઉભી રહી.’

‘ઓહોહો…તો વાત એમ છે. આઈ એમ સો સોરી કાકા કે મેં આપના અનુભવને સાવ જ આમ નગણ્ય કરી નાંખ્યો ને મારો અભિપ્રાય સોનાનો ને સાચો એમ સમજીને તમારું અપમાન કરી નાંખ્યું. ખરેખર હજુ તો હું બચ્ચું જ છું આપનું. બાળક સમજીને મને માફ કરી દો. હવેથી પૂરી વાત અને સામેના માણસની કેપેસીટી જાણ્યા વિના કદી પણ આમ અભિપ્રાયના પહાડ ઉભા નહી કરી દઉં કાકા, વચન આપું છુ.’

‘ચાલ્યા કરે દીકરા..ચાલ ચા પીએ.’ ને સોહમે રિષભને ગળે લગાડી દીધો.

અનબીટેબલઃ ‘તમે સાચાબોલા હોવ એ બરાબર પણ તમારી વાત સત્ય જ હોય એવો દુરાગ્રહ ના સેવવો જોઇએ.’

-sneha patel.

foreign- a degree

ફોરૅન એક ડીગ્રી…

 

પ્રથમ બારણાંએ ઊઘડવાનું હોય,

પછી બહાર એણે નીકળવાનું હોય !

-સ્નેહા પટેલ ‘અક્ષિતારક’ પુસ્તકમાંથી.

 

સાંજનો સમય હતો. ગરમીમાં સુકાઇને ફાટી જઈને તરડાઈ ગયેલ હોઠમાંથી મંગાયેલી દુવાઓના ફળરુપે મોંઘેરો વરસાદ ઝરમર પડી રહ્યો હતો. બે દિવસથી ચાર પાંચ ઇંચ વરસી ગયેલો હોવાથી વાતાવરણમાં સરસ મજાની ઠંડક પ્રસરી ગયેલી હતી.

સાંજના પાંચ વાગ્યાનો સમય હતો અને અનુરુપ સોસાયટીના બાંકડે પાંચ છ વયોવૃધ્ધ અને બે ચાર જુવાનીયાઓ વર્ષારાણીના પાલવ તળે હાશકારો અનુભવી રહ્યાં હતાં. વાતોના ગરમાગરમ દાળવડાંની જ્યાફત ઉડાવી રહ્યાં હતાં.

એક માજી બોલ્યા,

‘અલ્યાં સાંભળ્યું કે ત્રીજા માળે રહેતી પેલી લઘરી રચનાની મોટી છોકરી આગળ ભણવા માટે યુ.એસ.એ ગઈ .’

‘હેં, શું વાત કરો છો? ત્રણ ત્રણ છોકરીઓવાળું ઘર અને વર તો કંઈ કમાતો નથી. જ્યારે જોઇએ ત્યારે સોસાયટીમાં મેઇનટન્ન્સના પૈસા પણ બાકી ને બાકી જ હોય..વળી એની છોકરી ભણવામાં તો ઢગી હતી. દસમામાં ફેઈલ થયેલી યાદ છે ને ?’ બીજા બેને હૈયાવરાળ ઠાલવી.

‘હા મને ય એવું જ યાદ છે. પણ આ સાલું ચમત્કાર કહેવાય હોં કે. આ તો જબરી હોંશિયાર નીકળી, માળી બેટી છેક ફોરેન પૂગી ગઈ ને !’

એક જુવાન યુવતી પોતાના પાંચ વર્ષના દીકરાંને રમવા માટે નીચે લઈને આવી હતી અને બાંકડે બેઠાં બેઠાં  એનું ધ્યાન રાખી રહી હતી એના કાને આ સંવાદ પડ્યો ને એનાથી બોલ્યાં વિના ના રહેવાયું,

‘માસી, એ યુ.એસ.એ ગઈ એટલે હોંશિયાર એવું કોણે કહ્યું ?’

‘લે ફોરેન જવું એ કંઇ જેવા તેવાના કામ થોડી છે ? ત્યાં એકલી રહીને ભણશે, કમાશે ને એના આખા ઘરને ત્યાં બોલાવશે જોજે ને. વળી ત્યાંની લાઈફ સ્ટાઈલની તોલે અહીંની થોડી આવે ?’

‘માસી તમને એમ છે કે ત્યાં પૈસાના ઝાડ છે ને જઈને હાથ લંબાવીને તોડી લેવાના ? એવું ના હોય માસી. ત્યાં જઈને લોહીનું પાણી કરીને રાત દિવસ એક થશે ત્યારે એ છોકરી માંડ બે ટંકનું ખાવાનું અને રહેવા માટે એક ઓટલો પામશે. ત્યાં જઈને આટલી મહેનત કરવા અને લેટ ગો કરવા તૈયાર થઈ છે એનાથી અડધું ડેડીકેશન જો એણે અહીં ભણવામાં બતાવ્યું હોત તો એ અહીં જ સારામાં સારી જોબ કરીને ફેમિલી સાથે રહી શકી હોત અને પાંચ વર્ષમાં તો પોતાનું ઘરનું ઘર કરી લીધું હોત. મા બાપ બેનોને ત્યાં બોલાવવી એ કંઇ રમત વાત છે. વળી એ જેટલાં પૈસા ખર્ચીને ત્યાં ગઈ છે એટલામાં તો અહીં સરસ મજાનો ધંધો ચાલુ કરી શકી હોત. આ તો ત્યાં જઈને એકડે એકથી વાત ચાલુ કરવાની સ્થિતી. ના આર્થિક સલામતી, ના માનસિક, ના ઇમોશનલ કે ના શારિરીક. છોકરાંઓને સાવ જ આમ અજાણ્યાં દેશમાં છોડી દઈને મા બાપનું મન પણ અહીં ઉચાટમાં રહે એ નફામાં. મજૂરી કરવા તૈયાર હોય એવા આપણા કામવાળા કે રસોઇઆઓને પણ ત્યાંના વીઝા મળી શકે છે અને ત્યાંના લોકો તો સામેથી પૈસા ખર્ચીને આવા લોકોને શોધી શોધીને અહીંથી લઈ જાય છે.’

‘હા, તારી વાત સાચી છે બેટાં.’

‘વળી માસી આપણે ત્યાં તો ‘ફોરેન’ જવું એ જ એક મોટી ડીગ્રી માની લેવાય છે એનો મને ત્રાસ થાય છે. અહીં રાત દિવસ એક કરીને ભણનારા બ્રીલીયન્ટ સ્ટુડન્ટસની સાથે એમની સરખામણી કરાય છે એ બહુ જ તકલીફદાયક વાત છે. ભાઈ, પૈસા ખર્ચીને સંતાનોને સારી  યુનિવર્સીટીમાં ભણાવી શકો એની ના નહીં પણ સંતાનોની અંદરુની સ્માર્ટનેસ, મહેનત એ બધાની તોલે પૈસો ક્યારેય ના આવે. રામજાણે આ વિદેશમાં સંતાનોને ભણાવાની ઘેલછાં પાછળ મા બાપ અને સંતાનોએ ભોગવવાની પીડાનો હિસાબ ક્યારે કરાશે ?અહીં ઘરમાં પાણીનો ગ્લાસ પણ ઉપાડતાં જોર આવતું હોય એવી પ્રજા ત્યાં જઈને મોટેલોના બાથરુમો સાફ કરે છે ને લોકોની એંઠી ડીશો ય ધોવે છે, રુમોની ચાદરો ય બદલે છે ને ટીપમાં મળતાં પૈસાની બરાબર ગણત્રી કરીને ખુશીથી પેન્ટના ખીસ્સામાં પધરાવે છે. વિદેશમાં જઈને કાળી મજૂરી કરવાની તૈયારી રાખવાવાળા છોકરાંઓને અહીં જ ફેમિલીની સાથે રહીને મહેનત કરતાં શું જોર આવે છે એ જ નથી સમજાતું. છોકરાંઓ તો ઠીક પણ મોટેરાંઓ સુધ્ધાં વિદેશના નામની ચકાચોંધમાં અંજાઈ જાય છે એની જ નવાઈ લાગે છે. હું તો એક જ વાત માનું કે વિદેશ હોય કે દેશ છોકરાંઓની આંતરિક સૂઝ, મહેનત, પ્રતિભાનો કોઇ જ  પર્યાય નથી. એને દેશ વિદેશના લેબલોથી ના તોલાય.’

ને બાંકડે બેઠેલ બધાં લોકોના મોઢા વિચારશીલ મુદ્રા સાથે સહમતિમાં હાલી ઉઠ્યાં.

-sneha patel

sahjeevan

સહજીવન:

પહોંચવું, પામી જવું, તરછોડવું
એજ ઘટનાક્રમ મળ્યો તમને-મને !

-સંજુવાળા

‘સાંભળ કે, મારે આજે ઓફિસની મીટીંગ છે તો થોડું મોડું થશે. તું ઘરે સમયસર પહોંચી જજે અને મમ્મીની સાથે મળીને રસોઇનું કંઇક સેટીંગ કરી કાઢજે પ્લીઝ.’

રાધા એની  ધૂનમાં જ ફોનમાં વાત કરતી જતી હતી અને બીજા હાથે કોમ્પ્યુટરમાં ડેટા ફીડ કરતી જતી હતી. સામે છેડે સુરમ્ય શું બોલ્યો ને શું નહીં એ તરફ એનું ઝાઝું ધ્યાન નહતું.પોતાની વાત કરીને ફોન કટ કર્યો અને વળી પાછી કામમાં વ્યસ્ત.

‘અરે યાર…આજે તો મારે કોલેજના જૂના મિત્રોને મળવા જવાનું હતું. કેટલાંય વખતથી સેટ નથી થતું. માંડ માંડ આજે બધાએ પ્રોગ્રામ ગોઠવ્યો તો રાધાનો આ પ્રોગ્રામ. ઉફ્ફ..વળી એ તો ફોનમાં પોતાની તકલીફ કહીને છૂટી થઈ ગઈ. મારો શું પ્રોગ્રામ છે એ જાણવાની કે પૂછવાની કોઇ તસ્દી જ ના લીધી. મિત્રો સાચું જ કહેતા હતાં કે પરણવું જ ના જોઇએ. સાલું, પરણ્યાં એટલે ગળામાં બેલ બાંધી દીધો હોય એવી લાગણી સતત ફીલ થયા કરે છે. જુવાનીના દિવસો પણ કેવા મજાના હતાં..એકલા..હરાયા ઢોરની જેમ આખો દિવસ રખડી ખાવાનું અને મમ્મીને થોડું ખોટું સાચું બોલીને પટાવી લેવાની. પપ્પાને તો મમ્મી જ સમજાવી લે. સાચે મા જેવી જણસ દુનિયામાં બીજી કોઇ નહીં.’ ને મનોમન સુરમ્ય હસી પડ્યો. બે પળ રહીને પોતાના સ્વપ્નોની દુનિયામાંથી બહાર આવ્યો અને વાસ્તવિકતાનું ભાન થયું. શક્ય એટલું કામ ફટાફટ સમેટીને ઘર તરફ રવાના થયો. ગાડી ચલાવતો હતો ત્યાં જ એના મિત્ર અનિલનો ફોન આવ્યો,

‘અલ્યાં, ક્યાં પહોંચ્યો તું? કેટલાં વાગે આવે છે ઢાબા પર ?’

