Chhaalak july 2022

બાળપણ

નાના હતા ત્યારે આજના જમાના જેટલી અનેકો સગવડો નહતી પણ એ બાળપણથી ક્યારેય આપણને કોઈ ફરિયાદ રહી હોય એવું કદી નથી સાંભળ્યું. 

એ સમયે આજ જેવી સગવડો નહોતી તો બીજી અત્યારે મામૂલી લાગતી વાતો એ વખતની જાહોજલાલીમાં સામેલ હતી. જેમ કે સ્કૂલેથી છૂટતી વેળા રોડ ક્રોસ કરીને સામે જબેસતી મકાઈવાળી બેનની પાસે મકાઈ સિલેક્ટ કરીને ( એ વખતે તો અમેરિકન મકાઈ જેવી કોઈ મકાઈનું અસ્તિત્વ જ નહોતું.) આપણે ફૂલ દાણા ભરેલો ડોડો પસંદ કરીને સ્પેશિયલ આપણી સ્ટાઇલમાં શેકાવવાની, ઉપર લીંબુ મરચું ધધડાવવાનું ને મસ્તીમાં એ ખાતાં ખાતાં આપણી બસના સ્ટોપ સુધી બહેનપણીઓ સાથે ગપાટા મારતાં ચાલ્યુ જવાનું. એ એક મકાઈ એ વખતે અધધધ લાગતી, જ્યારે આજે હું મારા દીકરાને એ ઘરમાં જ એ મકાઈના દાણાની જાતજાતની વાનગીઓ બનાવીને ખવડાવું છું તો પણ પેલી માંડ અઠવાડિયે એક વાર ખાધેલા ડોડાં જેવી ભવ્યતાની ફિલ નથી આવતી. એનું કારણ એ સમયે આપણે બાળક હતા. કોઈ જવાબદારી નહિ. મસ્તીમાં મસ્ત. મકાઈ ખાવાથી આ થાય, તે થાય, આ ખવાય તે ન ખવાય એવી કોઈ જ સમજ નહિ એટલે પાછી ઓર મજા આવે.

 અત્યારે આપણે પેરેન્ટ્સ હોઈએ એટલે આપણાં બાળકને શું, ક્યારે,કેટલું ખવડાવવુંની વાતો મગજમાં સતત જ રહેતી હોય.આપણી પ્રાયોરિટી એમના ફૂડ તરફ વધુ હોય. આવી તો અનેકો વાત,સગવડો યાદ આવે કે જે મારા બાળપણમાં મને નહોતી મળી પણ મારા સંતાનને હું આરામથી આપી શકું છું . દરેક મા બાપનું તો સપનું જ એ હોય કે, ‘ અમને નથી મળ્યું એ બધું અમારા સંતાનને આપીશું.’ આ બધા છતાં કોઈને પોતાના બાળપણથી કોઈ ફરિયાદ તો નથી જ હોતી. 

દરેક અમીર- ગરીબ બાળપણ  ભવિષ્યમાં ખોલીને જોવા પોતાની ગઠરીમાં ઘણાં સંસ્મરણોની મસ્તી ભેગી કરી જ લે છે.

કોઈ બાળકની એક સારી યાદનો હિસ્સો બની રહેવું એ મારી સૌપ્રથમ ચોઇસ રહી છે. દરેક બાળપણ ભવ્ય હો એવી ઈચ્છા સાથે અત્યારે તો વિરમું. આપનાં બાળપણના સુંદર સ્મરણો શેર કરશો તો મને ય વાંચવાની મોજ પડશે.

(અમુક બાળપણ અપવાદ હોય છે એ સ્વીકારું છું)

બાળપણની ભવ્યતા -2

સ્કૂલની બહાર સિઝન પ્રમાણે મળતી વસ્તુઓની યાદથી સવાર ખટમીઠી અનેરી થઈ ગઈ.  એ આથેલાં આંબળા, કેરી ખાતા ખાતા એનો હળદરનો પીળો રંગ સ્કૂલના સફેદ યુનિફોર્મ પર ના લાગી જાય એની કાળજી પણ લેવાની અને ચટાકા બોલાવી બોલાવીને એ એક્સ્ટ્રા મસાલાવાળી કેરીની મજા માણવાની..જલસો. મકાઈ એ વખતે મોસ્ટલી 50 -75 પૈસાની મળતી ને કેરી 5-10 પૈસાની, ક્રીમવાળા બિસ્કિટ 25 પૈસાના ને સાદા કૈક દસ પૈસાના. શેકેલા કચૂકા ટપક ટપક ખાતા ખાતા દાંતની મજબૂતાઈ ચેક થઈ જતી, તો ગોરસઆમલી તો સ્પેશિયલ એના કાળા કાળા બિયાં ભેગાં કરીને નવરાં પડીને એની ઉપરની સ્કિન કાઢવા માટે જ ખરીદાતી. નીચેના બીના ભૂખરાં પડને નુકશાન પહોંચાડ્યા વિના ઉપરનું કાળું પદ કાઢી દઈએ તો આપણે એક મહાન કામ કર્યું એવું લાગતું વળી એ ભૂખરી સ્કિનવાળો બીયો સાથે રાખવાથી આપણી  બધી ઈચ્છાઓ પૂરી થાય એવી માસૂમ માન્યતા પણ ખરી. જોકે એ વખતે તો આજે ઈચ્છા રાખી હોય ને રમવા જતા એ ભૂલાઈ ને બીજી આવી જાય એટલે આ માન્યતા કેટલી સાચી ને કેટલી ખોટી એવી ગણતરીઓ ક્યારેય નહોતી મંડાતી, બધું બહુ સરળ હતું..એની જાતે થયા કરતું.

એ વખતે પાતળી એંસી પાનાની બુક 1 રૂપિયાની આસપાસ રહેતી પણ મને પેલા પાક્કા પૂંઠા વાળી જેના પર કુદરતી મનોહર દ્રશ્યો ચિતરેલા રહેતાં એ વધુ પસંદ પડતી. અંદરખાને ‘રોયલ ફિલ’ પણ આવતી. વળી એ ખરીદીએ એટલે બહેનપણીઓ કુતૂહલથી નવી નોટબુકના પાના પીળા છે કે સફેદ, લીસા છે કે ખરબચડાં?  સિલાઈની દોરો કેવો – કેટલી લાંબી ચાલશે ? એમની જૂની આવી નોટબુક કેટલી ચાલેલી એવી પ્યોર પંચાત પણ કરતી ત્યારે તો આપણી એ નોટબુકની ખરીદી પર ઓર ગર્વ થતો. 

‘નાનપણમાં ગર્વ પણ બહુ સસ્તાં પડતાં.’ -વધુ પછી

-સ્નેહા પટેલ

પુરુષ અને ગમગીની

પુરુષ ગમગીન હોય ત્યારે સાવ ચૂપ થઈ જાય છે કાં તો ગુસ્સામાં આવીને હિંસક. કોઈની પાસે સ્પષ્ટપણે વાત કરી દિલ ખોલીને વાત કરવી, જીવ હળવો કરવો એવું બધું એને સામાન્યતઃ નથી ફાવતું. કોઈ વ્યક્તિના સ્પોર્ટ કરતાં એને સફેદ, છાતી – ફેફસાં બાળી કાઢતો કડવો ધુમાડો કે પછી પેટમાં આગનો કૂવો ખોદી કાઢતો દારૂનો સાથ વધુ પસંદ પડે છે. વિચારશીલ પુરુષો વળી ભગવાનમાં બહુ માનતા ના હોય એટલે એમને આવા કડવા સમયે ભગવાન સામે કોઈ ફરિયાદ પણ હોતી નથી. એકલા એકલા જાતમાં ઊંડે ઊંડે ખૂંપીને એ વિચાર્યા જ કરે છે, વિચાર્યા જ કરે છે અને અંતે થાકીને બધી સમસ્યા ભૂલીને બેહોશ થઈ જાય છે. કદાચ બેહોશીનો એ આલમ એને એની સમસ્યાના સમાધાન બતાવતો હશે..રામજાણે…પણ પુરુષોને ફૂંકી કાઢવું, પી જવું, ઠોકી દેવું એ બધું કોઈની સાથે વાત કરવા કરતાં વધુ સરળ લાગે છે.

-સ્નેહા પટેલ.

મરશિયાં

શબ્દસર-ઓગસ્ટ, ૨૦૧૯

“””””””””””””””””””””””””””””””””