‘સોરી દોસ્ત, આજે મારે શક્ય નહીં બને. તમે લોકો ‘કન્ટીન્યુ’ રાખો.’

‘કેમ…કેમ…શું થયું ? બધું ઓલરાઈટ ને ?’ અધીરાઇમાં અનિલ એકનું એક વાક્ય બે વખત બોલી ગયો.

‘અરે, એવું કેવું નથી દોસ્ત. પણ રાધાને ઓફિસમાં મીટીંગ છે તો એ ઘરે મોડી પહોંચશે. તો આજે રસોડું મારા હવાલે.’

‘ઓહ્હો….તો સુરુકુમાર હવે રસોઇ પણ કરવા લાગ્યાં એમ કે..’ ને સામે છેડેથી એક કટાક્ષમિશ્રિત અટ્ટહાસ્ય રેલાઈ ગયું જે સાંભળીને સુરમ્યના રુંવે રુંવે આગ લાગી ગઈ.

‘જે થવું હોય એ થાય પણ આજે તો હું મારા મિત્રોને મળીને જ રહીશ. એવું હશે તો બહારથી પાર્સલ પેક કરાવી લઈશ. પણ આમ દોસ્તારોના કટાક્ષ સહન કરવાની તાકાત મારામાં નથી. વળી એવું ઘર – ઘર કરવાનું એ પુરુષોને થોડી શોભા આપે..’એની અંદરનો મેલ – ઇગો સળગી ઉઠ્યો. ને એણે અનિલને જવાબ વાળ્યો,

‘હું આપણે નક્કી કરેલા સમયે નકકી કરેલ જગ્યાએ મળીશ. બાય.’ ને ફોન કટ કરી કાઢ્યો.

રસ્તામાંથી પિત્ઝા અને સેન્ડવીચીઝ પેક કરાવીને ઘરે ગયો અને નહાઈને ફ્રેશ થઈને મમ્મીને,’ બહાર જઉં છું, મોડું થશે તમે ને છોકરાંઓ અને રાધા જમી લેજો. જમવામાં મારી રાહ ના જોતાં.’ સુનીતાબેન કશું પણ બોલે એ પહેલાં તો સુરમ્ય ઘરની બહાર નીકળી ગયો.

સુનીતાબેને  થોડા દુઃખ સાથે દિકરાએ લાવીને મૂકેલ પાર્સલ જોયાં અને પ્લેટમાં પીરસીને છોકરાંઓને જમવા બૂમ પાડી. સાડા દસે તો છોકરાંઓ જમી કરીને હોમવર્ક કરીને સૂઇ ગયા અને રાધાએ ઘરમાં એન્ટ્રી કરી. ઘરમાં પ્રવેશતા વેંત જ ઘરની હાલતનો અંદાજ આવી ગયો અને પોતાન કહ્યાં મુજબ સુરમ્યએ કશું જ કર્યું નહી ને બેજવાબદાર બનીને દોસ્તારો સાથે ફરવા ઉપડી ગયો હતો. આ વખતે આ અઠવાડીઆમાં ત્રીજી વખત બહારથી ખાવાનું આવ્યું હતું અને રાધાને એ સહેજ પણ પસંદ નહતું. સુનીતાબેનને રાધાના વર્તન પરથી મોટા વાવાઝોડાંના આગમનની આશંકા જાગેલી – પણ શું થાય ? રાતના બાર વાગ્યે સુરમ્ય આવ્યો અને બેડરુમમાં ધારણા અનુસાર જ બોલાચાલી શરુ થઈ. લગભગ પંદર વીસ મીનીટ પછી પણ એમના ઝગડાંના અવાજમાં કોઇ ઘટાડો થવાના બદલે ક્રમશઃ અવાજ વધતો ગયો . સમાધાનના બદલે છૂટાછેડાંના કાગળિયાંની વાતો સંભળાવા લાગી અને સુનીતાબેનથી રહેવાયું નહીં અને એ દીકરાના બેડરુમમાં પ્રવેશ્યાં.

‘આ તમે લોકોએ શું ધમાલ માંડી છે ? ‘

‘મમ્મી, તમે આ વખતે તો બોલતાં જ નહીં. મારી ભયંકર હ્ટેલી છે. ભલે ખાધાખોરાકીના નામે રાધાને મારે ગમે એટલાં પૈસા આપવા પડે પણ હવે તો વાત તલાક સુધી જઈને જ ઉભી રહેશે.’

‘એટલે પૈસા બચાવવાના આશયથી જ લગ્નજીવન ટકી રહ્યું છે કે ? તમારી બે ની વચ્ચે કોઇ મનમેળ – લાગણી છે જ નહીં કે ?’

‘મમ્મીજી, સાવ એવું નથી. આ તો સુરુ વાત વધારી રહ્યાં છે.’

‘મમ્મી, ઘણી વખત એવું થાય છે કે છોકરાંઓના કારણે જ આ લગ્નજીવન ચાલે છે કે શું ? બાકી રાધા એની મરજી મુજબ જીવે ને હું મારી.’

‘જુઓ દીકરા, આજ કાલ મોંઘવારીનો જમાનો છે. તમે બે ય જણ કમાવા જાઓ એટલે જૂની વાતો અને રિવાજોમાંથી બહાર નીકળીને જીવવું જ પડે. તમારી પેઢીથી તો એક નવી દિશા, આયામ ખૂલી રહ્યો છે. ફરજ, હકની વ્યાખ્યાઓ બદલાઇ રહી છે. વળી આ છૂટાછેડાં તો રમત વાત છે, એ તો કોઇ પણ લઈ લે. ખરી બહાદુરી અને સમજ તો લગ્નજીવન સુખે દુઃખે સમજણથી સાથે જીવવાનું અને માણવાનું હોય. દરેક લગ્નજીવનમાં બે ય પક્ષે ફરજોનું પાલન, સમાધાનો હોય જ. સરકાર છૂટાછેડાં પછી ખાધાખોરાકીના પૈસાની વાત કરે છે  તો લો..હું તમને બે ય ને આ લગ્નજીવન એકબીજા સાથે જીવવા માટેનાં પૈસા આપીશ. મારી બધી મિલ્કત તો આખરે તમારી જ છે ને. ખરી હિંમત તો સંબંધ ટકાવી રાખવામાં હોય છે નહીં કે એને તોડીને આપણો રસ્તો કરી લેવા જેવી સ્વાર્થીવ્રુતિમાં. વળી તમે ‘સહજીવન’ જેવી મૈત્રીમાં જ ફેઇલ જશો તો જીવનના બીજા સંબંધો તો કેમના નિભાવશો ? મહાપરાણે તમારે સાથે જ જીવવું એવું નથી કહેતી પણ તમારી વચ્ચે અણસમજ વધુ છે ને એથી જ ઝગડાં થાય છે એથી આ સલાહ આપું છું છોકરાંઓ. શાંતિથી સૂઇ જાઓ ને ઠંડા દિમાગથી કાલે સવારે વિચારજો. મગજ શાંત હોય ત્યારે જ સાચી હકીકતનું ભાન પડશે.’

‘હા મમ્મી, તમે સાચું કહો છો. અમે એમ જ કરીશું. ને સુરમ્ય ને રાધાએ એકબીજા સામે જોઇને એક હાસ્ય ફરકાવ્યું. સમાધાનની સફેદ પતાકા ફરકવાના એંધાણ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યાં હતાં.

 

-સ્નેહા પટેલ

habak

santvana

phulchhab newspaper > 29-06-2016 > navrsh ni pal column

સાંત્વના

આંસુ, એકાંત, થોર – છે ઘરમાં;
રોજ વધતા નહોર છે ઘરમાં.

• અશોક ચાવડા

સવારના સાત વાગ્યા અને રાધિકાના કાનમાં પપ્પાના પહાડી અવાજમાં શુધ્ધ ઉચ્ચારણવાળા મંત્રોચ્ચાર અને પૂજાની ઘંટડીનો અવાજ અથડાયો. બે મીનીટ એ મનગમતા રણકાર અને શબ્દોની લજ્જત માણીને રાધિકાએ હળ્વેથી આંખો ખોલી, બે હાથ ઉંચા કરીને આળસ મરડી અને ધીમે ધીમે મંત્રો બોલીને પપ્પાના તાલ સાથે તાલ મિલાવતી ગી. નાનપણથી એનો આ નિત્યક્રમ ! એની સવાર રોજ પપ્પાની પ્રાર્થનાના અવાજથી જ પડે. લગભગ બાવીસ વર્ષની જીન્દગીમાં રાધિકાના સ્મરણમાં એક પણ દિવસ એવો નહતો કે એના પપ્પાનો આ ક્રમ તૂટ્યો હોય.

ઉઠીને રાધિકા પૂજારૂમ તરફ ગઈ. પપ્પા નવનીતરાયની સામે મીઠુ હસીને ‘જય શ્રી ક્રિષ્ના’ કહ્યું અને સામે રહેલા એમના ‘લાલા’ને બે હાથ જોડીને  માથું નમાવી પ્રણામ કરીને ત્યાંથી ખસવા જ જતી હતી ને અચાનક નવનીતરાયનો અવાજ બંધ થઈ ગયો. ચોંકીને રાધિકાએ પપ્પા સામે જોયું તો એના ગળામાંથી ચીસ નીકળી ગઈ.

‘મ…મ….મી….’

રેખાબેન રાધિકાના મમ્મી હાંફળા ફાંફળા દોડતાં દોડતાં ત્યાં આવ્યા અને હોયુ તો રાધિકાએ એંસી કિલોના વજનદાર નવનીતરાયને માંડ માંડ ટેકો આપીને પકડી રાખ્યાં હતાં.

‘શું થયું ?’

‘ખબર નહીં મમ્મા..અચાનક જ એમના ડોળાં અધ્ધર ચડી ગયા ને બે હાથે માથું પકડીને ઉભા હતાં. મેં ના પકડ્યાં હોત તો કદાચ મંદિર પર જ પડ્યાં હોત..તમે ફટાફટ ડૉકટરને ફોન કરો હું એમને બેડરુમમાં લઈ જાઉં છું.’

‘હા..સાચવજે બેટા.’ ને રેખાબેન ડોકટરને ફોન કરવા લાગ્યાં. અડધો કલાકમાં તો ડોક્ટર ઘરે.

‘ભાભી, પ્રેશર હાઇ થઈ ગયું છે. ૧૯૦-૧૧૦…એમને થોડા દિવસ આરામ કરાવો. બાકી કંઈ ખાસ ચિંતા જેવું નથી.’

‘ઓહો..તો ઠીક, મારો તો જીવ નીકળી ગયેલો. છેલ્લા બે મહિનાથી એમની આંખની ટ્રીટમેન્ટ ચાલે છે. એની દવાઓથી એમને એસીડીટી થાય છે. કદાચ એ અને આ ગરમીનું વાતાવરણ..’

‘ભાભી, ચિંતા ના કરો. ટેન્શન જેવું કંઇ નથી.’

‘ઓકે, અરે હા, એક કામ કરશો અમીતભાઈ, ગહના સોનોગ્રાફી કેન્દમાં આમનો એમઆરઆઈ કરાવેલો એનો રીપોર્ટ લેવાનો છે. આપ કલેક્ટ કરી લેશો.’

‘શ્યોર.’

લગભગ બે મહિના પછી….

નવનીતરાય બે હાથે માથું પકડીને બેઠાં હતાં.

‘આ માથાનો દુઃખાવો જબરો પેંધો પડી ગયો છે..લાગે છે જીવ લઈને જ છોડશે.’

‘અરે, શુભ શુભ બોલો. ચાલો આમ પણ તમારે ડોકટરને મળવ જવાનું જ છે. તૈયાર થઈ જાઓ.’

ડૉકટરે આર્યન, કેલ્શિયમ ને બી૧૨ ઓછું છે કહીને એનો કોર્સ ચાલુ કરાવ્યો. કોર્સ લગભગ પતવા આવ્યો પણ નવનીતરાયની તબિયતમાં હજુ ખાસ કોઇ ફર્ક નહતો પડ્યો. શહેરના બેસ્ટ ન્યુરોનો સંપર્ક કર્યો અને એમણે બધા રીપોર્ટ મંગાવ્યાં. ત્રણ મહિના પહેલાંનો એમનો એમઆરઆઈ જોતાં જોતાં એમની આંખો ફાટી ગઈ.

‘તમને ડોકટરે કશું જણાવ્યું નહતું ?’

‘શું ?’

‘આ એમઆરઆઈના રીપોર્ટમાં સ્પષ્ટપણે ‘વ્હાઈટ પેચીસ’ દેખાય છે.

‘તો..?’

‘તો…એક કામ કરો. હું થોડા રીપોર્ટ્સ લખી આપું છું એ કરાવી લો પછી જ હું આપને કશું કહી શકીશ.’

ને રીપોર્ટનું પરિણામ ડોકટરની ધારણા મુજબ જ હતું. નવનીતરાયને મગજમાં ગાંઠ હતી અને એ પણ નોનઓપરેટેબલ. વધીને તેઓ માંડ બે મહિના જ જીવી શકે એવી શક્યતા હતી. એમણે કીમોથેરાપી ચાલુ કરાવી. પણ નિદાનથી મોત સુધીનો રસ્તો નવનીતરાયે બહુ જ જલ્દી કાપી નાંખ્યો. રાધિકાએ સમાજનો ધરાર વિરોધ કરીને એના વ્હાલા પપ્પાને અગ્નિદાહ આપ્યો. ઘરમાં સગાવ્હાલાં (!!)ની વણઝાર ચાલુ થઈ.

‘તેં હે રેખાબેન, તમને સાવ જ ખબર ના પડી રોગ આટલો વકરી ગયો એની ?’

 

‘તમે શહેરના બેસ્ટ ફીઝીશયનને કેમ ના મળ્યાં ?મેં તમને કહેલું પણ તમે લોકો તો કોઇનું કંઇ માનો તો ને ? રાધિકા તું તો ભણેલી ગણેલી – ગુગલના જમાનાની છોકરી. તો પણ આવી થાપ કેમની ખાઇ ગઈ ?’

‘તમે લોકોએ સમયસર ઇલાજ જ ના કયો નહીંતર નવનીતભાઈ કદાચ…’

સગા અને સંબંધીઓ આવેલા તો રાધિકા અને રેખાબેનના ઘાવ પર મલમ લગાવવા પણ એમની વાતો અને વર્તન દાઝ્યા પર મીઠું ભભરાવતા હતાં.બે ત્રણ દિવસ તો રાધિકાએ બધું સહન કર્યું પણ પછી એની સહનશક્તિએ દગો દીધો અને એ બધાની સામે જઈને ઉભી રહી,

‘મામી, કાકી, માસી…તમે લોકો આટલી શિખામણો આપો છો તો પપ્પાની છ મહિનાની માંદગી દરમિયાન એક્વાર એમની ખબર જોવા પણ કેમ ના આવ્યાં ?વચ્ચે એક વખત તો તમને રીપોર્ટ કલેક્ટ કરવાનું  કહેલું તો તમે,’આજે કામવાળો નથી આવ્યો.’ કહીને ના પાડી દીધેલી. વળી મારા બાપા અમને લોકોને વ્હાલા નહીં હોય કે અમે જાણીજોઈને આંખ આડા કાન કરીએ ! આ એમની પંદર ફાઈલ અને ત્રેવીસ રીપોર્ટ્સ. ડોકર્ટરોની સંખ્યા લગભગ સત્તર. અમારા જીવનની બધી મૂડી મિલકત દાવ પર લગાવીને અમે એમનો ઇલાજ કરાવતા રહ્યા અને તમે લોકો….એ બધુ તો બાજુમાં રહ્યુ અને સાંત્વનાના નામે મેણાં ટોણાં મારો છો..તમે લોકો તો માણસ છો કે શું ? મહેરબાની કરીને આમ જ વાતો કરવી હોય તો પ્લીઝ કાલથી અમને મળવા ના આવશો. હું એકલી જ મારા મમ્મીને સપોર્ટ કરવા માટે કાફી છું.તમે લોકો જઈ શકો છો. ઘરનો દરવાજો આ તરફ છે. જય શ્રી કૃષ્ણ.’

ને રેખાબેનની વેદનાભરેલ આંખોમાં થોડી રાહતનો સૂરમો અંજાઈ ગયો . પોતે જે તકલીફ અનુભવતા હતા અને બોલી નહતા શકતા એ વાતને દીકરીએ બાખૂબી અને હિંમતપૂર્વક વાચા આપી હતી, મનોમન પોતાની દીકરી પર ગર્વ થઈ ગયો.

sneha patel

 

short tempered

Short tempered:

हमने भी सोकर देखा है नये-पुराने शहरों में
जैसा भी है अपने घर का बिस्तर अच्छा लगता है ।
– निदा फ़ाज़ली

કૈરવ નાનપણથી જ બહુ ગુસ્સાવાળો છોકરો હતો. પારણામાં હતો ત્યારથી દૂધની બોટલ આપતાં સહેજ પણ વાર થાય તો બોટલનો ઘા સીધો પારણામાંથી બારણામાં જ જાય. વાળ ઓળતાં એકાદ વાળ પણ ખેંચાય તો પણ પીત્તો જાય ને ભેંકાટવાનું ચાલુ થઈ જાય. સહેજ પણ સહન કરી લેવું એ સ્વભાવમાં નહીં. આખી દુનિયાનો પોતે રાજા – દુનિયા નામની પ્રજા એની મરજી અને સહૂલિયત મુજબ જ ચાલવાનું, વર્તવાનું. પોતાની સહૂલિયત – કમફર્ટ ઝોન એ કૈરવના શોખમાંથી સ્વભાવ બનતો જતો હતો.

નાનપણ તો મા બાપ, બા દાદાના વ્હાલમાં આરામથી વીતી ગયું. હવે એ પારણાની દુનિયામાંથી દુનિયાના ઉંબરે- બારણે આવીને ઉભો હતો. ઘરના વ્હાલભર્યા ને સુરક્ષિત માહોલમાંથી બહાર નીકળ્યે જ છૂટકો હતો. પરિવારજનોએ તો એના ગુસ્સાને સહન કરીને એને છાવરવાનું કામ કરેલું -આ બધું ઘર પૂરતું તો બરાબર હતું પણ ઘરની બહારના લોકોમાં કૈરવનો આ સ્વભાવ સ્વીકાર્ય નહતો થતો. એને વાતવાતમાં દરેક જણ સાથે વાંધાવચકા પડવા લાગ્યાં ને પરિણામે સોસાયટી-સ્કુલ-સમાજ બધે જ એ શોર્ટ ટેમ્પર્ડ-અણસમજુ માણસ તરીકે પંકાવા લાગ્યો.

શરુઆતમં તો લોકોનો વિરોધનો સૂર ધીમો હતો પણ ધીમે ધીમે એ વાવંટોળ બનવા લાગ્યો. લોકો વાતે વાતે કૈરવને ધૂત્કારવા – ટોકવાં લાગ્યા. કોઇ પણ વાતમાં એની કોઇ રાય પૂછાતી નહીં કે એ બોલે તો કોઇ એની વાત માનીને એનો વિશ્વાસ પણ કરતાં નહીં. એના નામનાઅ જોકસ બનાવી બનાવીને ગ્રુપમાં મેસેજીસ બનીને ફરવા લાગ્યાં. આ બધું હવે હદ બહાર થતું જતું હતું. ઘરવાળા સામે ટણીવાળો – મજબૂત બની રહેતો કૈરવ એકાંતમાં ઘણી વખત રડી પડવા લાગ્યો. ગુસ્સાને બાદ કરતાં કૈરવમાં ઘણાં બધા સારા પાસા હતાં. એ એક લાગણીશીલ અને પ્રામાણિક સ્વભાવનો છોકરો હતો. ભણવામાં પણ બહુ જ હોંશિયાર હતો. પણ આ બધા ગુણ પર એનો શોર્ટટેમ્પર્ડનું લેબલ પાણી ફેરવી દેતું. કૈરવને હવે પોતાની આ ખામીના લીધે ભોગવવું પડતું નુકસાન સમજાવા લાગ્યું હતું. ધીમે ધીમે યોગા, પ્રાણાયામ, પોઝીટીવ થીન્કીંગની બુકસ, વીડીઓઝ જોઇ જોઇને પોતાનો ગુસ્સો કંટ્રોલ કરવાનો પ્રયત્ન કરવા લાગ્યો. સંગતિ માટે દોસ્તો પણ શાંત સ્વભાવના શોધી લીધા જે બહુ જ અસરકારક ઉપાય નીવડ્યો. વાતવાતમાં ગુસ્સે થઈ જનારો કૈરવ ધીમે ધીમે અંદરથી શાંત થતો જતો હતો, દિવસમાં વીસ વાર ગુસ્સે થઈ ને મગજ પર કંટ્રોલ ખોઇ બેસનારો કૈરવ વીસ વીસ દિવસ સુધી એક પણ વાર ગુસ્સે નહતો થતો, વળી કોઇક વાર ગુસ્સે થઈ પણ જાય તો તરત જ શાંત  પણ થઈ જતો ને પોતાના શબ્દો – વર્તન પર જબરદસ્ત કંટ્રોલ કરી લેતો હતો.

આ સમયગાળા દરમ્યાન એના જીવનમાં એક ફૂલ જેવી છોકરી ‘પાયલે’ પ્રવેશ કર્યો અને એનું જીવન જ્વાળામુખીમાંથી બરફના ફૂલ જેવું બની ગયું. કાયમ એના મુખ પર એક મીઠું મધુરું સ્મિત ફરકતું રહેતું જે એને ઓર સુંદર બનાવતું હતું.