મરશિયાં, કરુણપ્રશસ્તિ અને મૃત્યુ વિષયક કાવ્યો  /અરવિંદ બારોટ

~~~~~~~~~~~~~~~~~

કોઈ પણ બહાને લોકસમાજે જીવનને રસમય બનાવવાની  મથામણ કરી છે.સામાજિક કે ધાર્મિક અવસરને શણગારવા માટે ગીત અને નૃત્ય તો કંઠવગાં અને અંગવગાં જ હોય છે.જન્મથી મરણ સુધી, હાલરડાંથી મરશિયાં સુધી,ગળથૂથીથી ગંગજળ સુધી સૂર અને શબ્દના આધારે આનંદ અને આઘાતને ઝીરવ્યા છે.

જીવનમાં ભલે અવનવા રંગો ઊઘડતા હોય; પણ, લોકસમાજે મૃત્યુના કાળા રંગને પણ સ્વીકાર્યો છે..એમાંથી જ સ્વજનના મૃત્યુ વખતના રુદન સાથે વિલાપના સૂર પ્રગટ્યા. પ્રિયજનના વિરહના તીવ્ર સંવેદનો વ્યક્ત કરવા સહજ શબ્દો કંઠે ચડ્યા, અને કલ્પાંતના ઘેરા પ્રલંબ સૂર સાથે ઘૂંટાયાં, એ મરશિયાં…

અચાનક કોઇ ઘરમાંથી પ્રાણપોક મૂકાય… 

ધડાપીટ બોલે અને આખી શેરીને ધ્રાસકો પડે. કોઇના કંધોતરની અણધારી વિદાયથી આખા ગામમાં સૂનકાર ફરી વળે. કોઇનો પતિ, કોઇનો દીકરો, કોઇનો ભાઇ,કોઇનો પિતા….ખોળિયું છોડીને, પત્ની, બાળકો, મા-બાપ,ભાઇ-બહેન, ઘર-બાર ..બધું છોડીને ,આ જગ છોડીને જાય છે..ને સર્જાય છે એક ખાલીપો. આઘાત અને વલોપાતમાંથી નિપજે છે આંસુ, હીબકાં અને ધ્રૂસકાં.. વેદના ઘૂંટાય છે..છાતી ફાટે છે…અને રૂદનના પ્રલંબ સૂરમાં વેણ ભળે છે… મરનારને સંભારી-સંભારીને મરશિયાં ગવાય છે.

૦

એ…ઘરનો મોભ ખડેડ્યો..

એ…અમે ઉઘાડાં થઇ ગ્યાં…

એ…મારા ચૂડલાનો શણગાર નંદવાઇ ગ્યો…

એ…મારા સેંથો ને ચાંદલો રોળાઇ ગ્યા…

એ… અમને નોધારાં ને નિમાણાં મેલીને હાલી નીકળ્યા..

એ..અમને ઓશિયાળાં ને અણોહરાં કીધાં…

એ…તમે અણધાર્યા પરિયાણ કર્યા..

એ…અમને છેતરીને છેટાં કીધાં…

એ…કૂણી કાતળિયે ઘા પડ્યા..

જેમજેમ દુઃખ વલોવાતું જાય એમ આ વિલાપગાન વધુ વેધક થતું જાય છે. ચોધાર વહેતા આંસુથી ઘૂમટો પલળી જાય છે.પથ્થર પણ પીગળી જાય એવી ઘેરી કરૂણતા સર્જાય છે.

માનવીના જીવનમાં પ્રથમ સૂર હાલરડાનો અને અંતિમ સૂર મરશિયાનો હોય છે… અને આ બન્ને નારીના કંઠેથી નીતરે છે.

આ ‘મરશિયા’શબ્દ અરબી ભાષામાંથી આવ્યો છે.

અરબી ભાષામાં मरसी એટલે વિલાપ કરવો. मर्सिय: >मर्सिया > મરશિયાં  અર્થાત્ મરનાર માણસની પ્રશસ્તિ.(દૂરના ભૂતકાળમાં આરબો સાથેના વ્યપાપાર-વ્યવહારના કારણે અરબી ભાષાના ઘણા શબ્દો આપણી ભાષામાં ઉતર્યા છે)

સ્વજનના મૃત્યુ પછી દુઃખ અને આઘાતથી હૈયું વ્યાકુળ થાય છે, દ્રવિત થાય છે. મૃત સ્વજનના ગુણોનું સ્મરણ થાય છે. અંતરનો શોક શબ્દોમાં વ્યક્ત થાય છે.આ અભિવ્યક્તિ માટે  અંગ્રેજી સાહિત્યમાં (Elegy)એલેજી નામનો કાવ્યપ્રકાર છે.સોળમી સદીમાં ઈંગ્લેંડમાં મૃત્યુગીતો અને શોકગીતો તરીકે ‘એલેજી’નો પ્રયોગ શરૂ થયો. ગુજરાતીમાં ચિંતનમિશ્ર શોકગીતોનો પ્રયોગ પણ અંગ્રેજી સાહિત્યના સંપર્કને કારણે થયેલો જણાય છે.અંગ્રેજીમાં જેને ‘એલેજી’ કહે છે તે કાવ્યપ્રકાર માટે ઈ.સ. ૧૯૧૫માં આનંદશંકર ધ્રુવે ગુજરાતીમાં ‘મરણનિમિત્તક કરુણપ્રશસ્તિ’ અથવા ટૂંકમાં ‘ કરુણપ્રશસ્તિ’ એવું નામ આપ્યું હતું.એવું ધીરુભાઈ ઠાકરે ‘કરુણપ્રશસ્તિ કાવ્યો’ના ઉપોદ્ઘાતમાં નોંધ્યું છે.

મિલ્ટન અને ટેનિસનના મિત્રવિરહમાંથી નિપજેલા  ‘લિસિડાસ’ અને ‘ઇન મેમોરિયમ’ ઘણા વિખ્યાત છે.

દલપતરામનું ‘ફાર્બસવિરહ’ પણ આવી જ કરૂણપ્રશસ્તિ છે.ન્હાનાલાલનું ‘પિતૃતર્પણ’ અને  નરસિંહરાવનું ‘ સ્મરણસંહિતા’ ઉપરાંત ‘ઉશનસ્’નાં સોનેટ્સ કરૂણપ્રશસ્તિનાં ઉલ્લેખનીય ઉદાહરણો  છે. સુંદરજી બેટાઈ રચિત  ‘સદગત ચંદ્રશીલાને’ શોકપ્રશસ્તિની એક નોંધપાત્ર રચના છે.પત્નીના અવસાન પછી આ દીર્ઘ શોકપ્રશસ્તિ રચાયેલી(૧૯૫૯).

૩૬ વર્ષના દામ્પત્યજીવનની  કેટલીયે મધુર ક્ષણોનું ઘણી વિશદતાથી નિરૂપણ થયેલું છે. સપ્રમાણ નવનવ ભાગોમાં વિવિધ છંદો, સુઘડ ભાષાકર્મ, સૂક્ષ્મ અને તીવ્ર  ભાવાભિવ્યક્તિ અને સંયમિત આર્દ્રતાના કારણે ગુજરાતી સાહિત્યમાં ‘કરુણપ્રશસ્તિ’ની આ એક નોંધપાત્ર કૃતિ ગણાય છે.

ઝવેરચંદ મેઘાણીની જાણીતી કૃતિઓ ‘ કોઇનો લાડકવાયો’, સૂના સમદરની પાળે’, ‘ફૂલમાળ’ મૃત્યુની છાંયા અને ઘેરી કરૂણતાને લીધે હૃદયને સ્પર્શે છે. 

લોકપરંપરાનાં ‘રોણાં’માં-મરશિયામાં શીઘ્ર રચના થતી હોય છે. લાંબા ઢાળે ગવાતા ‘વેણ’ની લઢણ દુહાના સ્વરૂપની નજીક હોય છે.

મરશિયામાં એકલપંડ્યે ગવાતા શબ્દોના ઝૂમખાં કે પંક્તિઓ હોય છે. જ્યારે લાંબી-ટૂંકી સળંગ રચના એ રાજિયાનું સ્વરૂપ છે. મોટા ભાગે પૂર્વરચિત હોય છે.

ફળિયામાં, શેરીમાં કે ચોકમાં કુંડાળે વળીને છાતી કૂટતાં કૂટતાં ‘ છાજિયા’ લેવાય છે.એક સ્ત્રી ગાય છે અને બાકીની સ્ત્રીઓ ‘ હાય હાય… વૉય વૉય ‘ શબ્દોથી ઝીલે છે.

૦

નાના બાળકનું મરશિયું-

અરેરે…ઊગ્યો એવો આથમ્યો…

અરેરે…છોડવો મોર્યો એવો કરમાણો..

૦૦

નાના બાળકના છાજિયા-

રત્નાકર ઘેર્યો રે, હાય ધાવણા હાય !

માંય રતન તણાતાં રે, હાય ધાવણા હાય !

ઘેર દોશીડો આવે રે, હાય ધાવણા હાય !

ઇ તો આંગલા-ટોપી લાવે રે, હાય ધાવણા હાય !

ઘેર સોનીડો આવે રે, હાય ધાવણા હાય !

ઇ તો કંદોરો લાવે રે, હાય ધાવણા હાય !

૦૦૦

બચરવાળ યુવતીનાં છાજિયા

હાય હાય રે, કૂવામાં ઢેલ વિંયાણી..

હાય હાય રે, ઢેલને ચાર બચળાં..

હાય હાય રે, બચળાં કોણ ધવરાવશે ?

૦૦૦૦

દીકરીનું મરશિયું

ખળખળિયું ખોવાઇ ગ્યું, મનનું માદળિયું;

આ શિર પર તે સરિયું, વળીયું વાદળિયું.

●

પ્રિયજનના મૃત્યુના શોકને વ્યક્ત કરવામાં ન આવે તો આઘાત અસહ્ય બની જાય છે. છાતીમાં ભરાયેલા ડૂમાને રૂદનથી-વિલાપના શબ્દોથી બહાર કાઢવો જરૂરી છે.

જૂના સમયમાં રાજપરિવારો અને ગિરાસદારોમાં મરણ પ્રસંગે ધંધાર્થી મરશિયાં ગાનારી મીરાણીઓ, લંઘણો કે ખવાસણોને ખાસ બોલાવવામાં આવતી. યુરોપમાં પણ આવી વ્યાવસાયિક ‘રૂદાલીઓ’ હતી એવું મેઘાણીભાઇએ નોંધ્યું છે.

૦૦૦

મરશિયાના કાળજું વીંધી નાખે એવા વેણ જ્યારે ઘૂંટાયેલા લાંબા સાદે ગવાય ત્યારે સાંભળનારને પણ મરવાનું મન થાય.પોતાનાં મરશિયાં સાંભળવાના કોડ થાય એવી લોકકથાઓ પણ આપણે ત્યાં છે.

દાયકાઓ કે સૈકાઓ પહેલાં થઇ ગયેલા કોઇ અજાણ્યા નરબંકાને યાદ કરીને નાનકડી કન્યાઓ વરસોવરસ મરશિયાં ગાતી હોય એવી એક દંતકથા છે દેદાની.

●

દેદો

લોકજીવનના રીત-રિવાજો, પ્રથાઓ અને પરંપરાઓ, માન્યતાઓ કે વરત-વરતોલાં નિરર્થક નથી હોતા. એમાં પ્રકૃતિ સાથેનો તાલમેલ અને સામાજિક અનુસંધાન અને  ગોઠવણ હોય છે. 

અષાઢ સુદ અગિયારસથી પૂનમ એટલે ગૌરીવ્રત-ગોર્ય-અલૂણાવ્રત એટલે કે મોળાકત. નાનકડી કન્યાઓનું વ્રત.પાંચ દિવસ મીઠા વગરનું મોળું ખાય. પૂનમની રાતનું  જાગરણ કરે..

જાગરણમાં કન્યાઓ  ‘દેદો’ કૂટે છે. દેદા નામના કોઇ શૂરવીરને યાદ કરીને દેદાના રાજિયા ગાય છે. છાજિયા કૂટે છે.

એકલે હાથે લડીને,પોતાના પ્રાણની આહૂતિ આપીને કુંવારા દેદાએ ચાલીસ કન્યાઓને મુસ્લિમ સુબાના સકંજામાંથી છોડાવેલી.એ ઋણ યાદ કરીને કન્યાઓ દેદાના મરશિયાં ગાય છે.

૦

દેદાનો રાજિયો

દેદો પીઠી ભરેલો લાડડો રે,

દેદાને જમણે હાથે મીંઢોળ..

દેદો મરાણો લાઠીના ચોકમાં રે.

દેદાને માથે છે કેસરી પાઘડી રે,

દેદાને ખંભે ખંતીલો ખેસ..

દેદો મરાણો લાઠીના ચોકમાં રે.

દેદાને રોજી ઘોડી છે રાંગમાં રે,

દેદાને જમણે હાથે તલવાર..

દેદો મરાણો લાઠીના ચોકમાં રે.

૦૦

દેદાના છાજિયા

દેદો કૂટ્યો,     હાય હાય..

કોણે માર્યો,    હાય હાય..

લીળનો લાડો,હાય હાય..

મીંઢળબંધો,   હાય હાય..

દેદો કોણ હતો ? ક્યાંનો હતો એના ઐતિહાસિક તથ્યો  કરતાં વધારે મહત્વની વાત એ છે કે દૂરના ભૂતકાળમાં બનેલી ઘટનાનો તંતુ કેટલીયે પેઢીની કન્યાઓએ પકડી રાખ્યો છે.આ પરંપરાનું સામાજિક મૂલ્ય પણ છે.આપ્તજનના મૃત્યુ વખતે મરશિયા અને છાજિયા કૂટવાની નાની દીકરીઓને તાલીમ મળે છે.આ જ તો લોકજીવનની જીવંત પાઠશાળા છે.મોં વાળતાં શીખે છે. ‘લવો’ વાળતાં ( વિલાપના વેણ બોલતાં) શીખે છે. રૂદનની કળા શીખે છે.

●

મરશિયાની મોજ

કોઇ લગ્નગીત સારાં ગાતું હોય, કોઇ રાસડાની જમાવટ કરતું હોય, કોઇને ભજનની ફાવટ હોય, કોઈ ધોળ-કીર્તનમાં પાવરધું હોય, પણ નાગાજણ ગઢવીની ઘરવાળીને રોવાનો કસબ હાથ બેસી ગયેલો.એ જ્યારે કોઈના મરણ ટાણે મરશિયાં ગાય ત્યારે ઝાડવાં રોવરાવે..એવું એનું કલ્પાંત… એવાં એનાં વેણ…