સ્માર્ટ કૈરવ હવે પોતાના ફોકસ પર વધુ સારી રીતે કોન્સનટ્રેટ કરી શકતો હતો અને પરિણામે એને સારી જોબ મળી ગઈ અને એ પોતાની કારકિર્દીમાં આગળ ને આગળ વધતો ચાલ્યો. માન પાન, નામ પૈસા કમાવા લાગ્યો. આ બધુ હોવા છતાં ક્યારેક કૈરવ ઘણો ઉદાસ થઈ જતો. કોઇક વાત એને અંદરથી ખૂબ જ કોરી ખાતી હતી. એક સલૂણી સાંજે પાયલે કૈરવનો હાથ એના હાથમાં લઈને એની અકળામણનું કારણ જાણવાનો પ્રયત્ન કર્યો,

‘કૈરવ, તું મને કેટલો પ્રેમ કરે છે ?’

‘કેમ આમ પૂછે છે પાયલ ? તું તો જાણે છે કે હું તને બેહદ ચાહું છું.’

‘તો તને મારા સમ છે, તારી આ અકળામણ – ઉદાસીનું કારણ મને કહે. આપણે સાથે મળીને કોઇ રસ્તો કાઢીશું. પ્લીઝ.’

પાયલ – લાઈફમાં બધું છે પણ સાલું કશું નથી એવું જ લાગે છે..’

‘ગોળ ગોળ નહીં ખૂલીને વાત કર.’

‘પાયલ તું મારા જીવનમાં આવી એ  પહેલાં મારો સ્વભાવ બહુ જ ગુસ્સેલ હતો. ગુસ્સાએ મારી સમજશક્તિને તાળા મારી દીધેલાં. લોકો મારી પર – મારા શબ્દો પર ક્યારેય વિશ્વાસ ના કરતાં ને મજાકમાં જ ઉડાવી દેતાં. જોકે આ વર્તન યોગ્ય જ હતું , માન્યું. પણ આજે જ્યારે હું સુધરી ગયો છું. મારા પગ પર ઉભો છું, મારી કાબેલિયત પ્રૂવ કરી દીધી છે ત્યારે મારા ઘરનાં – નજીકનાં લોકો જ મને માનતાં કે કશું ગણતાં નથી. એમના માટે તો હું હજુ પહેલાનો કૈરવ જ છું. મારી ગુસ્સેલ, અણસમજુની ઇમેજ બદલાતી જ નથી શું કરું ? કોઇ પણ મહત્વની વાત હોય ત્યારે મારી પર કોઇ વિશ્વાસ કરતાં જ નથી. હું બદલાઈ ગયો છું એવું વારંવાર બોલે છે પણ એ બદલાવ દિલથી સ્વીકારતાં જ નથી. પાયલ – આખી દુનિયાના માનપાન મળે છે પણ મારા ઘરમાં જ આવું…ઘરની મુર્ગી દાલ બરાબર જ છે. આ દુઃખ મારાથી સહન નથી થતું..શું કરું ?’

‘કૈરવ, હું તારી વાત સમજી શકું છું. માણસની જન્મજાત ઇમેજ બદલવી એ ખૂબ જ અઘરું કામ છે પણ અશક્ય તો નથી જ.ઘરનાંને તારી આ વાત સ્વીકાર્તાં થૉડો સમય લાગશે પણ ત્યાં સુધી તારે મગજ શાંત રાખીને ખરાબમાં ખરાબ સ્થિતીમાંથી યોગ્ય રસ્તાઓ શોધી શોધીને તારી જાતને પ્રૂવ કરવાની રહેશે, માન કમાવાનું ચાલુ રાખવું પડશે. એકચ્યુઅલી આપણા ઘરના આગળ આપણે જ હોઇએ એ આપણું કેરેકટર કહેવાય કારણ એ લોકો આપણી બધી જ ખામી ને ખૂબી જાણતાં હોય છે. જ્યારે દુનિયા આગળ જે હોઇએ એ આપણી પર્સનાલીટી. ત્યાં આપણે જે વસ્તુ જેમ બતાવવી હોય એમ જ બતાવી શકીએ છીએ. ઘરના આપણને અણુ અણુથી જાણતાં હોય છે. પણ એક વાત છે..ઘરનાં ભલે તારી વાત ના માને પણ સાચો પ્રેમ તો તને એ લોકો જ કરશે, બહારની દુનિયા ભલે ગમે એટલું માન મરતબો કે પૈસા આપી દેશે પણ ત્યાં એક જાતનું પ્રોફેશનલિઝમ ચોકક્સ વર્તાશે જ.જુવાનીમાં ડગ માંડતા દરેક સંતાનની સાથે આવું થાય જ છે. વડીલો એમને બાળકમાંથી યુવાન ને મેચ્યોર માનતા થૉડો સમય તો લે છે જ. એટલે તું આવી ખોટી ચિંતાઓ ના કર અને મસ્તરામ બનીને તારી કારકિર્દી પર પૂરેપૂરું ધ્યાન આપ. ફેમિલી તારી દુશ્મન નથી ચોકકસ તારા કામની, વર્તનની નોંધ લેશે અને તને માન આપશે જ – મારી આ વાત ગાંઠે બાંધી લે.’

પાયલ સાથેના નાનકડાં સંવાદે કૈરવના દિલ – દિમાગના ઘણાં બધાં દરવાજા ખોલી કાઢ્યાં હતાં અને એ અંદરથી રાહત અનુભવવા લાગ્યો હતો.

અનબીટેબલઃ  જે સામે છે  એ ‘છે’ અને નથી એ ‘નથી જ’ !

સ્નેહા પટેલ

 

રબને બના દી જોડી !

રબને બના દી જોડી !

એને બંધ બારી ઉપર પડદાવાળો રુમ પસંદ છે
મને ખુલ્લી ઓસરીવાળો – મઘમઘતા ફૂલની વેલ લટકતી હોય એવો !
એને કઢી-ભાત પસંદ છે,
મને દાળભાત !
એને બીયરનું ટીન લઈને સિગરેટ પીવાનું પસંદ છે,
મને ફ્રેસ ફ્રુટ જયુસ સાથે સલાડ !
એનું દિમાગ વધારે ચાલે,
મારું દિલ !
એને મોટા મોટા સાહસથી જ એક થ્રીલ મળે છે
મોટી મોટી ખુશીઓનો માણસ,
મને તો કળીમાંથી ફૂલ બને અને એની સુગંધ શ્વાસમાં ભરાઈ જાય તો ય ન્યાલ,
સાવ નાની નાની ખુશીઓની માણસ !
એ મશીનો સાથે માથા ફોડે,
હું શબ્દોના અર્થમાં ડૂબી જઉં !
એ સાવ જ એકાંતપ્રિય,
મને માણસો- માણસો પસંદ !
એને સેન્ડવીચ વધુ પસંદ,
મને ઢોંસા !
કેટલાં વિરોધાભાસ કહું હવે….
માણસમાં પણ
એને હું સૌથી વધુ પસંદ
અને
મને એ !
સ્નેહા પટેલ.
૩૧-૫-૨૦૧૬

lagna prasang

phulchhab newspaper > navrash ni pal column > 25-5-2016

 

જોઈ શકાતું હોય જો ધુમ્મસની આરપાર

તો દ્રશ્ય પણ વહી શકે નસનસની આરપાર.

-કુલદીપ કારિયા.

 

ગ્લોબલ વોર્મિંગનો ખતરનાક પરચો આખી દુનિયાને બહુ સારી રીતે સબક શીખવાડી રહેલો. મોબાઈલ એપમાં ગરમીનો પારો રોજ ૪૪ – ૪૫ ડિગ્રીનું ટેમ્પરેચર બતાવતો હતો પણ સરસ્વતીને ચોક્કસપણે ખબર હતી કે દિવસના અમુક સમયે એ પારો ૪૬-૪૭ સુધી પહોંચતો જ હશે. સવારના ૧૦ વાગ્યાથી શરુ થઈને રાતના ૧૦ સુધી નકરો ગરમ ગરમ પવન ફુંકાવાનો ચાલુ ને ચાલુ રહેતો. એરકન્ડીશન, ફ્રીજ, કુલર, ફ્રુટજ્યુસ એ બધું મોજશોખ કરતાં જરુરિયાતની વસ્તુમાં ગણાવા લાગ્યું હતું. રોડ પર વ્રુક્ષો છાતી કાઢીને રુઆબ સાચવી રાખવાના પ્રયાસોમાં પ્રખર ગરમી સામે ઝઝૂમતા હતાં પણ થોડા સમયમાં એ ય થાકી હારીને માણસો પાસે વધારે પાણી પાય એવી આશામાં નમી પડતાં હતાં. એમાં પાણીની તંગી. અમુક વ્રુક્ષના પર્ણ બળીને ખાખ થઈ જતાં. જોકે એના મૂળથી છુટાં નહતાં પડી જતાં એટલે માણસોને એમને જોઇને આશા બંધાતી કે આ ઇશ્વરના પ્રકોપ સમો સમય થોડાં ઘણા બળી જઈને પણ કાઢી લેવાનો છે, મૂળસોતા સાવ જ અકાળે તો નહીં જ ખરી જઈએ.

આવા સમયમાં રમ્યાના ઘરે દીકરી સરસ્વતીના લગ્નનો પ્રસંગ આવીને ઉભો હતો.સરસ્વતી – ૨૪  વર્ષની કોડભરી નાજુક નમણી યુવતી. જોઇને આંખ ઠરે, જે ઘરમાં જશે એનું નામ ઉજાળશે એવું એના મુખારવિંદ અને બોલચાલ પરથી તરત જ પરખાઈ જતું. રમ્યા અને રમેશ પોતાની એકની એક દીકરીના પ્રસંગને શક્ય એટલી ધામધૂમથી ઉજવવા માંગતા હતાં. ઠંડા પીણા, કુલર, એસી, વિશાળ લોનવાળો એસી હોલ અને શહેરની નામી હોટલમાં લગભગ ૨૫ એક જેટલાં રુમનું બુકિંગ થઈ ચૂકયું હતું. રમ્યાના બધા સગા વ્હાલા વર્ષોથી પરદેશમાં જ રહેતાં હતાં. ભારતીય રીતિરિવાજોની ઝાઝી ગતાગમ નહીં એટલે જે પણ હોય એ બધું રમ્યાના પરિવારના માથે જ આવીને ઉભું રહેતું. દુનિયામાં પૈસા ખર્ચતા જ બધું બરાબર થઈ જાય એવી માન્યતા અહીં સદંતર ખોટી પડતી હતી. પૈસા ઉપરાંત પર્સનલ અટેન્શન અને સમય પણ ખૂબ જ જરુરી હતાં. ૧,૦૦૦ જેટલાં તો ફક્ત વેવાઈપક્ષના જ માણસો હતાં.