ગામલોકો કાયમ નાગાજણને કહેતા કે નાગાજણ તું મરીશ ત્યારે તારી ઘરવાળી કાંઇ મણા નહીં રાખે..તે દી તો પાણા ફાટી પડશે..

અને નાગાજણને જીવતેજીવ પોતાનાં મરશિયાં સાંભળવાનું મન થયું. એ  માટે નાગાજણે પોતાના મરણના ખોટાં સમાચાર મોકલીને સંતાઇને મરશિયાંની મોજ માણી. અને તે દી વગર વરસાદે નેવાં નીતરેલાં.જડ-ચેતન રોયેલાં. પણ નાગાજણને એ મોજ બહુ મોંઘી પડેલી. 

“ચારણ ! મેં તારા મરશિયાં ગાયાં.તને મૂઓ ભણ્યો.. તું હવે મડું ગણાય…અને મડાનું મોઢું નો જોવાય..તું જતો રે’ ચારણ !” 

અને એ ચારણ્યે આખું આયખું પતિનું મોઢું ન જોયું.

( ‘મરશિયાની મોજ’, સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ભાગ-૪, ઝવેરચંદ મેઘાણી)

પરંપરાગત મરશિયાં, રાજિયા અને છાજિયા લોકની વેદનાના  ઉદગાર છે.સ્વજનના મૃત્યુના આઘાતને ગાઈને હળવો કરનારા શોકોદ્ગાર છે.તો કોઇ સ્વજન , કોઇ વીર , કોઇ આત્મીય મિત્રના શોકમાં કે પછી વિરહમાં ઝૂરતાં પાત્રોના વલોપાતને લોકવિઓએ દુહા, ગીત કે છંદમાં ઉતાર્યા છે. અને લોકકંઠે એને ઝીલ્યા છે.

●

હમીરજી ગોહિલ

૦

દરિયા જેવડી સેના લઈને ઝફરખાન  સોમનાથનું મંદિર તોડવા આવે છે એવા વાવડ મળતાં અરઠિલાના ભીમજી ગોહિલનો નાનેરો કુંવર હમીરજી  પોતાના બસો જેટલા લવરમૂછિયા ભેરુબંધોને લઇને સોમનાથની સખાતે ઉપડ્યો. રસ્તામાં ગીરની ઘાટી વનરાઇમાં રાતવાસો કર્યો. રાતના બીજા પહોરે કોઇ રૂદન સાથે ગાતું હોય એવું સંભળાયું. હમીરજીએ એ દિશામાં પગલાં માંડ્યાં. એક ઝૂંપડામાં એક ચારણ્ય આઈ પોતાના દિવંગત દીકરાને યાદ કરીને મરશિયાં ગાતાં હતાં.

” આઈ ! હું મરવા જાઉં છું. સોમનાથ દાદાને મારું શિર ધરવા જાઉં છું. મરતાં પહેલાં તમારા કંઠે મારાં મરશિયાં સાંભળવાની હોંશ છે… ગાશો ?

” અરે, દીકરા ! તું તો લીલો છોડવો…તારા જીવતાના મરશિયાં મારે કેમ ગાવાં ?”

” તો આઇ..! મારી અંતવેળાએ મને મરશિયાં સંભળાવશો ?”

” ભલે, દીકરા..!”

અને આઈએ વચન નિભાવેલું.

એ પ્રસંગના મરશિયા દુહા ઘણા પ્રચલિત છે.

૦૦

વન કાંટાળાં, વીર ! જીવીને જોવા રિયાં,

એવો આંબો અળવ, હમીર ! ભાંગ્યો મોરીને ભીમાઉત.

પાટણ આવ્યાં પૂર, ખળહળતા ખાંડા તણાં;

શેલ્યો માહીં તું શૂર, ભેંસાસૂર શો ભીમાઉત.

●

રતન ગિયું રોળ..

૦

જેતપુરને પાદર વહેતી ભાદર નદીમાં માલધારી ચારણની પત્ની તણાઇ જાય છે. ચારણ્યના વિજોગમાં ચિત્તભ્રમ થયેલા ચારણનાં મરશિયાં સાંભળીને જેતપુરના રાજા પોરહા વાળાનું કાળજું ચિરાય છે. કોઇ લોકકવિએ રચેલા આ મરશિયા દુહા લોકસાહિત્યમાં નોખી ભાત પાડે છે.

૦૦

હુતું તે હરાવિયો, ખજીનો બેઠો ખોઇ;

કામણગારું કોઇ, પાદર તમાણું, પોરહા !

હતી કામણની કોર, છેડેથી છૂટી ગઇ;

મારું રતન ગિયું રોળ, પાદર તમાણે, પોરહા !

તરિયા ગઈ , તૃષ્ણા રહી, હૈયું હાલકલોલ;

રતન ગિયું રોળ, પાદર તારે પોરહા !

તરસ્યા જાઇં તળાવ, સરોવર સૂકે ગિયાં;

અગનિ કિં ઓલાય, પાણી વિનાની, પોરહા !

●

ચેલૈયો

૦

અતિથિ થયેલા અઘોરી સાધુની હઠના કારણે વહાલસોયા દીકરાનું માથું ખાંડણિયામાં ખાંડવા માટે ચંગાવતી અને સગાળશા તૈયાર થયા છે. શણગાર સજીને, હસતા મુખે , હાલરડું ગાતાં-ગાતાં લાડકવાયાનું મસ્તક ખાંડે છે એટલે એ ‘ચેલૈયાનું હાલરડું’ કહેવાય છે. પણ છે તો વિલાપ અને આક્રંદનાં સૂર. એ રીતે આ ‘ચેલૈયાનું મરશિયું’ છે. ધર્મના નામે ચડેલી એક ઘાતકી ઘટનાનું આ ગીત એની કરૂણતાને કારણે ઘણું લોકપ્રિય છે.

૦૦

મેં તો માર્યો છે કળાયલ મોર, કુંવર ચેલૈયા !

ચેલૈયા રે, કુંવર ! ખમ્મા ખમ્મા તુંને

મારે હાલરડે પડી હડતાળ, કુંવર ચેલૈયા !

ચેલૈયા રે, કુંવર ! ખમ્મા ખમ્મા તુંને..

અમે જાણ્યું ચેલૈયાને પરણાવશું, અને જાડેરી જોડશું જાન;

ઓચિંતાના મરણ આવિયાં,એને સરગેથી ઊતર્યાં વેમાન- કુંવર ચેલૈયા…

વળી નમે તો ભલે નમે, તું કાં નમ્ય ઘરના મોભ ?

જેના કંધોતર ઊઠી ગિયા, એને જનમો-જનમના સોગ-કુંવર ચેલૈયા..

●

લોકગીતોમાં વિલાપના સૂર

લોકગીતોમાં હરખ પણ ગવાય છે, શોક પણ. હાલરડાં છે, લગ્નગીતો છે..તો મરશિયાં પણ છે. રાસડાની તાળી છે તો છાતીને લોહીલુહાણ કરતી -છાજિયા કૂટતી હથેળી પણ છે. આભલાં ભરેલો કમખો ને ચોખલિયાળી ચૂંદડી છે તો શોકનાં કાળાં મલીર પણ છે.

કવળાં સાસરિયાં, પાતળી પરમાર્ય, જળદેવતાને બલિદાન(માધાવાવ), હાજી કાસમની વીજળી , નગર સાસરે – જેવાં કેટલાંય ગીતોમાં મૃત્યુ પછીનું ક્રંદન છે. ગામડે-ગામડે રાવણહથ્થો વગાડતા ભરથરી-નાથબાવા અને તૂરીઓએ રચેલાં અને ગાયેલા અનેક કથાગીતો તેમજ બહારવટિયાઓની ‘કરૂણપ્રશસ્તિઓ’ આજે પણ ગવાય છે.

●

ઉત્તરા-અભિમન્યુ

પરંપરાગત મૃત્યુગીતોમાં પૌરાણિક કથાનકો પણ ગવાય છે .એમાં અભિમન્યુ અને ઉત્તરાની કથાના રાજિયા નોંધનીય છે.

૦

મને મારીને રથડા ખેલ રે, બાળારાજા !

કે મેં તો ધાવતાં બાળ વછોડ્યાં રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા

કે મેં તો છાણે છાણું ભાંગ્યું રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા

કે મેં તો દીવે દીવો કીધો રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા !

કે હું તો પગ રે પાનીએ ધોતી રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા !

કે મેં તો વહેતી નીકે પગ દીધા રે, બાળારાજા !

કે મને તેનાં તે પ્રાછત લાગ્યાં રે, બાળારાજા !

૦૦

અભિમન્યુનો રાજિયો

અભેવન ચડ્યો રણવાટ રે, ઓતરાને તેડાં મોકલ્યાં :

ગયા દોશીડાને હાટ રે, ઘરચોળાં વસાવે મોંઘા મૂલનાં :

આપ્યાં ઓતરાને હાથ રે,ઓતરા હોંશીલીને પહેરવા:

પહેર્યાં છે વાર-તહેવાર રે, જેવાં પહેર્યાં તેવાં ઉતર્યાં:

●

લોકસાહિત્યના મોંઘેરા મોતી જેવા

મરશિયા દુહા

આંબેથી ઉડેલ, બાવળ મન બેસે નહીં;

ચંદનવન ચૂકેલ, વન કોઈ વિસામો નહીં.

લાગેલ હત જો લા’, આડા પડીને ઓલવત;

પણ દલડે લાગ્યો દા , હડેડ્યો ડુંગર હેમિયા.

ગર્ય સળગી ગજબ થિયો, સળગ્યાં સાતે વન;

લાખું બાળ્યાં લાકડાં, બથું ભરીને બાનરા.

કાપડ ફાટ્યું હોય તો, તાણો લઈને તૂણીએ;

કાળજ ફાટ્યું હોય, સાંધો ન મળે સુરના.

સિંદોર ચડાવે સગાં, દીવો ને નાળિયેર દોય;

લોડણ ચડાવે લોય, તારી ખાંભી માથે ખીમરા .

ભરદરિયે કોઇ વહાણ, ભેડાનું ભાંગી ગિયું;

પંડ્ય થિયાં પાખાણ, રસ ગ્યો, રેશમિયા !

મળશું મેળે-ખેળે, મળશું ગામ ગિયાં;

એ સજણ નહીં સાંપડે, જે ધરતી ઢંક થિયાં.

તારી કવિતા તણાં, જેણે પીધેલ હોય પાણી;

એને લાખું સરોવર લાગિયાં, મોળાં મેઘાણી.

(કવિ કાગ)

લેખક સઘળા લોકની, ટાંકું તોળાણી,

તે દી વધી તોલે વાણિયા, તારી લેખણ મેઘાણી.

(કવિ કાગ)

●

સંસ્કૃત સાહિત્ય અને મરશિયાં

સંસ્કૃત સાહિત્યમાં સ્વજનના મૃત્યુ પછીના  આવા શોકોદ્ગારો ‘વિલાપ’ નામથી ઓળખાય છે. કવિ કાલિદાસ કૃત ‘કુમારસંભવ’માં શિવના ત્રીજા નેત્રથી બળીને ભસ્મ થયેલા કામદેવ પાછળ રતિનો વિલાપ ઘણો જ હૃદયદ્રાવક છે.

૦

રતિવિલાપ

” તમારી આવી દશા છતાં હું ફાટી પડતી નથી ! કેવી કઠોર હોય છે સ્ત્રીઓ..!”

न विदीर्ये कठिना: खलु स्त्रिय: |

(कुमारसंभव ४/५)

“મારું જીવન તમને સમર્પિત હતું, છતાં પળવારમાં બંધન તોડીને તમે અદૃશ્ય થઇ ગયા..?જળનો ધસમસતો પ્રવાહ કમળવેલીને તોડીને વહી જાય તેમ મને સાવ અનાથ કરી મૂકી ? મારો અપરાધ શું ?”

૦૦

અજવિલાપ

નગરના ઉપવનમાં રાજા અજ અને રાણી ઈન્દુમતી વિહાર કરી રહ્યાં છે. એ વખતે દેવર્ષિ નારદ આકાશમાર્ગે પસાર થયા. નારદની વીણાના અગ્રભાગે દૈવી પુષ્પોથી ગૂંથેલી માળા હતી તે પવનના વેગને કારણે  ઇન્દુમતીના વક્ષ:સ્થળ પર પડી. ઇન્દુમતીનું મૃત્યુ થયું. પ્રિયતમાના મૃત્યુના શોકથી રાજા અજ વિલાપ કરવા લાગ્યા.

‘ રાત્રિ પુનઃ ચન્દ્રને મળે છે. ચક્રવાકી ચક્રવાકને મળે છે. અને એટલે જ એ બે તો વિરહ ખમી શકે છે. પણ તું તો હમેશ માટે ચાલી ગઈ. આ મારાથી કેમ સહેવાશે ?

(રઘુવંશ ૮/૫૬)

गृहिणी सचिव: सखी मिथ: प्रियशिष्या ललिते कालविधौ |

करुणाविमुखेन मृत्युना हरता त्वां वद किं न मे हृतम ||

(रघुवंश ८/६७)

(તું મારી ગૃહિણી, મંત્રી, એકાંતમાં સખી, લલિત કલાવિધિમાં પ્રિય શિષ્યા હતી.ઘાતકી મૃત્યુએ તને એકલીને હરી નથી.તને હરીને, મારું કહે, શું શું નથી હરી લીધું ?)