લગ્નનો દિવસ માથે આવીને ઉભો. રમ્યા સવારની ગ્રહશાંતિની ને બીજી અનેક વિધીઓમાં પરોવાયેલી. એની બે બહેનપણી અને એક પડોશીને કામની બધી વિગત સમજાવી દીધી હતી પણ તો  ય વેવાઈપક્ષના એક ભાઈને ગરમીમાં નાચીને થાકી ગયા પછી સાદા પાણીનો ય ભાવ ના પૂછાયાની ફરિયાદ થઈને જ ઉભી રહી.

હવે ?

રમ્યા અને રમેશના હોશકોશ ઉડી ગયાં. જમાનો ભલે ગમે એટલો મોર્ડન થઈ જાય પણ કન્યાપક્ષના મા બાપે કાયમ વરપક્ષ આગળ નમતું જોખવું જ પડે છે. તેઓ એ ભાઈ પાસે ગયા અને ‘સોરી’ કહ્યું. પણ પેલા ભાઈ ના માન્યાં.

‘તમે લોકો તો લગ્ન કરવા બેઠાં છો કે રમત કરો છો ? જાનૈયાઓને બોલાવીને એમનું ધ્યાન પણ નથી રાખી શકતાં તો શું કામ બોલાવ્યાં? આટલી ગરમીમાં અમે લોકો કંઇ નવરા નથી કે આવા પ્રસંગોમાં હાજરી પૂરાવીએ. શું જોઇને નીકળી પડતાં હશે આવા લોકો  લગ્ન કરાવવા?’

‘ભાઈ એવું નથી. અમે જાનૈયાઓના આગમન વેળાએ શરબતની વ્યવસ્થા કરી જ હતી પણ્ કદાચ કોઇ વેઈટરથી ભૂલચૂક થઈ ગઈ હશે. આપ શાંતિથી અહીં બેસો હું જાતે જઈને આપના માટે શરબત લઈને આવું છું, પ્લીઝ.’ રમ્યાએ ભાઈનું મગજ શાંત પાડવાનો પ્રયાસ કર્યો.

‘અરે શું હું જાતે વ્યવસ્થા કરું છું ? વર પક્ષના લોકો છીએ…આમ માંગી માંગીને થોડું શરબત પીવાનું હોય ? અમારી પણ કોઇ ઇજ્જત હોય કે નહીં ? અમે તો આ ચાલ્યાં ઘરે – ચાલ સીમા.’ ભાઈએ એમની પત્નીને આદેશ કર્યો.

‘જુઓ શંકરભાઈ, આપને કોઇ તકલીફ પડી હોય તો અમારા વેવાણ તમારી સામે ક્ષમા માંગે જ છે પછી વાતને શું કામ આટલી બધી ઉછાળો છો? એ શરબત ના મળ્યું એમાં આમ આકરા થઈ જઇએ એ આપણાં સંસ્કાર ન કહેવાય.’

રમ્યા અને રમેશની નવાઈ વચ્ચે એમના વેવાઈ કનુભાઈ એમના પક્ષે આવીને એમનું ઉપરાણું લઈને મહેમાનને સમજાવવા લાગ્યાં. આ જોઇને રમ્યાંનો બધો તણાવ દૂર થઈ ગયો.

‘વેવાઈ, અમારી કોઇ ભૂલચૂક હોય તો અમે માફી માંગીએ છીએ. અમારા કારણે તમે કોઇ સંબંધમાં ખટરાગ ઉભો ના કરતાં પ્લીઝ. લગ્ન પ્રસંગ લઈને બેઠા હૉઇએ એટલે આમ નાનું મોટું તો ચાલ્યાં જ કરે.’

‘વેવાણ, હું પણ એમ જ કહું છું કે આવડા મોટા પ્રસંગમાં ને આવા વાતાવરણમાં થોડું ઘણું આઘુ પાછું થાય જ એને આમ આબરુનો સવાલ ના બનાવી દેવાય. આ તમારી ઉજાગરાથી ભરેલી આંખો, ચિંતાતુર થઈને ચીમળાઇ ગયેલ વદન…એ બધું તો જુઓ…દીકરીના લગ્ન નહીં પણ જાણે એક મોટી જવાબદારી થઈ ગઈ. એવું ના હોય વેવાઈ- વેવાણજી. એમને આ પ્રસંગમાંથી જવું હોય તો જઈ શકે છે પણ તમારી ઇજ્જત સામે આમ કારણ વગર કાદવ ઉછાળવાનો હક એમને કોઇએ નથી આપ્યો. તમારા સ્વમાનને કોઇ જ કારણ વગર આમ ઠેસ પહોંચે એ હું ના ચલાવી શકું.’

‘હું પણ શંકરભાઈઅની વાતમાં હામી ભરાવું છું. માર પતિદેવે એક અતિથિને છાજે એવું વર્તન નથી કર્યું. એમને જવું હોય તો એ એકલા ઘરે જઈ શકે છે. હું તો લગ્નપ્રસંગ પૂરો મહાલીને જ ઘરે આવીશ.’ પેલા ભાઈની પત્નીએ પોતાનો હાથ એમના હાથમાંથી છોડાવીને કહ્યું. વીલા મોઢે પેલાભાઈ ચૂપચાપ ખુરશીમાં બેસીને લગ્નવિધી જોવા લાગ્યાં.

અને રમ્યા – રમેશભાઈના ચહેરા પર અનેરા સંતોષ  સાથે સરસ્વતીના ઉજજ્વળ ભાવિના જોયેલા સપના સાચા પડ્યાંનો અહેસાસ તરવરી ઉઠ્યો.

અનબીટેબલઃ માનવીમાં શ્રધ્ધા કાયમ રહે તો બહુ બધી અંધશ્રધ્ધાઓના વિષચક્રથી બચી જવાય છે.

-sneha patel.

moti khushio v/s nani khushio

મોટી ખુશીઓ v/s નાની ખુશીઓઃ

 

કોઈ ભૂલથી આડે હાથે મૂકી દીધેલા ચશ્માં શોધે,

એવી રીતે મારી આંખો બે-ત્રણ જુના સપનાં શોધે.

-કુલદીપ કારિયા.

 

‘રિવાજ, ચાલ આજે મૂવી જોવા જઈએ. બહુ દિવસથી ક્યાંય ઘરની બહાર નથી નીકળી, ભયંકર કંટાળો આવે છે.’

‘બિંદી, મારે માર્ચ એન્ડીંગ છે એટલે સમયની ભયંકર મારામારી છે. વળી ઓફિસમાં ય બે જણ છેલ્લાં અઠવાડીઆથી રજા પર છે એટલે એમના પેન્ડીંગ કામ્ની ય તકલીફો. બીજા કર્મચારીને કહીએ તો એમના મોઢા ચડી જાય છે, અમુક શરમમાં રેડી થઈ જાય તો જાણે ઉપકાર કરતાં હોય એમ કીડીવેગે કામ કરે ને એમાં પોતાના કામને ખોરંભે ચડાવી દે છે. આ કર્મચારીઓને સંભાળવા એટલે મોટો ત્રાસ છે, ગમે એટલું સંભાળો, સાચવો પણ એ લોકો પોતાની જાત પર ગયા વિના ના જ રહે. અમુક કામ તો હું જાતે કરી લઉં છું. હવે બોલ, આમાં પિકચર માટેના ત્રણ કલાક ક્યાંથી કાઢું?’

રિવાજની એ ની એ જ જૂની કેસેટ સાંભળીને બિંદીનો કંટાળો રોષમાં પરિવર્તિત થઈ ગયો. વધતી જતી ઉંમરની ભેટ જેવી કપાળ પર પડતી ત્રણ સળ જેવી લીટીઓ વધુ ઉંડી થઈને ઘેરી થઈ ગઈ.

‘જ્યારે હોય ત્યારે કામ – કામ ને કામ. મારી ને છોકરાંઓની તો કોઇ ચિંતા જ નથી ને…માર્ચ એન્ડીંગ – ફલાણું – ઢીંકણું..જ્યારે જોઇએ ત્યારે કામ કામ ને કામ.’

‘બિંદી, તું ને છોકરાંઓ જોઇ આવો ને મૂવી, કંપની તો છે જ ને..હું ના આવું તો ના ચાલે ? આવતા મહિને ચોકકસ આવીશ બસ..’

‘ઓહોહો..તું તો જાણે મારા પર ઉપકાર કરતો હોય એવી વાતો કરે છે. કોઇ પણ પત્નીને પતિની સાથે હરવા-ફરવાનો શોખ હોય એમાં શું ખોટું ? વળી છોકરાંઓ તો રેડી જ હોય પણ મને તારી સાથે મૂવી જોવાની મજા આવે એ એમની સાથે ક્યાં ? તને મારી લાગણીની કોઇ કદર જ નથી, હું જ્યારે નહીં હોઉં ત્યારે તને મારી યાદ આવશે અને અફસોસ થશે કે મારી કદર ના કરી. મારા પછી જ્યારે એકલા જીવવાનો વારો આવશે ત્યારે ભાન પડશે કે પૈસા પાછળ લાઈફમાં તેં શું શું ગુમાવ્યું છે.’ ને બિંદી રડી પડી.

મામલો ગંભીર થઈ જતો લાગ્યો એટલે રિવાજ કામ બંધ કરીને ઉભો થયો અને બિંદીના ડ્રેસની ગળા પરની પટ્ટી પર હળવેથી આંગળી ફેરવતા બોલ્યો,

‘પગલી, આવી નાની શી વાતમાં આટલો ગુસ્સો ? ‘

‘રિવાજ, તમે પુરુષો અમારી નાની નાની વાતોની મોટી મોટી મજા નથી સમજી શકતા. તમને બધું જ ‘લાર્જ- કિંગ સાઈઝ’ જોઇએ છે. જોકે એમાં ખોટું નથી ‘બાય ડિફોલ્ટ સેટીંગ્સ’ છે મર્દજાતિના, પણ સામે અમારી સ્ત્રીઓની નાજુક ‘ઇનબિલ્ટ સિસ્ટમ’ને સમજવાનો પ્રયત્ન તો કરો. તને ખબર છે ? અમે સ્ત્રીઓ નાની નાની વાતમાંથી જેટલી મોટી મોટી ખુશી મેળવી શકીએ છીએ એટલી તમે તમારી મોટી મોટી સિધ્ધીઓમાંથી પણ નહીં મેળવી શકતા હોવ. કોઇ નાનું બાળક હસે તો પણ હું આનંદથી ભરાઈ જઉં છું, આપણા બગીચામાં કોઇ નવી કૂંપળ આવે હોય – ફૂલ ખિલ્યાં હોય તો મારું દિલ સુગંધના દરિયાથી ભરાઇ જાય છે..આવા તો કેટકેટલા ઉદાહરણો. હવે આવી સેન્સીટીવીટી હોય ત્યારે નાની નાની વાતોમાંથી જેમ ખુશ થઈ શકીએ એમ નાની નાની વાતોમાં દુઃખ પણ થાય જ. આ અમને સ્ત્રીઓને એક વરદાન સમજો તો વરદાન ને શ્રાપ સમજો તો શ્રાપ છે. પણ એક વાત છે અમને ખુશ થતાં અને નજીકનાને ખુશ રાખતાં તમારા લોકોથી વધુ સારી રીતે આવડે છે. હવે જો તું મને મારો કિનારો છોડીને તારી જેમ પ્રેકટીકલ બનાવતા શીખીશ તો શક્ય છે કે હું પણ તારી જેમ મોટી મોટી ખુશીઓની આદી થઈ જઈશ પછી નાની નાની વાતો મને અસર નહીં કરે. મને વાંધો નથી હું અપડેટ થવા તૈયાર છું પણ એક વાત વિચારી લે – આ બધા પ્રયાસો મારા નેચરની વિરુધ્ધના છે અને એ કુદરતી સ્વભાવથી વિરુધ્ધ જઈને જીવવાનું કોઇને ક્યારેય પૂરો સંતોષ નહીં આપી શકે. હું પ્રેમની ભૂખી છું ને પૈસા પાછળ દોટ મૂકીશ તો મોટી મોટી ખુશીઓ મેળવવા જતાં નાની નાની ખુશીઓ ગુમાવી બેસીશું. મોટી ખુશીઓની બહુ ભારે કિંમત ચૂકવવી પડશે અને વિના મૂલ્યે મળતા ભગવાનના વરદાન જેવી નાની નાની ખુશીઓની આપણા જીવનમાંથી કાયમી વિદાય થશે. આપણે મોટી – એથી મોટી- એથી પણ મોટી ખુશી પાછળ દોડતં જ રહીશું ને સંતોષ – એ તો તો ય નહીં મળે.એક વાતનો જવાબ આપ તો આપણા જીવનનું અંતિમ ધ્યેય શું છે ? પૈસા કે ખુશી ?’