૦૦૦

મંદોદરીવિલાપ

(તુલસીદાસ, રામચરિત માનસ, લંકાકાંડ)

तव बल नाथ डोल नित धरनी |

तेज हीन पावक ससि तरनी ||

सेष कमठ सही सकहीँ न भारा |

सा तनु भूमि परेउ भरी छारा ||३||

હે નાથ ! તમારા બળથી પૃથ્વી કાંપતી રહેતી. અગ્નિ, ચંદ્ર અને સૂર્ય તમારી સામે તેજવિહીન લાગતા. શેષ અને કચ્છપ પણ જેનો ભાર સહન ન કરી શકતા એ જ તમારું શરીર આજ ધૂળમાં પડ્યું છે.

૦૦૦૦

મદાલસા આખ્યાનમાં સતી મદાલસાના વિરહમાં રાજા ઋતુધ્વજનો વિલાપ પણ જાણીતો છે.

●

આધુનિક કવિતામાં મરશિયાં અને મૃત્યુ વિષયક સંવેદનો 

મડદું, મસાણ અને મરશિયાની નજીક જવામાં સહેજે ખચકાટ થાય  એટલે કદાચ આધુનિક સર્જકો દ્વારા મરશિયાં ઓછાં લખાયાં છે.પણ, જેટલાં લખાયાં છે  એમાં પરંપરાગત સ્વરૂપ નું પોત અને કાવ્યત્વ  સારી રીતે પ્રગટે છે.

મારા ધ્યાનમાં થોડાં આવ્યા છે.

★

રમેશ પારેખ

૦

કાંધ રે દીધી ને દેન દીધાં રે, સોનલદે !

પોઢણાં દીધાં રે તમને રાખનાં હોજી.

આ  ઉપરાંત ‘રાણી સોનલદેનું મરશિયું’ ધ્યાનાહાર્ય છે. 

‘લાખા સરખી વારતા’  એ દીર્ઘકાવ્યનો એક અંશ જુઓ:

°

વીર કાચી રે કરચથી કપાણો, હાય હાય !

વીર ઊભી રે બજારમાં મરાણો, હાય હાય !

વીર વંશ રે પુરુષ કેરો બેટો, હાય હાય !

વીર હાથપગધડનો ત્રિભેટો, હાય હાય !

વીર કાગળ-પતરમાં લખાશે, હાય હાય !

વીર વારતામાં ફૂલડે ગૂંથાશે, હાય હાય !

°°

વીર અડધો મર્યો ને આખો પાળિયો ખોડાય.

વીર અડધો મર્યો ને આખી ચૂડિયું ફોડાય.

વીર અડધો મર્યો ને આખી છાતીયું કૂટાય.

વીર અડધો મર્યો ને આખી છાવણી રંડાય.

◆ 

માધવ રામાનુજ

૦

હળવા તે હાથે ઉપાડજો, અમે કોમળ કોમળ

સાથરે ફૂલડાં ઢાળજો, અમે કોમળ કોમળ..

આયખાની આ કાંટયમાં રે અમે અડવાણે પગ,

રૂંવે રૂંવે કાંટા ઊગિયા રે, અમને રૂંધ્યા રગેરગ,

ઊનાં તે પાણીડે ઝારજો, અમે કોમળ કોમળ..

ખેપનો થાક ઉતારજો, અમે કોમળ કોમળ..

★

રાવજી પટેલ 

૦

મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા…

મારી વે’લ શંગારો, વીરા ! શગને સંકોરો

રે અજવાળાં પહેરીને ઊભા શ્વાસ !

મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા…

પીળે રે પાંદે લીલા ઘોડા ડૂબ્યા;

ડૂબ્યાં અલકાતાં રાજ, ડૂબ્યાં મલકાતાં કાજ

રે હણહણતી મેં સાંભળી સુવાસ !

મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા…

★

સંજુ વાળા

૦

સૂમસામ સન્નાટો પહેરી લખલખવું ચોધાર: બલમજી

શ્વેત ધુમાડો ઓઢી ઊજવું ફળફળતો તહેવાર: બલમજી

ખરેડે ઘરના ટોડલા, ખરતાં મેડી-માઢ;

રે કડકડતી ટાઢ, ખમવી કિયા ખંતથી ?

પેલ્લી મારી રાતી ચટ્ટક ચૂંદલડી અંગાર: બલમજી

સેંથીમાં ખાલીપે ફૂટી તીક્ષ્ણ ચળકતી ધાર: બલમજી

★

અરવિંદ બારોટ 

૦

મોભીનું  મરશિયું

ચાંદલે- ચૂડલે ચોર પડ્યા, હાય રામ ! 

મોટા ઘરના મોભ ખડ્યા , હાય રામ !

ઢળ્યા ઢોલિયે  ધાડ પડી, હાય રામ ! 

વાડી  માથે   વીજ  પડી, હાય રામ ! 

જોરાવર   જોધાર  પડ્યા, હાય રામ ! 

પલંગમાં   પોકાર  પડ્યા,  હાય રામ ! 

કૂણી કાતળિયે વાઢ પડ્યા,હાય રામ !

મેડીબંધા    માઢ    પડ્યા, હાય રામ ! 

તડકે  મેલી  તેલ  છાંટ્યાં, હાય રામ ! 

પાઘડિયાળાં ચીર  ફાટ્યાં, હાય રામ !

માથાં વાઢી ધડ રખડાવ્યાં, હાય રામ !

અંતરિયાળાં કાં રઝળાવ્યાં, હાચ રામ !

કૂવે  ઉતારી  વરત વાઢ્યાં, હાય રામ ! 

પગલે પગલે થોર ઉગાડ્યા,હાય રામ ! 

શગે  બળતા  દીવા  ઠાર્યા, હાય રામ !

ટહુકા  કરતા   મોર   માર્યા, હાય રામ !

★

પારૂલ ખખ્ખર

૦

ગુલમહોરનું મરશિયું

ફટ રે મૂવા કાળ, અરે તે ઝાડને માર્યું !

ફટ રે કાયર , મારી મારી ને ઝાડને માર્યું !

હાય..રે મારી રંગભરી મોલાતને મારી,

હાય..રે મારા છાંયડાની સોગાતને મારી,

હાય..રે મારી રાત,

મારી વાત

મારી આખેઆખી જાતને મારી !

★

નેહા પુરોહિત

૦

માતા કુંતાના મુખે અભિમન્યુનું મરશિયું

હાય રે, મારાં પેટ ! તું રણે હાય રોળાણો,

હાય રે, મારાં પેટ ! તું ખાંભી થઈ ખોડાણો.

હાય રે, મારા બાળ !તું મારી આંખનું રતન

રાખડી બાંધી  તોય ના થયું જીવનું જતન

હાય રે, તને હણનારા પર કાળ ઝળૂંબે,

હાય રે, એને જળનું ટીપું એક ન પૂગે. 

હાય રે, તારું શોણ પીધેલી ભોમકા લાજો !

હાય રે, એની કૂખ ભવોભવ વાંઝણી થાજો !

હાય રે, એનાં થાન વસૂકે આગ ભભૂકે,

હાય રે, એને આભ કદી વાદળ ન ઝૂકે.

★

રાહુલ તૂરી

૦

પાનેતરનું થયું અચાનક મોત, 

કે માથે થોપી દીધો પોથ,

રહી ના કોઈ દિશાની ઓથ…

હુંશીલા હાય હાય…

મૂકી ચાલ્યા હાય નોઁધારા,

પૂગ્યા છેક તમે પરબારા,

આંખે આંસુડાંની ધારા,

ભરિયા સાત સમંદર ખારા..

ટાઢી થઇ ગઇ ઝળહળ જ્યોત…

છોગાળા હાય હાય..

તમ વિણ કેમ કરી રહેવાશે ?

મનખો કેમ કરીને જાશે..?

ઘરની દિવાલો પડઘાશે,

સઘળું મુજથી ના સહેવાશે..

જીવતર ફાટી ગ્યેલું પોત…

છબીલા હાય હાય…

★

મરશિયા, રાજિયા કે છાજિયામાં તો વિલાપ હોય, આક્રંદ હોય. પણ રાવજી પટેલે ચીલો ચાતરીને એક દંભી, લોભી,કુટિલ, લંપટ અને મિથ્યાભિમાની પાત્ર હુંશીલાલની ટીખળમાં મરશિયાના સ્વરૂપની રચના કરી છે. કરૂણ જ્યારે વિકૃત થાય ત્યારે હાસ્યમાં પરિણમે એ વાતનું આ સરસ ઉદાહરણ છે.

૦

રાવજી પટેલ

સ્વ. હુંશીલાલની યાદમાં

છાજિયા

હાય હુંશીલાલ વટનો કટકો

હાય હુંશીલાલ નરદમ કડકો

હાય હુંશીલાલ ગામનો પાડો

હાય હુંશીલાલ આંખ ઉઘાડો

હાય હુંશીલાલ અમને વરતો

હાય હુંશીલાલ હમ્બો હમ્બો

●

લાગણી અને મમતાથી બંધાયેલા માનવીને આપ્તજનના મરણનું દુઃખ અસહ્ય લાગે છે. આઘાતના કારણ ચિત્તતંત્ર હચમચી જાય છે. હૈયા પર આકરો બોજ વરતાય છે. જીવવું વસમું થઇ પડે છે. ત્યારે રૂદન કરીને હૈયું ખાલી કરવું જરૂરી છે. મરશિયાના સૂર અને શબ્દોથી સંવેદના પ્રવાહિત થાય છે. ડૂમો ઓગળે છે.અને વાસ્તવિકતાના સ્વીકારની ભૂમિકા રચાય છે.

મરશિયા હવે લુપ્ત થવાના આરે છે. મમત્વ હોય એટલે પીડા હોય જ.

આવનારા સમયમાં વેદના અને વલોપાત હશે, પણ વહેવા માટે ‘વેણ’ નહીં હોય.

કલ્પાંત હશે, એની કલા નહીં હોય…

સંદર્ભ:

લોકસાહિત્યનું સમાલોચન -ઝવેરચંદ મેઘાણી

સૌરાષ્ટ્રની રસધાર,ભાગ ૪,૫ -ઝવેરચંદ મેઘાણી

રઢિયાળી રાત, ભાગ ૧,૨,૩- ઝવેરચંદ મેઘાણી

યુગવંદના-ઝવેરચંદ મેઘાણી

કાગવાણી ભાગ ૩-કવિ દુલા ભાયા કાગ

કરુણપ્રશસ્તિ કાવ્યો-સં: ધીરુભાઈ ઠાકર

પરબ – નવેમ્બર, ૨૦૧૬

कुमारसम्भव-कवि कालिदास

रघुवंश- कवि कालिदास

रामचरितमानस -तुलसीदास

उर्दू-हिंदी शब्दकोश-सं:डॉ.सच्चिदानंद शुक्ल/ ज़हिर हसन कुद्दूसी.

મારી મોજ

મારો એક ચિકનકારી પિંક ડ્રેસ મને બહુ જ ગમે, પણ હવે કાપડ થોડું પતલું થતું ચાલ્યું હતું એટલે પહેરવાનો નહતો ગમતો, પણ આખો ડ્રેસ વર્કવાળો એટલે બહુ જ સરસ ને કાઢી નાંખતા જીવ પણ નહતો ચાલતો. 

હવે ?

ત્યાં મારી નજર મારા નવા જ લીધેલા, ઝગારા મારતા સફેદ જ્યુસર -મિક્સર પર પડી ને મગજમાં આઈડિયા ક્લિક થયો. બરાબર એનું માપ લઈ સોયદોરાથી જ બખિયા જેવી મજબૂત સિલાઈ કરી પિંક ડ્રેસમાંથી એનું કવર બનાવી દીધું. સાથે યાદ આવ્યું કે, વર્ષો પહેલા જ્યારે મોબાઈલ, નેટ જેવું કશું નહતું ત્યારે ફાજલ પડતાં સમયમાં ઘરમાં આવું જાતે બનાવેલ ઢગલો વસ્તુઓ જોવા મળતી અને મુખ્ય વાત એના કોઈ જ ફોટા નહતા પડાતા ફક્ત આત્મસંતોષ, નિજની મોજ! ઘરમાં કોઈ મહેમાન આવે ને વખાણ કરે એ ભાવ નફામાં પણ એવી અપેક્ષા સાથે ઘર શણગારવાના આવા કામ કદી નહતા થતા.એટલે જ એ મોજ દિલમાં હરફર કરતી રહેતી ને કાયમ માટે રહેતી.

 હવે તો બધું ફાસ્ટ. આમ જાતે સિલાઈકામ કરવામાં સમય બગાડે છે ખરી નવરી છે આ એવો જ ભાવ આવે…પણ મને તો આ સમયનો રચનાત્મક સદુપયોગ લાગ્યો. મારું ચાલે તો મારું આખું ઘર મારી બનાવેલી વસ્તુઓથી જ શણગારી દઉં. 

આજે તો બધા એક ‘વાહ’ મળી હવે બીજી ક્યાંથી મેળવીશું ? એની ચિંતામા જ ફરતા હોય છે. સંતોષ – ધીરજ એ બધું શું વળી ? એ તો અસફળ વ્યકિતઓના રોદણાં…આવી જ ભાવનામાં સાચી ને કાયમી ખુશી કયાંય નથી મળતી.

હશે, દરેકની પોતાની જિંદગી. એ કવરના ફોટા પાડીને શેર કરવાની કોઈ ખાસ ઈચ્છા નથી, હું આવી પર્સનલ મોજ માટેના ફોટા બહુ ઓછા શેર કરું. આ તો મારી નાનકડી, બકુડી, મીઠડી મોજની આપ સૌ મિત્રો સાથે વહેંચણી.  એ પ્યોર મોજના એક બે છાંટા તમને ય ઉડી જાય ને તમારો દિવસ પણ મસ્તીનો જાય એવી આશા!

-સ્નેહા પટેલ.

YouTube video -25માર્ચ,2019

youtu.be/a_G_C2_1rA4

My poem recitation

You tube video – my poem recitation

youtu.be/8bPEASAMyR8

દીલનો ટુકડો

ફરી ફરીને

પાછી ત્યાં જ વળું છું-

નક્કી,

એ તરફ જ

મારા દિલનો

કોઈ ટુકડો પડી ગયો હશે !

-સ્નેહા પટેલ

My thought process

મારા લખાણની પ્રોસેસ વિચારતા એવું લાગ્યું કે હું ફટાફટ કોઈને સંભળાવી દેવા કે બતાવી દેવા ઉતાવળમાં બોલવાનું મોટાભાગે પસંદ ન કરું. સામેવાળાને બોલીને ( ઘણી વખત મજાકના નામે ટોન્ટ પણ હોય ) એ બોલીને ખુશ પણ થવા દઉં.. મને એમની એ વિચિત્ર ખુશીથી કોઈ ફરક નથી પડતો…મારું ખરું કામ તો એમના બોલાઈ લીધા પછી એમના વર્તન પર વિચાર આવે ત્યારે ચાલુ થાય છે ને પછી એના પર લખાય છે. બાકી મારી સૌથી મોટી પ્રશંસક કે ટીકાકાર હું પોતે જ છું એ ઘણી વખત કહી ચુકી છું. વળી મારું સત્ય મારા પોતાના માટે જ સત્ય હોય છે, બીજાઓ પણ એવું માને એવો દુરાગ્રહ ક્યારેય નથી સેવ્યો !

love merrige- arrange merrige

લવ મેરેજ – અરેંજ મેરેજઃ

phulchhab newspaper > 30-8-2016 > navrash ni pl column

 

તાર કાં તો માર રસ્તા બે જ છે.

જીત કાં તો હાર રસ્તા બે જ છે.

– ઇશિતા દવે

‘તમારા તો લવમેરેજ થયેલાં છે ને ? અમને તમારી સ્ટોરી તો કહો ? કુમારભાઈએ કેવી રીતે તમને પ્રપોઝ કરેલું એ તો કહો ? તેઓ આ ઉંમરે આટલા સ્માર્ટ – હેન્ડસમ કનૈયાકુંવર જેવા લાગે છે તો કોલેજકાળમાં તો એમની પાછળ કેટલીય છોકરીઓ પાગલ હશે કેમ ? આટલા હેન્ડસમ માણસની પ્રેમિકા બનીને આપને પણ ગર્વ થતો હશે કેમ રાધિકાભાભી ? જોકે તમે પણ કંઇ કમ રુપાળા નથી હોંકે – તમારી બે ય ની જોડી તો ‘રામ મિલાય’ જેવી છે.’

ઉત્સુકતાથી અને ઉતાવળથી ભરપૂર સોનાલીબેને રાધિકાની ઉપર એકસાથે પાંચ છ વાક્યોનો રીતસરનો મારો જ ચલાવી મૂક્યો હતો. એકસાથે આટલું બોલીને હાંફી ગઈ હોય એમ હવે એ શ્વાસ લેવા બેઠી અને રાધિકાબેન એના પ્રશ્નોના શું ઉત્તર આપે છે એ જાણવા એના મોઢા પર એણે પોતાની આંખો ખોડી દીધી.

‘સોનાલીબેન શું તમે પણ ? એવું કંઇ ખાસ નહતું. લવ મેરેજ હોય કે અરેંજ મેરેજ બધું આખરે તો સરખું જ હોય છે. તમારું લગ્નજીવન પણ કેટલું સુંદર છે જ ને !’લગ્નજીવનના બે દાયકાં વીતી ગયા છતાં રાધિકાને પોતાની પર્સનલ વાતો આમ કોઇની પણ સાથે શેર કરવામાં શરમ નડતી હતી. એને આવી સહેજ પણ આદત નહતી.

‘ના હો….લવ મેરેજ અને અરેંજ મેરેજમાં આભ જમીનનો ફર્ક હોય છે મારી બેના. તમે લગ્ન પહેલાં એકબીજાને જાણતાં હોવ, પૂરી રીતે સમજતાં હો અને એ પછી તમે બે વ્યક્તિએ આખી જીંદગી એકબીજા સાથે વીતાવવાનો નિર્ણય લીધો હોય. લવ મેરેજે એટલે ચોઇસવાળા લગ્ન જ ને આખરે તો. અમારે તો શું વડીલોએ બતાવ્યાં હોય એમાંથી પસંદ કરી લીધેલા. લગ્ન પહેલાં અમારી સગાઈનો ગાળો લગભગ ૬ મહિના રહેલો એટલા સમયમાં તો અમે એકબીજાને શું ઓળખી શકવાના ? અને ઓળખીએ તો પણ લવમેરેજના પ્રેમ – આકર્ષણ જેવી વાત એમાં ક્યાંથી ? ‘

‘સોનાલીબેન કેમ આમ બોલો છો ? પરમભાઈ તમને કેટલો બધો પ્રેમ કરે છે. તમારા બે દીકરા ય હવે તો ટીનએજર્સ થઈ ગયાં છે. તો ય એમનો પ્રેમ યથાવત જળવાયેલ જણાઇ આવે છે જ.લવમેરેજમાં વ્યકતિને પહેલાં પૂરેપૂરી જાણી લો કે અરેંજ મેરેજમાં વ્યક્તિને મેરેજ પછી જાણો એમાં લગ્નજીવન પર ખાસ કંઇ ફર્ક નથી પડતો. ઉલ્ટાનું અરેંજ મેરેજમાં તો તમારે વડીલોનો સ્વીકાર પહેલેથી જ મળી ગયેલ હોય એટલે કોઇ જ વાતમાં વાંધા વચકા પડવાની શકયતાઓ ઓછી રહે જ્યારે લવમેરેજમાં છોકરીનું એક વર્ષ તો ઘરનાની નજીક જવામાં જ વીતી જાય.’

‘મારું હાળું આ વાત તમે  સાચી કહી હોં રાધિબેન. મારી સાસરીમાં બધા ય મને પહેલેથી જ પ્રેમથી સ્વીકારીને રહે છે. પણ તો ય લવમેરેજ વાળા લગ્નજીવનમાં રોમાંચ, આકર્ષણનું તત્વ વધારે રહેલ છે એવું તમને નથી લાગતું ?’

‘ના, મારા માનવા પ્રમાણે ખરું લગ્નજીવન તો લગ્નના પાંચ વર્ષ પછી જ થયું ગણાય – એ પછી લવ મેરેજ હોય કે અરેંજ મેરેજ ! લવમેરેજમાં પણ તમે વ્યકતિની સાથે રહ્યાં વિના એની અમુક આદતો – બાબતો -સ્વભાવથી પૂરેપૂરા પરિચીત તો નથી જ હોતા. અમિક સ્થિતીમાં એ કેવી રીતે વર્તન કરશે – પ્રશ્નોનું નિરાકરણ કેવી રીતે લાવશે એની તો એ સ્થિતીમાં હકીકતે મૂકાયા પછી જ સમજણ પડે. અરેંજ હોય કે લવ-  બે ચાર વર્ષ તો આકર્ષણથી – રોમાંચથી ભરપૂર જ રહે છે પછી જ જ્યારે જવાબદારીઓ ઉપાડવાનો સમય આવે ત્યારે એ બે જણ કેવી રીતે એ સ્થિતીનો સંયુકતપણે નિભાવે છે એ જોવાનું હોય છે. જીવન પળે પળે બદલાતું હોય છે. નોકરી-કામધંધો-સામાજીક જવાબદારીઓ-છોકરાંઓનો ઉછેર આ બધી જ સ્થિતીઓને લવ મેરેજ કે અરેજ મેરેજથી કોઇ જ ફર્ક નથી પડતો. સમય જતાં જતાં જ વ્યક્તિ એકબીજાને સમજે અને એકબીજાની વધુ નજીક આવે કે દૂર જાય છે. તમારે જેવા ઝગડાં થાય છે એવા નાના મોટાં ઝગડાં તો અમારે પણ થાય છે જ. જેમ અમુક સમયે  કુમાર હવે શું વિચારતો હશે કે શું ફીલ કરતો હવે એવું સ્મજાઈ જાય છે એવું તમને પણ પરમભાઈની આદતો, મૂડ સ્વભાવ વિશે પૂરેપૂરો ખ્યાલ હોય જ છે ને !  પરમભાઈમાં થોડી ખામી હશે તો ખૂબી પણ હશે જ ને..એમ કુમારમાં પણ અનેજ્ક ખૂબી છતાં અમુક ખામી છે જ..હોય જ ને..આખરે માણસ છે એ.  લગ્ન કરે એટલે માણસ સંપૂર્ણપણે સામેવાળાની મરજી પ્રમાણે થોડી જીવે ? એમને પણ સ્વતંત્રતા જેવું કંઇ હોય કે નહીં ? હા ઘરની બહાર એ આપણને સાચવી લે પણ પર્સનલ લાઈફમાં તો દરેકની સ્થિતી સરખી જ હોય. કોણ એ સિચ્યેશનસ કેવી રીતે હેન્ડલ કરે છે બધો દારો મદાર એની પર છે બેના.વળી  આજકાલ તો એક બીજાને પૂરી રીતે સમજવા વળી એક નવી ફેશન નીકળી છે – પસ્ચિમના લોકોથી રહેણી કરણીના આકર્ષણમાં ફસાઈને આજના યુવાનિયાઓ ‘લીવ ઇન રીલેશનશીપ’ કે જેમાં છોકરાં છોકરી પોતાનું ઘર લઈને મા બાપથી જ અલગ રહીને જીવે છે એમ છતાં ય અમુક વર્ષો પછી એ લોકો હસી ખુશીથી છૂટાં પડી જાય છે. લવમેરેજ કરતાં તો આ કમ સે કમ દસ સ્ટેપ આગળનો રસ્તો તો પણ એ સંબંધો ફેઇલ જાય છે બોલો.. માટે જ કહું છું કે લગ્નજીવનમાં ‘લવમેરેજ’ કે ‘એરેંજ મેરેજ’ની ટેગ કશું ખાસ કામ નથી કરતી. આખરે તો જીવન એકબીજા સાથે જીવતી વ્યક્તિની સમજણ, પ્રેમ, સ્વભાવ પર નભે છે.’

સોનાલી ચૂપચાપ એકીટશે રાધિકાની વાત સાંભળી રહી હતી. આજે રાધિકાએ એનો મોટો ભ્રમ બહુ જ સરળતાથી તોડી કાઢ્યો હતો.

અનબીટેબલ ઃ લગ્ન પછી ‘કોઇ હવે સંપૂર્ણપણે મારું’ એ લાગણી બહુ જ સુખદ હોય છે.

-sneha patel

sahjeevan

સહજીવન:

પહોંચવું, પામી જવું, તરછોડવું
એજ ઘટનાક્રમ મળ્યો તમને-મને !

-સંજુવાળા

‘સાંભળ કે, મારે આજે ઓફિસની મીટીંગ છે તો થોડું મોડું થશે. તું ઘરે સમયસર પહોંચી જજે અને મમ્મીની સાથે મળીને રસોઇનું કંઇક સેટીંગ કરી કાઢજે પ્લીઝ.’

રાધા એની  ધૂનમાં જ ફોનમાં વાત કરતી જતી હતી અને બીજા હાથે કોમ્પ્યુટરમાં ડેટા ફીડ કરતી જતી હતી. સામે છેડે સુરમ્ય શું બોલ્યો ને શું નહીં એ તરફ એનું ઝાઝું ધ્યાન નહતું.પોતાની વાત કરીને ફોન કટ કર્યો અને વળી પાછી કામમાં વ્યસ્ત.

‘અરે યાર…આજે તો મારે કોલેજના જૂના મિત્રોને મળવા જવાનું હતું. કેટલાંય વખતથી સેટ નથી થતું. માંડ માંડ આજે બધાએ પ્રોગ્રામ ગોઠવ્યો તો રાધાનો આ પ્રોગ્રામ. ઉફ્ફ..વળી એ તો ફોનમાં પોતાની તકલીફ કહીને છૂટી થઈ ગઈ. મારો શું પ્રોગ્રામ છે એ જાણવાની કે પૂછવાની કોઇ તસ્દી જ ના લીધી. મિત્રો સાચું જ કહેતા હતાં કે પરણવું જ ના જોઇએ. સાલું, પરણ્યાં એટલે ગળામાં બેલ બાંધી દીધો હોય એવી લાગણી સતત ફીલ થયા કરે છે. જુવાનીના દિવસો પણ કેવા મજાના હતાં..એકલા..હરાયા ઢોરની જેમ આખો દિવસ રખડી ખાવાનું અને મમ્મીને થોડું ખોટું સાચું બોલીને પટાવી લેવાની. પપ્પાને તો મમ્મી જ સમજાવી લે. સાચે મા જેવી જણસ દુનિયામાં બીજી કોઇ નહીં.’ ને મનોમન સુરમ્ય હસી પડ્યો. બે પળ રહીને પોતાના સ્વપ્નોની દુનિયામાંથી બહાર આવ્યો અને વાસ્તવિકતાનું ભાન થયું. શક્ય એટલું કામ ફટાફટ સમેટીને ઘર તરફ રવાના થયો. ગાડી ચલાવતો હતો ત્યાં જ એના મિત્ર અનિલનો ફોન આવ્યો,