‘હું તારી વાત સમજુ છું પણ પૈસા સિવાય જીવન ક્યાં ડીઅર?’

‘પૈસા ખર્ચીને ખુશી ખરીદી શકીશું ? હા, ખુશ રહીશું તો પૈસા કમાવા જેટલા સમતોલ જરુર રહીશું. હા એક વાત છે – પૈસાથી મળતી વસ્તુઓ જ તમારું ધ્યેય હોય તો ઠીક પણ આપણે એવા નથી. તારે અમારા માટે , અમારી ખુશીઓ માટે પૈસા કમાવા છે. પણ તું એ ભૂલી જાય છે કે અમારી ખુશી પૈસાની નહીં તારા પ્રેમને આધારીત છે. બહુ મોટી ખુશી- સહૂલતો કમાવામાં નાની નાની ખુશીઓનો છેદ ઉડાડવામાં સંવેદનશીલતા જીવનના પુસ્તકમાં હાંસિયામાં ધકેલાઈ જાય છે, ખુશ થવા માટે દિલને કોઇ જ ઘટના અસર નથી કરતી , પરિણામે લોકોના જીવન સ્ટ્રેસથી ભરપૂર થઈ જાય છે.વિચારી લે..’

બિંદીની વાતો સાંભળીને રિવાજના મનમાં સૂરજ ઉગી ગયો ચારે તરફ ઝળહળ – ઝળહળ. લેપટોપમાં ‘ટેલી’નો પ્રોગ્રામ બંધ કરીને બોલ્યો,

‘ચાલો બધા તૈયાર થાઓ હું ક્વીકબાથ લઈને આવું છું.’

અનબીટેબલઃ  કઈ વાત, ઘટના તમને સાચી ખુશી આપી શકે એ સમજાઈ જાય પછી જીવનના બધા સમીકરણો સહેલાઇથી સોલ્વ થઈ જાય છે.

-સ્નેહા પટેલ.

stri samovado

સ્ત્રી સમોવડો: Phulchhab newspaper > navrash ni pal column

 

છે ધુળેટી સૌની તો બસ, એક દિન,

રંગનો ઉત્સવ અમારે છે સદા !

– હેમંત મદ્રાસી

 

હોળીનો સુંદર પર્વ આંગણે આવીને ઉભો હતો. મયુરીનું મન મોર બની થનગનાટ કરી રહ્યુ હતું. રંગો એને અતિપ્રીય. ઓફિસના ઢગલો કામની વચ્ચે પણ  હોળી શબ્દની યાદ માત્રથી જ રુંવાડા ઉભા થઈ ગયા. ગુલાબી – પીળો – લાલ- જાંબલી-આસમાની અહા…હા….અને એ એક મીનીટ આંખો મીંચી ગઈ. ત્યાં જ એના સેલફોનની રીંગ વાગી અને એણે સ્ક્રીનમાં નંબર જોયો તો ‘મમ્મીજી’નો નંબર હતો.

‘હલો’

‘હલો – વહુ દીકરા, આ કામવાળો મગજમારી કરે છે જો ને. એ આજથી પંદર દિવસ માટે ગામડે જવાનું કહે છે. મેં બહુ સમજાવ્યો કે તું ભલે જા પણ બીજા કોઇને મૂકીને જા. ત્રણમાંથી એક કામ કરી આપે તો પણ અમારે થૉડી રાહત રહેશે. તો કહે છે કે,’માજી મારા બધા મિત્રો હોળી છે એટલે ગામડે જવાના છે. આ દિવસોમાં કામવાળા શોધવા એટલે જરા અઘરું કામ છે. ‘ હવે તું જ કહે, આની સાથે શું વાત કરું ? વળી ભાઈને પૈસા પણ જોઇએ છે એ તો લટકામાં.’

મયુરી ફોનમાં સાસુમાના અવાજમાં રહેલી અકળામણ સ્પષ્ટ પારખી શકાતી હતી અને આ નાટકની ગણત્રી તો હતી જ એટલે એને કામવાળાઆ આવા વર્તનથી મોટો ઝાટકો તો ના જ લાગ્યો. ગુસ્સો કરવાનો કોઇ મતલબ નહતો. આ જાતિ જ એવી અને બીજું વર્ષમાં એકાદ બે વાર તો પોતાના ફેમિલીને મળવા જાય એમાં કોઇ ખોટી વાત પણ નહતી. હા, એ લોકોનો એટીટ્યુડ ખોટો હતો પણ આ જાતિ પાસેથી આવા મેચ્યોર વર્તનની આશા રખાય પણ નહીં, એવું કરીએ તો આપણે મૂર્ખા ઠરીએ. વિચારીને મયુરીએ મમ્મીને – એના સાસુમાને શાંતિથી,

‘એને જે કરવું હોય એ કરવા દો. એ લોકો આપણું કશું સાંભળવાના નથી. ખોટું લોહી ના બાળો. કરવા દો જે કરવું હોય એ. આપણે જાતે કરી લઈશું થોડા દિવસ ડોન્ટ વરી.’ કહીને સમજાવીને ફોન મૂક્યો.

‘બોલી લેવું અને કરી લેવું’માં ઘણો ફર્ક હોય છે. સ્કુલે જતાં બે છોકરાંઓ, અશકત સાસુમા,રસેશનો ધંધો અને પોતાની જોબના શિડ્યુલમાં કામવાળાના સહારા પછી પણ માંડ માંડ તાલ મેળવી શકતી મયુરીને એના વગર કામ પતાવતા નાકે દમ આવી જતો. વળી તહેવાર માથે એટલે એની નણંદ પણ એના ફેમિલી સાથે આવવાની હતી તો એ પણ વધારાની જવાબદારી. અકળાઈને કંઇ ફાયદો નહતો. મગજ શાંત રાખીને એણે રસેશને કામવાળાને શોધવાની વાત કરી. રસેશને એના ધંધા સિવાય બીજી કોઇ બાબતે કોઇ ખાસ ફાવટ નહીં. એક બે જગ્યાએ પૂછ્યું અને , ‘કોઇ કામવાળા નથી મળતાં’ના તારણ પર આવી ગયો.

રસેશે બોલવાનું ને છૂટી જવાનું હતું પણ મયુરી એ એક એવો જીવ હતી કે એનાથી છૂટીને ક્યાંય ભાગી શકાય એમ નહતું. એના સાસુમા વીરાદેવી એની બધી મજબૂરી સમજતા પણ એમના શરીરથી એ લાચાર હતાં. બેઠા બેઠા થાય એટલા કામ એ પતાવી દેતા પણ એનાથી મયુરીને કોઇ ખાસ મદદ ના મળતી. એમાં વળી આજે ઓફિસમાં થોડું વધારાનું કામ આવી ગયેલું એથી મયુરીને વહેલા આવી જવા માટે ફોન આવી ગયો. કાલે રાતે મહેમાન આવી ગયેલા અને એ લોકો મોડે સુધી બેઠા હોવાથી  રાતના વાસણ ગેલેરીમાં પડ્યાં પડ્યાં મયુરીની હાલતની હાંસી ઉડાવી રહેલા. એ સાફ થયા પછી રસોઇ થઈ શકે એમ હતું.

નાક દબાય એટલે મોઢું ખૂલી જાય.

‘રસેશ, થોડા વાસણ ઘસી આપ પ્લીઝ.’

એક મીનીટ તો રસેશને ઝાટકો લાગ્યો.

‘મારી પાસે સમય નથી.’

એના સ્વરની ધાર પારખીને એના માતાજી વીરાદેવી બોલ્યા,

‘અલ્યા, આજે તો બુધવાર છે. તારે ઓફિસમાં રજા છે. કેમ સમય નથી ?’

‘મમ્મી, મારે એકાઉન્ટનું થોડું કામ પતાવવાનું છે.’

‘હા, તો એ કામ કરીને પછી પતાવજે ને…અડધો કલાક થાય એમાં શું મોટી ધાડ મારવાની છે.’

‘મમ્મી, તમે સમજતા કેમ નથી ? ઓફિસમાં અમે પોતે પણ બીજો કોઇ ઘરમાં બૈરીને મદદ કરતો હોય તો હાંસી ઉડાવીએ છીએ…કેમ લ્યાં, આજે ઘરમાં કચરા વાળીને આવ્યો….વાસણ ઘસીને આવ્યો કે શું…અને હું એવું કામ..ના ફાવે મમ્મી…સમજોને..’

‘કેમ, એમાં ખોટું શું છે ? તારી બૈરી ઘર સંભાળે, તારી આ મા ને સંભાળે, સોશિયલ સંભાળે છે, છોકરાંઓના સ્કુલ ટ્યુશનના શિડ્યુલમાં એ આમથી તેમ ફંગોળાય છે અને એ પછી જ્યારે નોકરી કરવા જાય ત્યારે એની બહેનપણી કે બીજું કોઇ તો એને ટોન્ટ્ નથી મારતું કે,’અલી, બૈરાની જાત થઈને તું પૈસા કમાવા જાય !’ તો પછી તમને પુરુષોને ઘરના કામમાં જોર કે નાનમ શું છે ? તમારા મગજમાંથી આ હીનવિચારો જ કાઢવાના છે. ઘર કંઈ એની એકલીનું નથી કે એને સાચવવાની ફરજો બધી એની હોય. ઉલ્ટાનું તારે સામેથી એને કહેવાનું હોય કે આપણે બે થઈને બધું મેનેજ કરી લઈશું એના બદલે તું ફાવે- ના ફાવેનું પૂછડું પકડીને બેસી ગયો છે. શરમ આવવી જોઇએ તને. એ કમાવા માટે ઘરની બહાર પગ મૂકે છે ત્યારે એના પગારના આવતા પૈસા તને બહુ વ્હાલા લાગે છે પણ એ માટે એને ભોગવવી પડતી મુશ્કેલીઓ વેળાએ તું નાકના ટીંચકા ચઢાવીને ફરે છે એ ખરેખર તો તારી મેચ્યોરીટીનો અભાવ છે. જેન્ડરભેદના નામે બુધ્ધિનો- સંવેદનાનો જીવનમાંથી છેદ ઉદાડી દીધો છે કે શું ? મને શરમ આવે છે કે મારો દીકરો ને આવી સમજણ- આ તારું સ્ત્રી દાક્ષિણ્ય !’