‘અલ્યાં, ક્યાં પહોંચ્યો તું? કેટલાં વાગે આવે છે ઢાબા પર ?’

‘સોરી દોસ્ત, આજે મારે શક્ય નહીં બને. તમે લોકો ‘કન્ટીન્યુ’ રાખો.’

‘કેમ…કેમ…શું થયું ? બધું ઓલરાઈટ ને ?’ અધીરાઇમાં અનિલ એકનું એક વાક્ય બે વખત બોલી ગયો.

‘અરે, એવું કેવું નથી દોસ્ત. પણ રાધાને ઓફિસમાં મીટીંગ છે તો એ ઘરે મોડી પહોંચશે. તો આજે રસોડું મારા હવાલે.’

‘ઓહ્હો….તો સુરુકુમાર હવે રસોઇ પણ કરવા લાગ્યાં એમ કે..’ ને સામે છેડેથી એક કટાક્ષમિશ્રિત અટ્ટહાસ્ય રેલાઈ ગયું જે સાંભળીને સુરમ્યના રુંવે રુંવે આગ લાગી ગઈ.

‘જે થવું હોય એ થાય પણ આજે તો હું મારા મિત્રોને મળીને જ રહીશ. એવું હશે તો બહારથી પાર્સલ પેક કરાવી લઈશ. પણ આમ દોસ્તારોના કટાક્ષ સહન કરવાની તાકાત મારામાં નથી. વળી એવું ઘર – ઘર કરવાનું એ પુરુષોને થોડી શોભા આપે..’એની અંદરનો મેલ – ઇગો સળગી ઉઠ્યો. ને એણે અનિલને જવાબ વાળ્યો,

‘હું આપણે નક્કી કરેલા સમયે નકકી કરેલ જગ્યાએ મળીશ. બાય.’ ને ફોન કટ કરી કાઢ્યો.

રસ્તામાંથી પિત્ઝા અને સેન્ડવીચીઝ પેક કરાવીને ઘરે ગયો અને નહાઈને ફ્રેશ થઈને મમ્મીને,’ બહાર જઉં છું, મોડું થશે તમે ને છોકરાંઓ અને રાધા જમી લેજો. જમવામાં મારી રાહ ના જોતાં.’ સુનીતાબેન કશું પણ બોલે એ પહેલાં તો સુરમ્ય ઘરની બહાર નીકળી ગયો.

સુનીતાબેને  થોડા દુઃખ સાથે દિકરાએ લાવીને મૂકેલ પાર્સલ જોયાં અને પ્લેટમાં પીરસીને છોકરાંઓને જમવા બૂમ પાડી. સાડા દસે તો છોકરાંઓ જમી કરીને હોમવર્ક કરીને સૂઇ ગયા અને રાધાએ ઘરમાં એન્ટ્રી કરી. ઘરમાં પ્રવેશતા વેંત જ ઘરની હાલતનો અંદાજ આવી ગયો અને પોતાન કહ્યાં મુજબ સુરમ્યએ કશું જ કર્યું નહી ને બેજવાબદાર બનીને દોસ્તારો સાથે ફરવા ઉપડી ગયો હતો. આ વખતે આ અઠવાડીઆમાં ત્રીજી વખત બહારથી ખાવાનું આવ્યું હતું અને રાધાને એ સહેજ પણ પસંદ નહતું. સુનીતાબેનને રાધાના વર્તન પરથી મોટા વાવાઝોડાંના આગમનની આશંકા જાગેલી – પણ શું થાય ? રાતના બાર વાગ્યે સુરમ્ય આવ્યો અને બેડરુમમાં ધારણા અનુસાર જ બોલાચાલી શરુ થઈ. લગભગ પંદર વીસ મીનીટ પછી પણ એમના ઝગડાંના અવાજમાં કોઇ ઘટાડો થવાના બદલે ક્રમશઃ અવાજ વધતો ગયો . સમાધાનના બદલે છૂટાછેડાંના કાગળિયાંની વાતો સંભળાવા લાગી અને સુનીતાબેનથી રહેવાયું નહીં અને એ દીકરાના બેડરુમમાં પ્રવેશ્યાં.

‘આ તમે લોકોએ શું ધમાલ માંડી છે ? ‘

‘મમ્મી, તમે આ વખતે તો બોલતાં જ નહીં. મારી ભયંકર હ્ટેલી છે. ભલે ખાધાખોરાકીના નામે રાધાને મારે ગમે એટલાં પૈસા આપવા પડે પણ હવે તો વાત તલાક સુધી જઈને જ ઉભી રહેશે.’

‘એટલે પૈસા બચાવવાના આશયથી જ લગ્નજીવન ટકી રહ્યું છે કે ? તમારી બે ની વચ્ચે કોઇ મનમેળ – લાગણી છે જ નહીં કે ?’

‘મમ્મીજી, સાવ એવું નથી. આ તો સુરુ વાત વધારી રહ્યાં છે.’

‘મમ્મી, ઘણી વખત એવું થાય છે કે છોકરાંઓના કારણે જ આ લગ્નજીવન ચાલે છે કે શું ? બાકી રાધા એની મરજી મુજબ જીવે ને હું મારી.’

‘જુઓ દીકરા, આજ કાલ મોંઘવારીનો જમાનો છે. તમે બે ય જણ કમાવા જાઓ એટલે જૂની વાતો અને રિવાજોમાંથી બહાર નીકળીને જીવવું જ પડે. તમારી પેઢીથી તો એક નવી દિશા, આયામ ખૂલી રહ્યો છે. ફરજ, હકની વ્યાખ્યાઓ બદલાઇ રહી છે. વળી આ છૂટાછેડાં તો રમત વાત છે, એ તો કોઇ પણ લઈ લે. ખરી બહાદુરી અને સમજ તો લગ્નજીવન સુખે દુઃખે સમજણથી સાથે જીવવાનું અને માણવાનું હોય. દરેક લગ્નજીવનમાં બે ય પક્ષે ફરજોનું પાલન, સમાધાનો હોય જ. સરકાર છૂટાછેડાં પછી ખાધાખોરાકીના પૈસાની વાત કરે છે  તો લો..હું તમને બે ય ને આ લગ્નજીવન એકબીજા સાથે જીવવા માટેનાં પૈસા આપીશ. મારી બધી મિલ્કત તો આખરે તમારી જ છે ને. ખરી હિંમત તો સંબંધ ટકાવી રાખવામાં હોય છે નહીં કે એને તોડીને આપણો રસ્તો કરી લેવા જેવી સ્વાર્થીવ્રુતિમાં. વળી તમે ‘સહજીવન’ જેવી મૈત્રીમાં જ ફેઇલ જશો તો જીવનના બીજા સંબંધો તો કેમના નિભાવશો ? મહાપરાણે તમારે સાથે જ જીવવું એવું નથી કહેતી પણ તમારી વચ્ચે અણસમજ વધુ છે ને એથી જ ઝગડાં થાય છે એથી આ સલાહ આપું છું છોકરાંઓ. શાંતિથી સૂઇ જાઓ ને ઠંડા દિમાગથી કાલે સવારે વિચારજો. મગજ શાંત હોય ત્યારે જ સાચી હકીકતનું ભાન પડશે.’

‘હા મમ્મી, તમે સાચું કહો છો. અમે એમ જ કરીશું. ને સુરમ્ય ને રાધાએ એકબીજા સામે જોઇને એક હાસ્ય ફરકાવ્યું. સમાધાનની સફેદ પતાકા ફરકવાના એંધાણ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યાં હતાં.

 

-સ્નેહા પટેલ

habak

santvana

phulchhab newspaper > 29-06-2016 > navrsh ni pal column

સાંત્વના

આંસુ, એકાંત, થોર – છે ઘરમાં;
રોજ વધતા નહોર છે ઘરમાં.

• અશોક ચાવડા

સવારના સાત વાગ્યા અને રાધિકાના કાનમાં પપ્પાના પહાડી અવાજમાં શુધ્ધ ઉચ્ચારણવાળા મંત્રોચ્ચાર અને પૂજાની ઘંટડીનો અવાજ અથડાયો. બે મીનીટ એ મનગમતા રણકાર અને શબ્દોની લજ્જત માણીને રાધિકાએ હળ્વેથી આંખો ખોલી, બે હાથ ઉંચા કરીને આળસ મરડી અને ધીમે ધીમે મંત્રો બોલીને પપ્પાના તાલ સાથે તાલ મિલાવતી ગી. નાનપણથી એનો આ નિત્યક્રમ ! એની સવાર રોજ પપ્પાની પ્રાર્થનાના અવાજથી જ પડે. લગભગ બાવીસ વર્ષની જીન્દગીમાં રાધિકાના સ્મરણમાં એક પણ દિવસ એવો નહતો કે એના પપ્પાનો આ ક્રમ તૂટ્યો હોય.

ઉઠીને રાધિકા પૂજારૂમ તરફ ગઈ. પપ્પા નવનીતરાયની સામે મીઠુ હસીને ‘જય શ્રી ક્રિષ્ના’ કહ્યું અને સામે રહેલા એમના ‘લાલા’ને બે હાથ જોડીને  માથું નમાવી પ્રણામ કરીને ત્યાંથી ખસવા જ જતી હતી ને અચાનક નવનીતરાયનો અવાજ બંધ થઈ ગયો. ચોંકીને રાધિકાએ પપ્પા સામે જોયું તો એના ગળામાંથી ચીસ નીકળી ગઈ.

‘મ…મ….મી….’

રેખાબેન રાધિકાના મમ્મી હાંફળા ફાંફળા દોડતાં દોડતાં ત્યાં આવ્યા અને હોયુ તો રાધિકાએ એંસી કિલોના વજનદાર નવનીતરાયને માંડ માંડ ટેકો આપીને પકડી રાખ્યાં હતાં.

‘શું થયું ?’

‘ખબર નહીં મમ્મા..અચાનક જ એમના ડોળાં અધ્ધર ચડી ગયા ને બે હાથે માથું પકડીને ઉભા હતાં. મેં ના પકડ્યાં હોત તો કદાચ મંદિર પર જ પડ્યાં હોત..તમે ફટાફટ ડૉકટરને ફોન કરો હું એમને બેડરુમમાં લઈ જાઉં છું.’

‘હા..સાચવજે બેટા.’ ને રેખાબેન ડોકટરને ફોન કરવા લાગ્યાં. અડધો કલાકમાં તો ડોક્ટર ઘરે.

‘ભાભી, પ્રેશર હાઇ થઈ ગયું છે. ૧૯૦-૧૧૦…એમને થોડા દિવસ આરામ કરાવો. બાકી કંઈ ખાસ ચિંતા જેવું નથી.’

‘ઓહો..તો ઠીક, મારો તો જીવ નીકળી ગયેલો. છેલ્લા બે મહિનાથી એમની આંખની ટ્રીટમેન્ટ ચાલે છે. એની દવાઓથી એમને એસીડીટી થાય છે. કદાચ એ અને આ ગરમીનું વાતાવરણ..’

‘ભાભી, ચિંતા ના કરો. ટેન્શન જેવું કંઇ નથી.’

‘ઓકે, અરે હા, એક કામ કરશો અમીતભાઈ, ગહના સોનોગ્રાફી કેન્દમાં આમનો એમઆરઆઈ કરાવેલો એનો રીપોર્ટ લેવાનો છે. આપ કલેક્ટ કરી લેશો.’

‘શ્યોર.’

લગભગ બે મહિના પછી….

નવનીતરાય બે હાથે માથું પકડીને બેઠાં હતાં.

‘આ માથાનો દુઃખાવો જબરો પેંધો પડી ગયો છે..લાગે છે જીવ લઈને જ છોડશે.’

‘અરે, શુભ શુભ બોલો. ચાલો આમ પણ તમારે ડોકટરને મળવ જવાનું જ છે. તૈયાર થઈ જાઓ.’

ડૉકટરે આર્યન, કેલ્શિયમ ને બી૧૨ ઓછું છે કહીને એનો કોર્સ ચાલુ કરાવ્યો. કોર્સ લગભગ પતવા આવ્યો પણ નવનીતરાયની તબિયતમાં હજુ ખાસ કોઇ ફર્ક નહતો પડ્યો. શહેરના બેસ્ટ ન્યુરોનો સંપર્ક કર્યો અને એમણે બધા રીપોર્ટ મંગાવ્યાં. ત્રણ મહિના પહેલાંનો એમનો એમઆરઆઈ જોતાં જોતાં એમની આંખો ફાટી ગઈ.

‘તમને ડોકટરે કશું જણાવ્યું નહતું ?’

‘શું ?’

‘આ એમઆરઆઈના રીપોર્ટમાં સ્પષ્ટપણે ‘વ્હાઈટ પેચીસ’ દેખાય છે.

‘તો..?’

‘તો…એક કામ કરો. હું થોડા રીપોર્ટ્સ લખી આપું છું એ કરાવી લો પછી જ હું આપને કશું કહી શકીશ.’

ને રીપોર્ટનું પરિણામ ડોકટરની ધારણા મુજબ જ હતું. નવનીતરાયને મગજમાં ગાંઠ હતી અને એ પણ નોનઓપરેટેબલ. વધીને તેઓ માંડ બે મહિના જ જીવી શકે એવી શક્યતા હતી. એમણે કીમોથેરાપી ચાલુ કરાવી. પણ નિદાનથી મોત સુધીનો રસ્તો નવનીતરાયે બહુ જ જલ્દી કાપી નાંખ્યો. રાધિકાએ સમાજનો ધરાર વિરોધ કરીને એના વ્હાલા પપ્પાને અગ્નિદાહ આપ્યો. ઘરમાં સગાવ્હાલાં (!!)ની વણઝાર ચાલુ થઈ.

‘તેં હે રેખાબેન, તમને સાવ જ ખબર ના પડી રોગ આટલો વકરી ગયો એની ?’

 