રસેશ બે પળ હક્કો બકકો રહી ગયો. આખી વાત પર ફરી ફરીને વિચાર્યા કર્યું અને છેલ્લે બોલ્યો,

‘હા મમ્મી, હું ખરેખર સમાજ્ની ફાલતુ વાતોની શરમ ભરી રહ્યો હતો. તમારી વાત પરથી આજે હું સમજી શક્યો કે ખરેખર તો સ્ત્રીઓએ પુરુષસમોવડી થવાની જરુર જ નથી. ખરી જરુર પુરુષોએ ‘સ્ત્રી સમોવડી’ થવાની, થોડા વિશાળ થવાની છે. ચાલ તો મયુરી, હું વાસણ ઘસી કાઢું છું ત્યાં સુધી તું બે કપ મસ્ત મસાલાવાળી ચા બનાવી રાખ.’

ને મયુરીએ આભારની લાગણી સાથે ભીની આંખોથી વીરાદેવી સામે હસી લીધું.

સ્નેહા પટેલ

 

મજા !

૨૭-૦૪-૨૦૧૬ નો ફૂલછાબ પેપરનો ‘નવરાશની પળ’ કોલમનો લેખ.

 

હાથ પથ્થર પણ મૂક્યો તો એને પણ ફૂટી કૂંપળ,

સખ્ત જે કહેવાય છે તે પણ નરમ કહેવાય છે.

– લેખિકા – કવયિત્રીઃ સ્નેહા પટેલ

 

એક ચોરસ રુમ ને બે વિશાળ બારી ધરાવતી નાનકડી ખોલીમાં ચાર જુવાનિયાઓ બીયરના ઘૂંટ પર ઘૂંટ ભરીને પીતા હતા અને સામે પડેલી ડીશમાંથી બટાકાની વેફર્સ અને તીખા શીંગના ભજીયાની જ્યાફત માણતાં માણતાં ધમાલ મસ્તી કરી રહ્યાં હતાં.સાંજનો સમય હતો. સૂર્ય ધીમે ધીમે ડૂબતો જતો હતો. કદાચ એને પણ આ જુવાનિયાઓની ધમાલની મજા માણવાની લાલચ હશે એટલે આજે સૂર્યાસ્ત બહુ જ ધીમો થતો હતો. આકાશ એની આ બેજવાબદારી પર ગુસ્સે થઈ ગયું હોય એમ લાલચોળ થઈ રહ્યું હતું.

‘વેલેન્ટાઈન ડે ઉપર એક યુવાન એની ગર્લફ્રેન્ડને લઈને શ્મશાનમાં ગયો અને ઘૂંટણ પર બેસીને ખીસ્સામાંથી લાલ ગુલાબ કાઢી, કીસ કરીને એક નાટકીય અદા સાથે પોતાની ગર્લફ્રેન્ડને આપીને પ્રપોઝ કર્યું,’ વ્હાલી, શું તું તારી બાકીની જીંદગી મારી સાથે વિતાવવાનું પસંદ કરીશ ?’ ગર્લફ્રેન્ડે ગુલાબ લઈને એનો દૂર ઘા કરતાં કહ્યું,’ આજે વેલેન્ટાઈન ડે છે અને તું મને આવી જગ્યાએ ફરવા લઈને આવ્યો છું. કોઇ જાતની અક્કલ બકક્લ છે કે નહીં ?’ યુવાનના મોઢા પર અવઢવના ભાવ પથરાઈ ગયા અને બોલ્યો, ‘આ જગ્યામાં શું ખરાબી છે? તને ખબર છે, કાલે જ મારા કાકાએ વાતવાતમાં મને કહેલું કે અહીં આવવા માટે તો લોકો મરતાં હોય છે. ‘

મોબાઈલના સ્ક્રીનમાં વોટસએપનો આવો મેસેજ વાંચતાની સાથે જ પંક્તિના મોઢામાંથી અટ્ટહાસ્ય ફૂટી નીકળ્યું અને ફટાફટ ‘વાહ, ક્યા બાત હૈ બોસ !’ કરીને એણૅ સામે મેસેજ્નો રીપ્લાય મોકલી દીધો.

શુભાંગ આજે કોઇ કામમાં હતો એટલે એ આ બિયરની મહેફિલમાં નહતો જોડાયો. પંકિતની આવી હરકતથી એ ડિસ્ટર્બ થઈ ગયો અને પંકિતને એ એકીટસે જોઇ રહ્યો.  આવા પાગલપન – નિરર્થક હરકત એને બહુ જ વાહિયાત લાગતી અને પોતાના અતિમહત્વના કામમાં ખલેલ પડવા બદલ પંકિત પર બહુ જ ગુસ્સો આવતો હતો પણ એ પરાણે એને કંટ્રોલ કરી રહ્યો હતો. આ પ્રયાસમાં એના મુખના ભાવ વિચિત્ર થઈ રહ્યાં હતાં.

પંકિત, શુભાંગ, શ્વેત અને સૌમિત્ર  રુમપાર્ટનર હતાં. બધા મુંબઈમાં નોકરી શોધવા – પોતાની કિસ્મત અજમાવવા આવ્યા હતા. કેરિયરના શરુઆતના વર્ષો હતાં એટલે નાની મોટી નોકરી કરીને ચલાવતા હતાં પણ દિલમાં અરમાનો અને આંખોમાં સપનાની ભરમાર બહુ જ હતી. દરેકના શહેર, રીતભાત, બોલચાલ, રહેણી કરણી અલગ અલગ હતાં પણ દોસ્તી અને યુવાની બહુ જ ફ્લેક્સીબલ હોય છે. એને દોસ્તીમાં કોઇ જ ભેદભાવ નથી નડતાં. આ ચારે ય એવા જ દોસ્તાર હતાં. શુભાંગ જરા વધારે પડતો જ સેન્સીટીવ હતો. બે નાની કુંવારી બેનનો એકનો એક મોટો ભાઈ હતો. એના ખભા પર આખા કુટુંબની જવાબદારીનો, ઘરના સદસ્યોની આશાનો ભારે બોજો હતો. એ નવી જગ્યાએ નોકરી માટે એપ્લાય કરતો હતો અને પોતાનો સી.વી. તૈયાર કરી રહ્યો હતો ત્યાં પંકિતના આવા અટ્ટહાસ્યથી ડિસ્ટર્બ થઈ ગયો ને એનું મગજ છટકી ગયું. આ બધા છોકરાઓમાં શ્વેત બહુ જ સમજદાર છોકરો હતો.એ શુભાંગની હાલત બરાબર સમજતો હતો. એણે શુભાંગના ખભા પર હળ્વેથી હાથ મૂક્યો અને બોલ્યો,

‘ડીઅર, આજકાલ તું વધારે જ કામ નથી કરી રહ્યો ?’

‘શ્વેત તું તો સમજે છે મારી હાલત..તો પણ ..?’

‘હું સમજુ પણ છું અને જોઉં પણ છું જે તું જોઇ નથી શક્તો.’

‘મીન્સ…તું કહેવા શું માંગે છે ક્લીઅરલી કહે.’

‘શાંતિથી વિચાર અને કહે કે આજકાલ તારા ખુશ થવાના , મજા મેળવવાના કારણો ઓછા નથી થઈ ગયાં ? પંકિતની સાવ જ્ સામાન્ય હરકતમાં પણ તું કેવો ગુસ્સે થઈ ગયો એ શું સૂચવે છે ? પહેલાં તો દર શનિ-રવિ આપણે કેવા બિન્દાસ રખડતાં, ધમાલ મસ્તી, મૂવી ને મસ્તી અનલિમીટેડ..પણ આજકાલ તો તને કશામાં જ રસ નથી પડતો. તને ખબર છે કશામાં જ રસ ના પડવો એ એક જાતનું છૂપું ટેન્શન છે, સ્ટ્રેસ છે. પંકિત કેવો નાની શી વાત પર પણ દિલ ખોલીને હસી શકે છે એ એકદમ નેચરલ વાત છે, જ્યારે તું મોટી મોટી વાતોમાં પણ ખુશ નથી થઈ શકતો. આ ભરજુવાનીમાં તને કોઇ છોકરીઓની વાતોમાં પણ રસ નથી પડતો.આ બધું બહુ ડેન્જર છે બ્રો. વાતની ગંભીરતા સમજ પણ એ સમજવામાં તું આટલો ગંભીર ના થઈ જા, જસ્ટ રીલેક્સ થતાં શીખ. વળી તારી એકલાની સાથે જ લાઈફમાં આવું બધું થાય છે એવું નથી. બધાને કોઇને કોઇ ટેન્શન હોય છે પણ એ કાયમ માટેની સ્થિતી નથી હોતી એ સમજતા અને સ્વીકારતાં શીખ. ખુશ થવાના કારણો શોધવા પડે એ સ્થિતી પર ના જતો રહે. નાની વાતોમાં ખુશ થવાની મજા માણતાં શીખ. દિલને ગમતાં કામ- પ્રવૃતિઓ કરતો રહે. પછી ક્યાંક મોડું ના થઈ જાય અને સ્થિતી કંટ્રોલ બહાર ના જતી રહે.’

અને શુભાંગ વિચારમાં પડી ગયો. એ પણ કેટલાંક વખતથી આવું જ ફીલ કરી રહેલો કે એને હવે કોઇ જ્વાતમાંથી મજા જ નથી મળતી. મજા જેવું ભગવાનનું કુદરતી વરદાન કદાચ એણે ગુમાવી દીધું છે કે શું ?

શ્વેત પંક્તિની સામે ફર્યો અને બોલ્યો,

‘મિત્રો, આપણે પણ સમજવાનું છે. તમારી નજીકના વ્યક્તિ જ્યારે વાતે વાતે અકળાઈ જાય કે કોઇ જ બાબતમાં રસ ના લેતું હોય તો આપણે પણ એને – એના મૂડને સમજીને ચલાવી લેવાની જરુર હોય છે. અમુક વખતે આવી વ્યક્તિને આપણું એક સ્માઈલ પણ પૂરતી શાંતિ આપતું હોય છે. આપણે એની ઉદાસીને સમજીને એને જે ગમે એવી પ્રવૃતિ કરવી જોઇએ, એ વ્યક્તિ એ કામમાં ઇનવોલ્વ થાય એ માટે પૂરતા પ્રયાસો કરવા જોઇએ એ આપણી આપણે જેને ચાહતાં હોઇએ એના માટેની ફરજ છે. વળી એમ કરવામાં આપણને તો મજા અનલીમીટેડ આવવાની જ હોય એ ભૂલવું ઘટે. સમજવાનું બે ય પક્ષે જરુરી હોય છે.

‘હા તારી વાત સાચી છે.’ પંકિત, સૌમિત્ર અને શુભાંગ શ્વેતની વાતમાં હામી ભરી રહ્યાં હતાં અને એક બીજાને ખુશ કરવાનો પૂરતો પ્રયત્ન પણ કરી રહ્યાં હતાં.

અને એ ચોરસ બે વિશાળ બારી વાળી ખોલીમાં દોસ્તીનો રંગ ઓર ઘાટો બની રહ્યો હતો.

 

સ્નેહા પટેલ.

પલડું

પલડું

ઘટિકાયંત્રની રેતી સમી જીવનગાથા,

સમયના છિદ્રમાં અટકી પછી સરકવાનું !

-ઉર્વીશ વસાવડા.

 

શરણમે જમણા હાથમાં બાંધેલું કાંડાઘડિયાળ જોયું અને મગજમાં પ્રેશરનો પારો ઉપર જતો રહ્યો. કલાકથી એ એક ડોક્યુમેન્ટની રાહ જોઇને બેઠો હતો અને કોમ્પ્યુટર ઓપરેટર એને જોઇતો ડેટા આપી નહતો શકતો. ક્યારનો, ‘ બસ એક મીનીટ સર, એક મીનીટ.’ કર્યા કરતો હતો. એક મીનીટ કલાકોમાં બદલાઈ ગઈ હતી. આખરે પ્રેશર ભરપૂર થઈ જતા સીટી વાગી,

‘અંજન..એક જ મીનીટમાં અંદર આવ’

વળતી જ મીનીટે અંજન – કોમ્પ્યુટર ઓપરેટર શરણમની કેબિનમાં હતો. મોઢા પરથી જ એ પૂરેપૂરો ડીપ્રેસ્ડ લાગતો હતો. આંખોની નીચે કાળા કાળા કુંડાળા – વાળ અસ્તવ્યસ્ત અને શર્ટમાં ઢગલો કરચલીઓ. શરણમને આવા લઘરાં લોકો સહેજ પણ પસંદ નહતાં એમાં પણ અંજને આજે એને બરાબરની રાહ જોવડાવી હતી.

‘યસ સર.’

‘આ બધું શું છે અંજન – એક મીનીટનો ડેટા શોધવામાં તેં અડધો દિવસ બગાડી કાઢ્યો. હમણાં કલાક રહીને મીટીંગ છે અને મારે પ્રેઝન્ટેશન પણ કમ્પલીટ કરવાનું છે. આવી રીતે કામ કરો એ કેવી રીતે ચાલે ? હું મીટીંગમાં શું વાત કરીશ ? પાર્ટીને શું જવાબ આપીશ ? આપણી ઇમ્પ્રેસન વિશે કશુંક તો વિચાર કરો.’

‘જી..સ..ર…હું ક્યારનો એ માટે પ્રયત્ન કરું જ છું પણ મેં ડેટા બનાવીને તૈયાર જ કરેલો અને લાઈટ્સ જતી રહેલી તો બધો ડેટા ઉડી ગયો એ પછી મારું પીસી બગડ્યું ..આજે મારી સાથે બધુ ઉંધુ ચત્તુ જ થાય છે. ઘરે પણ મારી પત્ની…’અને અચાનક જ અંજન બોલતાં બોલતાં અટકી ગયો. એના ઘરની મેટર – પ્રોબ્લેમને અહીં શું લેવા દેવા ?

શરણમ ધ્યાનથી અંજનના ચહેરાને જોઇ રહ્યો. અંજનના અવાજ – વર્તનમાં હતાશાની છાંટ સ્પષ્ટપણે વર્તાતી હતી. વળી નોકરીએ લાગ્યાના લગભગ ૪ વર્ષથી લઈને અત્યાર સુધીનો અંજનનો રેકોર્ડ બહુ જ સ્માર્ટ ને પ્રામાણિક રહ્યો હતો. આજે અચાનક એને શું થઈ ગયું તો આવું વર્તન કરતો હશે ? કામમાં પણ બેદરકારી – કોમ્પ્યુટર બગડ્યું તો બીજા પીસી પરથી કામ કરી લેવાય. ઓફિસમાં તો બધા કોમ્પ્યુટર લેનસિસ્ટમમાં  જ હતાં ને..પણ ના…આજે અંજનનું ધ્યાન બીજી જ કોઇક ‘લેન’માં ભટકી ગયેલું – ભૂલું પડી ગયેલું લાગતું હતું. વળી ઓફિસમાં આ કામ અંજન સિવાય બીજું કોઇ કરી શકે એમ હતું પણ નહીં. શરણમે એક વખત ઘડિયાળમાં જોયું અને મનોમન હિસાબ લગાવ્યો તો પાર્ટીના આવતા પહેલા જરુરી ડેટા ભેગો કરીને ચેક કરીને મીટીંગ માટે પ્રીપેર થવું લગભગ અશક્ય જ લાગ્યું. એણ ત્વરાથી એક નિર્ણય લીધો અને પાર્ટીને ફોન કર્યો,

‘સોરી મિ. હરીશ, આજે મારે થોડુંઇમ્પોર્ટન્ટ અંગત કામ આવી ગયું હોવાથી આપણી આજની મીટીંગ કાલ પર પોસ્ટપોન્ડ રાખીએ તો ચાલશે ?’

‘ઓફકોર્સ મિ. શરણમ, આપણે એકાદ બે દિવસ લેટ થાય તો કોઇ ટ્રેન નથી છૂટી જવાની. આપણે તો આ પ્રોજેક્ટમાં હજુ શરુઆતના તબક્કે જ છીએ . તમતમારે આરામથી કામ પતાવો.’

‘થેન્ક્સ. કાલે સવારે અગિયાર વાગ્યે મળીએ તો.’

‘ડન.’

અને શરણમે ફોન મૂક્યો અને ટેબલની પેલી તરફથી એને બાઘાની જેમ નિહાળી રહેલ અંજન સામે મંદ મંદ સ્મિત ફરકાવતા એને બેસવાનું કહ્યું. પ્યૂનને બેલ મારીને બે થમ્સઅપ લાવવાનો ઓર્ડર આપ્યો.

‘સર, આઇ એમ સોરી..મારા લીધે..’

‘ના…ના..રંજન.તમારી હાલત જોઇને મને ખ્યાલ આવ્યો કે મારી મીટીંગથી વધુ ઇમ્પોર્ટન્ટ તમારો પ્રોબ્લેમ છે. તમારું મગજ ઠેકાણે નહીં હોય તો મારા માટે સારું કામ કેમ કરી શકશો ? વળી તમારો રેકોર્ડ પણ સાફ સુથરો, સ્માર્ટ ને મહેનતુ છે. આટલા વર્ષો મેં તમારી પ્રામાણિક મહેનતનો સ્વાદ ચાખ્યો છે તો હવે તમારી કડવી તકલીફોમાં તમને સાથ આપવો એ મારી ફરજ છે. કહો, હું કોઇ મદદ કરી શકું એમ છું ?’

‘ઓહ્હ….સર, હું શું કહુ આપને…મારી પત્ની પ્રેગનન્ટ છે અને એને અબોર્શન કરાવવું છે પણ મારે ઇચ્છા નથી. મારે આ બાળક જોઇએ છે. આ બાબતે અમારી વચ્ચે છેલ્લાં અઠવાડીઆથી બોલાચાલી થાય છે અને આજે તો એ ઘર છોડીને ચાલી ગઈ છે. મને કંઈ જ સમજાતુ…’

અંજન આટલું બોલ્યો ત્યાં તો એના મોબાઈલની રીંગ વાગી અને એમાં એની પત્નીનો ફોન નંબર જોતાં જ  શરણમને આંખોથી જ ‘એક્સક્યુઝ મી’ કહીને ફોન લઈ લીધો. બે મીનીટના વાર્તાલાપ પછી એના મોઢા પર રાહતની લહેરખી દોડી ગઈ.

‘સર, મારી પત્ની ઘરે આવી ગઈ છે અને મારી વાત સાથે એગ્રી છે. હું હવે તરત જ આપનું કામ પતાવી દઉં છું. થેન્ક્સ, થેન્ક્સ અ લોટ.’ ને અંજન કેબીનમાંથી બહાર નીકળી ગયો.

આ બધો ય તમાશો નિહાળી રહેલ શરણમની બાજુમાં બેઠેલી પત્ની શોભા બોલી,

‘શરણમ, તું સાવ જ ઢીલો છું. આમ જ સ્ટાફના પ્રોબ્લેમમાં તું તારી મીટીંગ્સ કેન્સલ કરતો રહીશ તો પહોંચી રહ્યો આગળ.’

‘ડાર્લિંગ, આ બધા મારા મૂળિયાં છે. એ જેટલાં મજબૂત ને શાંત – સ્થિર હશે એટલાં જ મારી કંપની પર મીઠાં ફળ આવશે. વળી આમ જોવા જાવ તો મારી મીટીંગ એક દિવસ પછી થાય તો પણ મારે ફાઇનાન્સીયલી કોઇ માથું પરિણામ ભોગવવાનો વારો નથી આવવાનો. પણ સામે પક્ષે અંજનના લગ્નજીવનનો સવાલ હતો. ભરપૂર ડીપ્રેશન સાથે પલ્લું તો એનું જ ભારે હતું તો આપણે થોડું નમી જવામાં શું વાંધો ? બે પલડાં સરખાં થઈ જાય તો જ સંતોષ બરકરાર રહે.  એકલા પૈસાથી ક્યારેય કોઇ કર્મચારી પૂરતી નિષ્ઠા અને મહેનત ના આપી શકે. એ પણ જીવત જાગતાં હાડ્માંસના માનવીઓ છે એમને પણ કાળજી – ધીરજભર્યા વ્યવહારની  જરુર પડે છે. કર્મચારીઓ મશીન નથી કે એમને ઇમોશન્સના અપ્સ એન્ડ ડાઉન્સની અસર ના થાય. કર્મચારીને માન આપો- પ્રેમ આપો – થોડું એમના પક્ષે જઈને જોતાં શીખો પછી જુઓ એ લોકો તમને કેવું જબરદસ્ત પરિણામ આપે છે.’

‘હા મારા ભોળા મહાદેવ, તારી કોઇ જ વાતનો મારાથી ક્યારેય વિરોધ થાય…તું કહે એ બધું  ય સાચું.’ અને શોભા ખડખડાટ હસી પડી.

અનબીટેબલઃ ખીલતાં પહેલાં જમીનમાં દટાતા શીખવું પડે છે.

સ્નેહા પટેલ