‘તમે શહેરના બેસ્ટ ફીઝીશયનને કેમ ના મળ્યાં ?મેં તમને કહેલું પણ તમે લોકો તો કોઇનું કંઇ માનો તો ને ? રાધિકા તું તો ભણેલી ગણેલી – ગુગલના જમાનાની છોકરી. તો પણ આવી થાપ કેમની ખાઇ ગઈ ?’

‘તમે લોકોએ સમયસર ઇલાજ જ ના કયો નહીંતર નવનીતભાઈ કદાચ…’

સગા અને સંબંધીઓ આવેલા તો રાધિકા અને રેખાબેનના ઘાવ પર મલમ લગાવવા પણ એમની વાતો અને વર્તન દાઝ્યા પર મીઠું ભભરાવતા હતાં.બે ત્રણ દિવસ તો રાધિકાએ બધું સહન કર્યું પણ પછી એની સહનશક્તિએ દગો દીધો અને એ બધાની સામે જઈને ઉભી રહી,

‘મામી, કાકી, માસી…તમે લોકો આટલી શિખામણો આપો છો તો પપ્પાની છ મહિનાની માંદગી દરમિયાન એક્વાર એમની ખબર જોવા પણ કેમ ના આવ્યાં ?વચ્ચે એક વખત તો તમને રીપોર્ટ કલેક્ટ કરવાનું  કહેલું તો તમે,’આજે કામવાળો નથી આવ્યો.’ કહીને ના પાડી દીધેલી. વળી મારા બાપા અમને લોકોને વ્હાલા નહીં હોય કે અમે જાણીજોઈને આંખ આડા કાન કરીએ ! આ એમની પંદર ફાઈલ અને ત્રેવીસ રીપોર્ટ્સ. ડોકર્ટરોની સંખ્યા લગભગ સત્તર. અમારા જીવનની બધી મૂડી મિલકત દાવ પર લગાવીને અમે એમનો ઇલાજ કરાવતા રહ્યા અને તમે લોકો….એ બધુ તો બાજુમાં રહ્યુ અને સાંત્વનાના નામે મેણાં ટોણાં મારો છો..તમે લોકો તો માણસ છો કે શું ? મહેરબાની કરીને આમ જ વાતો કરવી હોય તો પ્લીઝ કાલથી અમને મળવા ના આવશો. હું એકલી જ મારા મમ્મીને સપોર્ટ કરવા માટે કાફી છું.તમે લોકો જઈ શકો છો. ઘરનો દરવાજો આ તરફ છે. જય શ્રી કૃષ્ણ.’

ને રેખાબેનની વેદનાભરેલ આંખોમાં થોડી રાહતનો સૂરમો અંજાઈ ગયો . પોતે જે તકલીફ અનુભવતા હતા અને બોલી નહતા શકતા એ વાતને દીકરીએ બાખૂબી અને હિંમતપૂર્વક વાચા આપી હતી, મનોમન પોતાની દીકરી પર ગર્વ થઈ ગયો.

sneha patel

 

lagna prasang

phulchhab newspaper > navrash ni pal column > 25-5-2016

 

જોઈ શકાતું હોય જો ધુમ્મસની આરપાર

તો દ્રશ્ય પણ વહી શકે નસનસની આરપાર.

-કુલદીપ કારિયા.

 

ગ્લોબલ વોર્મિંગનો ખતરનાક પરચો આખી દુનિયાને બહુ સારી રીતે સબક શીખવાડી રહેલો. મોબાઈલ એપમાં ગરમીનો પારો રોજ ૪૪ – ૪૫ ડિગ્રીનું ટેમ્પરેચર બતાવતો હતો પણ સરસ્વતીને ચોક્કસપણે ખબર હતી કે દિવસના અમુક સમયે એ પારો ૪૬-૪૭ સુધી પહોંચતો જ હશે. સવારના ૧૦ વાગ્યાથી શરુ થઈને રાતના ૧૦ સુધી નકરો ગરમ ગરમ પવન ફુંકાવાનો ચાલુ ને ચાલુ રહેતો. એરકન્ડીશન, ફ્રીજ, કુલર, ફ્રુટજ્યુસ એ બધું મોજશોખ કરતાં જરુરિયાતની વસ્તુમાં ગણાવા લાગ્યું હતું. રોડ પર વ્રુક્ષો છાતી કાઢીને રુઆબ સાચવી રાખવાના પ્રયાસોમાં પ્રખર ગરમી સામે ઝઝૂમતા હતાં પણ થોડા સમયમાં એ ય થાકી હારીને માણસો પાસે વધારે પાણી પાય એવી આશામાં નમી પડતાં હતાં. એમાં પાણીની તંગી. અમુક વ્રુક્ષના પર્ણ બળીને ખાખ થઈ જતાં. જોકે એના મૂળથી છુટાં નહતાં પડી જતાં એટલે માણસોને એમને જોઇને આશા બંધાતી કે આ ઇશ્વરના પ્રકોપ સમો સમય થોડાં ઘણા બળી જઈને પણ કાઢી લેવાનો છે, મૂળસોતા સાવ જ અકાળે તો નહીં જ ખરી જઈએ.

આવા સમયમાં રમ્યાના ઘરે દીકરી સરસ્વતીના લગ્નનો પ્રસંગ આવીને ઉભો હતો.સરસ્વતી – ૨૪  વર્ષની કોડભરી નાજુક નમણી યુવતી. જોઇને આંખ ઠરે, જે ઘરમાં જશે એનું નામ ઉજાળશે એવું એના મુખારવિંદ અને બોલચાલ પરથી તરત જ પરખાઈ જતું. રમ્યા અને રમેશ પોતાની એકની એક દીકરીના પ્રસંગને શક્ય એટલી ધામધૂમથી ઉજવવા માંગતા હતાં. ઠંડા પીણા, કુલર, એસી, વિશાળ લોનવાળો એસી હોલ અને શહેરની નામી હોટલમાં લગભગ ૨૫ એક જેટલાં રુમનું બુકિંગ થઈ ચૂકયું હતું. રમ્યાના બધા સગા વ્હાલા વર્ષોથી પરદેશમાં જ રહેતાં હતાં. ભારતીય રીતિરિવાજોની ઝાઝી ગતાગમ નહીં એટલે જે પણ હોય એ બધું રમ્યાના પરિવારના માથે જ આવીને ઉભું રહેતું. દુનિયામાં પૈસા ખર્ચતા જ બધું બરાબર થઈ જાય એવી માન્યતા અહીં સદંતર ખોટી પડતી હતી. પૈસા ઉપરાંત પર્સનલ અટેન્શન અને સમય પણ ખૂબ જ જરુરી હતાં. ૧,૦૦૦ જેટલાં તો ફક્ત વેવાઈપક્ષના જ માણસો હતાં.

લગ્નનો દિવસ માથે આવીને ઉભો. રમ્યા સવારની ગ્રહશાંતિની ને બીજી અનેક વિધીઓમાં પરોવાયેલી. એની બે બહેનપણી અને એક પડોશીને કામની બધી વિગત સમજાવી દીધી હતી પણ તો  ય વેવાઈપક્ષના એક ભાઈને ગરમીમાં નાચીને થાકી ગયા પછી સાદા પાણીનો ય ભાવ ના પૂછાયાની ફરિયાદ થઈને જ ઉભી રહી.

હવે ?

રમ્યા અને રમેશના હોશકોશ ઉડી ગયાં. જમાનો ભલે ગમે એટલો મોર્ડન થઈ જાય પણ કન્યાપક્ષના મા બાપે કાયમ વરપક્ષ આગળ નમતું જોખવું જ પડે છે. તેઓ એ ભાઈ પાસે ગયા અને ‘સોરી’ કહ્યું. પણ પેલા ભાઈ ના માન્યાં.

‘તમે લોકો તો લગ્ન કરવા બેઠાં છો કે રમત કરો છો ? જાનૈયાઓને બોલાવીને એમનું ધ્યાન પણ નથી રાખી શકતાં તો શું કામ બોલાવ્યાં? આટલી ગરમીમાં અમે લોકો કંઇ નવરા નથી કે આવા પ્રસંગોમાં હાજરી પૂરાવીએ. શું જોઇને નીકળી પડતાં હશે આવા લોકો  લગ્ન કરાવવા?’

‘ભાઈ એવું નથી. અમે જાનૈયાઓના આગમન વેળાએ શરબતની વ્યવસ્થા કરી જ હતી પણ્ કદાચ કોઇ વેઈટરથી ભૂલચૂક થઈ ગઈ હશે. આપ શાંતિથી અહીં બેસો હું જાતે જઈને આપના માટે શરબત લઈને આવું છું, પ્લીઝ.’ રમ્યાએ ભાઈનું મગજ શાંત પાડવાનો પ્રયાસ કર્યો.

‘અરે શું હું જાતે વ્યવસ્થા કરું છું ? વર પક્ષના લોકો છીએ…આમ માંગી માંગીને થોડું શરબત પીવાનું હોય ? અમારી પણ કોઇ ઇજ્જત હોય કે નહીં ? અમે તો આ ચાલ્યાં ઘરે – ચાલ સીમા.’ ભાઈએ એમની પત્નીને આદેશ કર્યો.

‘જુઓ શંકરભાઈ, આપને કોઇ તકલીફ પડી હોય તો અમારા વેવાણ તમારી સામે ક્ષમા માંગે જ છે પછી વાતને શું કામ આટલી બધી ઉછાળો છો? એ શરબત ના મળ્યું એમાં આમ આકરા થઈ જઇએ એ આપણાં સંસ્કાર ન કહેવાય.’

રમ્યા અને રમેશની નવાઈ વચ્ચે એમના વેવાઈ કનુભાઈ એમના પક્ષે આવીને એમનું ઉપરાણું લઈને મહેમાનને સમજાવવા લાગ્યાં. આ જોઇને રમ્યાંનો બધો તણાવ દૂર થઈ ગયો.

‘વેવાઈ, અમારી કોઇ ભૂલચૂક હોય તો અમે માફી માંગીએ છીએ. અમારા કારણે તમે કોઇ સંબંધમાં ખટરાગ ઉભો ના કરતાં પ્લીઝ. લગ્ન પ્રસંગ લઈને બેઠા હૉઇએ એટલે આમ નાનું મોટું તો ચાલ્યાં જ કરે.’

‘વેવાણ, હું પણ એમ જ કહું છું કે આવડા મોટા પ્રસંગમાં ને આવા વાતાવરણમાં થોડું ઘણું આઘુ પાછું થાય જ એને આમ આબરુનો સવાલ ના બનાવી દેવાય. આ તમારી ઉજાગરાથી ભરેલી આંખો, ચિંતાતુર થઈને ચીમળાઇ ગયેલ વદન…એ બધું તો જુઓ…દીકરીના લગ્ન નહીં પણ જાણે એક મોટી જવાબદારી થઈ ગઈ. એવું ના હોય વેવાઈ- વેવાણજી. એમને આ પ્રસંગમાંથી જવું હોય તો જઈ શકે છે પણ તમારી ઇજ્જત સામે આમ કારણ વગર કાદવ ઉછાળવાનો હક એમને કોઇએ નથી આપ્યો. તમારા સ્વમાનને કોઇ જ કારણ વગર આમ ઠેસ પહોંચે એ હું ના ચલાવી શકું.’

‘હું પણ શંકરભાઈઅની વાતમાં હામી ભરાવું છું. માર પતિદેવે એક અતિથિને છાજે એવું વર્તન નથી કર્યું. એમને જવું હોય તો એ એકલા ઘરે જઈ શકે છે. હું તો લગ્નપ્રસંગ પૂરો મહાલીને જ ઘરે આવીશ.’ પેલા ભાઈની પત્નીએ પોતાનો હાથ એમના હાથમાંથી છોડાવીને કહ્યું. વીલા મોઢે પેલાભાઈ ચૂપચાપ ખુરશીમાં બેસીને લગ્નવિધી જોવા લાગ્યાં.

અને રમ્યા – રમેશભાઈના ચહેરા પર અનેરા સંતોષ  સાથે સરસ્વતીના ઉજજ્વળ ભાવિના જોયેલા સપના સાચા પડ્યાંનો અહેસાસ તરવરી ઉઠ્યો.

અનબીટેબલઃ માનવીમાં શ્રધ્ધા કાયમ રહે તો બહુ બધી અંધશ્રધ્ધાઓના વિષચક્રથી બચી જવાય છે.

-sneha patel.

stri samovado

સ્ત્રી સમોવડો: Phulchhab newspaper > navrash ni pal column

 

છે ધુળેટી સૌની તો બસ, એક દિન,

રંગનો ઉત્સવ અમારે છે સદા !

– હેમંત મદ્રાસી

 

હોળીનો સુંદર પર્વ આંગણે આવીને ઉભો હતો. મયુરીનું મન મોર બની થનગનાટ કરી રહ્યુ હતું. રંગો એને અતિપ્રીય. ઓફિસના ઢગલો કામની વચ્ચે પણ  હોળી શબ્દની યાદ માત્રથી જ રુંવાડા ઉભા થઈ ગયા. ગુલાબી – પીળો – લાલ- જાંબલી-આસમાની અહા…હા….અને એ એક મીનીટ આંખો મીંચી ગઈ. ત્યાં જ એના સેલફોનની રીંગ વાગી અને એણે સ્ક્રીનમાં નંબર જોયો તો ‘મમ્મીજી’નો નંબર હતો.

‘હલો’

‘હલો – વહુ દીકરા, આ કામવાળો મગજમારી કરે છે જો ને. એ આજથી પંદર દિવસ માટે ગામડે જવાનું કહે છે. મેં બહુ સમજાવ્યો કે તું ભલે જા પણ બીજા કોઇને મૂકીને જા. ત્રણમાંથી એક કામ કરી આપે તો પણ અમારે થૉડી રાહત રહેશે. તો કહે છે કે,’માજી મારા બધા મિત્રો હોળી છે એટલે ગામડે જવાના છે. આ દિવસોમાં કામવાળા શોધવા એટલે જરા અઘરું કામ છે. ‘ હવે તું જ કહે, આની સાથે શું વાત કરું ? વળી ભાઈને પૈસા પણ જોઇએ છે એ તો લટકામાં.’

મયુરી ફોનમાં સાસુમાના અવાજમાં રહેલી અકળામણ સ્પષ્ટ પારખી શકાતી હતી અને આ નાટકની ગણત્રી તો હતી જ એટલે એને કામવાળાઆ આવા વર્તનથી મોટો ઝાટકો તો ના જ લાગ્યો. ગુસ્સો કરવાનો કોઇ મતલબ નહતો. આ જાતિ જ એવી અને બીજું વર્ષમાં એકાદ બે વાર તો પોતાના ફેમિલીને મળવા જાય એમાં કોઇ ખોટી વાત પણ નહતી. હા, એ લોકોનો એટીટ્યુડ ખોટો હતો પણ આ જાતિ પાસેથી આવા મેચ્યોર વર્તનની આશા રખાય પણ નહીં, એવું કરીએ તો આપણે મૂર્ખા ઠરીએ. વિચારીને મયુરીએ મમ્મીને – એના સાસુમાને શાંતિથી,

‘એને જે કરવું હોય એ કરવા દો. એ લોકો આપણું કશું સાંભળવાના નથી. ખોટું લોહી ના બાળો. કરવા દો જે કરવું હોય એ. આપણે જાતે કરી લઈશું થોડા દિવસ ડોન્ટ વરી.’ કહીને સમજાવીને ફોન મૂક્યો.

‘બોલી લેવું અને કરી લેવું’માં ઘણો ફર્ક હોય છે. સ્કુલે જતાં બે છોકરાંઓ, અશકત સાસુમા,રસેશનો ધંધો અને પોતાની જોબના શિડ્યુલમાં કામવાળાના સહારા પછી પણ માંડ માંડ તાલ મેળવી શકતી મયુરીને એના વગર કામ પતાવતા નાકે દમ આવી જતો. વળી તહેવાર માથે એટલે એની નણંદ પણ એના ફેમિલી સાથે આવવાની હતી તો એ પણ વધારાની જવાબદારી. અકળાઈને કંઇ ફાયદો નહતો. મગજ શાંત રાખીને એણે રસેશને કામવાળાને શોધવાની વાત કરી. રસેશને એના ધંધા સિવાય બીજી કોઇ બાબતે કોઇ ખાસ ફાવટ નહીં. એક બે જગ્યાએ પૂછ્યું અને , ‘કોઇ કામવાળા નથી મળતાં’ના તારણ પર આવી ગયો.

રસેશે બોલવાનું ને છૂટી જવાનું હતું પણ મયુરી એ એક એવો જીવ હતી કે એનાથી છૂટીને ક્યાંય ભાગી શકાય એમ નહતું. એના સાસુમા વીરાદેવી એની બધી મજબૂરી સમજતા પણ એમના શરીરથી એ લાચાર હતાં. બેઠા બેઠા થાય એટલા કામ એ પતાવી દેતા પણ એનાથી મયુરીને કોઇ ખાસ મદદ ના મળતી. એમાં વળી આજે ઓફિસમાં થોડું વધારાનું કામ આવી ગયેલું એથી મયુરીને વહેલા આવી જવા માટે ફોન આવી ગયો. કાલે રાતે મહેમાન આવી ગયેલા અને એ લોકો મોડે સુધી બેઠા હોવાથી  રાતના વાસણ ગેલેરીમાં પડ્યાં પડ્યાં મયુરીની હાલતની હાંસી ઉડાવી રહેલા. એ સાફ થયા પછી રસોઇ થઈ શકે એમ હતું.

નાક દબાય એટલે મોઢું ખૂલી જાય.

‘રસેશ, થોડા વાસણ ઘસી આપ પ્લીઝ.’

એક મીનીટ તો રસેશને ઝાટકો લાગ્યો.

‘મારી પાસે સમય નથી.’

એના સ્વરની ધાર પારખીને એના માતાજી વીરાદેવી બોલ્યા,

‘અલ્યા, આજે તો બુધવાર છે. તારે ઓફિસમાં રજા છે. કેમ સમય નથી ?’

‘મમ્મી, મારે એકાઉન્ટનું થોડું કામ પતાવવાનું છે.’

‘હા, તો એ કામ કરીને પછી પતાવજે ને…અડધો કલાક થાય એમાં શું મોટી ધાડ મારવાની છે.’

‘મમ્મી, તમે સમજતા કેમ નથી ? ઓફિસમાં અમે પોતે પણ બીજો કોઇ ઘરમાં બૈરીને મદદ કરતો હોય તો હાંસી ઉડાવીએ છીએ…કેમ લ્યાં, આજે ઘરમાં કચરા વાળીને આવ્યો….વાસણ ઘસીને આવ્યો કે શું…અને હું એવું કામ..ના ફાવે મમ્મી…સમજોને..’

‘કેમ, એમાં ખોટું શું છે ? તારી બૈરી ઘર સંભાળે, તારી આ મા ને સંભાળે, સોશિયલ સંભાળે છે, છોકરાંઓના સ્કુલ ટ્યુશનના શિડ્યુલમાં એ આમથી તેમ ફંગોળાય છે અને એ પછી જ્યારે નોકરી કરવા જાય ત્યારે એની બહેનપણી કે બીજું કોઇ તો એને ટોન્ટ્ નથી મારતું કે,’અલી, બૈરાની જાત થઈને તું પૈસા કમાવા જાય !’ તો પછી તમને પુરુષોને ઘરના કામમાં જોર કે નાનમ શું છે ? તમારા મગજમાંથી આ હીનવિચારો જ કાઢવાના છે. ઘર કંઈ એની એકલીનું નથી કે એને સાચવવાની ફરજો બધી એની હોય. ઉલ્ટાનું તારે સામેથી એને કહેવાનું હોય કે આપણે બે થઈને બધું મેનેજ કરી લઈશું એના બદલે તું ફાવે- ના ફાવેનું પૂછડું પકડીને બેસી ગયો છે. શરમ આવવી જોઇએ તને. એ કમાવા માટે ઘરની બહાર પગ મૂકે છે ત્યારે એના પગારના આવતા પૈસા તને બહુ વ્હાલા લાગે છે પણ એ માટે એને ભોગવવી પડતી મુશ્કેલીઓ વેળાએ તું નાકના ટીંચકા ચઢાવીને ફરે છે એ ખરેખર તો તારી મેચ્યોરીટીનો અભાવ છે. જેન્ડરભેદના નામે બુધ્ધિનો- સંવેદનાનો જીવનમાંથી છેદ ઉદાડી દીધો છે કે શું ? મને શરમ આવે છે કે મારો દીકરો ને આવી સમજણ- આ તારું સ્ત્રી દાક્ષિણ્ય !’

રસેશ બે પળ હક્કો બકકો રહી ગયો. આખી વાત પર ફરી ફરીને વિચાર્યા કર્યું અને છેલ્લે બોલ્યો,

‘હા મમ્મી, હું ખરેખર સમાજ્ની ફાલતુ વાતોની શરમ ભરી રહ્યો હતો. તમારી વાત પરથી આજે હું સમજી શક્યો કે ખરેખર તો સ્ત્રીઓએ પુરુષસમોવડી થવાની જરુર જ નથી. ખરી જરુર પુરુષોએ ‘સ્ત્રી સમોવડી’ થવાની, થોડા વિશાળ થવાની છે. ચાલ તો મયુરી, હું વાસણ ઘસી કાઢું છું ત્યાં સુધી તું બે કપ મસ્ત મસાલાવાળી ચા બનાવી રાખ.’

ને મયુરીએ આભારની લાગણી સાથે ભીની આંખોથી વીરાદેવી સામે હસી લીધું.

સ્નેહા પટેલ

 

મજા !

૨૭-૦૪-૨૦૧૬ નો ફૂલછાબ પેપરનો ‘નવરાશની પળ’ કોલમનો લેખ.

 

હાથ પથ્થર પણ મૂક્યો તો એને પણ ફૂટી કૂંપળ,

સખ્ત જે કહેવાય છે તે પણ નરમ કહેવાય છે.

– લેખિકા – કવયિત્રીઃ સ્નેહા પટેલ

 

એક ચોરસ રુમ ને બે વિશાળ બારી ધરાવતી નાનકડી ખોલીમાં ચાર જુવાનિયાઓ બીયરના ઘૂંટ પર ઘૂંટ ભરીને પીતા હતા અને સામે પડેલી ડીશમાંથી બટાકાની વેફર્સ અને તીખા શીંગના ભજીયાની જ્યાફત માણતાં માણતાં ધમાલ મસ્તી કરી રહ્યાં હતાં.સાંજનો સમય હતો. સૂર્ય ધીમે ધીમે ડૂબતો જતો હતો. કદાચ એને પણ આ જુવાનિયાઓની ધમાલની મજા માણવાની લાલચ હશે એટલે આજે સૂર્યાસ્ત બહુ જ ધીમો થતો હતો. આકાશ એની આ બેજવાબદારી પર ગુસ્સે થઈ ગયું હોય એમ લાલચોળ થઈ રહ્યું હતું.

‘વેલેન્ટાઈન ડે ઉપર એક યુવાન એની ગર્લફ્રેન્ડને લઈને શ્મશાનમાં ગયો અને ઘૂંટણ પર બેસીને ખીસ્સામાંથી લાલ ગુલાબ કાઢી, કીસ કરીને એક નાટકીય અદા સાથે પોતાની ગર્લફ્રેન્ડને આપીને પ્રપોઝ કર્યું,’ વ્હાલી, શું તું તારી બાકીની જીંદગી મારી સાથે વિતાવવાનું પસંદ કરીશ ?’ ગર્લફ્રેન્ડે ગુલાબ લઈને એનો દૂર ઘા કરતાં કહ્યું,’ આજે વેલેન્ટાઈન ડે છે અને તું મને આવી જગ્યાએ ફરવા લઈને આવ્યો છું. કોઇ જાતની અક્કલ બકક્લ છે કે નહીં ?’ યુવાનના મોઢા પર અવઢવના ભાવ પથરાઈ ગયા અને બોલ્યો, ‘આ જગ્યામાં શું ખરાબી છે? તને ખબર છે, કાલે જ મારા કાકાએ વાતવાતમાં મને કહેલું કે અહીં આવવા માટે તો લોકો મરતાં હોય છે. ‘

મોબાઈલના સ્ક્રીનમાં વોટસએપનો આવો મેસેજ વાંચતાની સાથે જ પંક્તિના મોઢામાંથી અટ્ટહાસ્ય ફૂટી નીકળ્યું અને ફટાફટ ‘વાહ, ક્યા બાત હૈ બોસ !’ કરીને એણૅ સામે મેસેજ્નો રીપ્લાય મોકલી દીધો.

શુભાંગ આજે કોઇ કામમાં હતો એટલે એ આ બિયરની મહેફિલમાં નહતો જોડાયો. પંકિતની આવી હરકતથી એ ડિસ્ટર્બ થઈ ગયો અને પંકિતને એ એકીટસે જોઇ રહ્યો.  આવા પાગલપન – નિરર્થક હરકત એને બહુ જ વાહિયાત લાગતી અને પોતાના અતિમહત્વના કામમાં ખલેલ પડવા બદલ પંકિત પર બહુ જ ગુસ્સો આવતો હતો પણ એ પરાણે એને કંટ્રોલ કરી રહ્યો હતો. આ પ્રયાસમાં એના મુખના ભાવ વિચિત્ર થઈ રહ્યાં હતાં.

પંકિત, શુભાંગ, શ્વેત અને સૌમિત્ર  રુમપાર્ટનર હતાં. બધા મુંબઈમાં નોકરી શોધવા – પોતાની કિસ્મત અજમાવવા આવ્યા હતા. કેરિયરના શરુઆતના વર્ષો હતાં એટલે નાની મોટી નોકરી કરીને ચલાવતા હતાં પણ દિલમાં અરમાનો અને આંખોમાં સપનાની ભરમાર બહુ જ હતી. દરેકના શહેર, રીતભાત, બોલચાલ, રહેણી કરણી અલગ અલગ હતાં પણ દોસ્તી અને યુવાની બહુ જ ફ્લેક્સીબલ હોય છે. એને દોસ્તીમાં કોઇ જ ભેદભાવ નથી નડતાં. આ ચારે ય એવા જ દોસ્તાર હતાં. શુભાંગ જરા વધારે પડતો જ સેન્સીટીવ હતો. બે નાની કુંવારી બેનનો એકનો એક મોટો ભાઈ હતો. એના ખભા પર આખા કુટુંબની જવાબદારીનો, ઘરના સદસ્યોની આશાનો ભારે બોજો હતો. એ નવી જગ્યાએ નોકરી માટે એપ્લાય કરતો હતો અને પોતાનો સી.વી. તૈયાર કરી રહ્યો હતો ત્યાં પંકિતના આવા અટ્ટહાસ્યથી ડિસ્ટર્બ થઈ ગયો ને એનું મગજ છટકી ગયું. આ બધા છોકરાઓમાં શ્વેત બહુ જ સમજદાર છોકરો હતો.એ શુભાંગની હાલત બરાબર સમજતો હતો. એણે શુભાંગના ખભા પર હળ્વેથી હાથ મૂક્યો અને બોલ્યો,

‘ડીઅર, આજકાલ તું વધારે જ કામ નથી કરી રહ્યો ?’

‘શ્વેત તું તો સમજે છે મારી હાલત..તો પણ ..?’

‘હું સમજુ પણ છું અને જોઉં પણ છું જે તું જોઇ નથી શક્તો.’

‘મીન્સ…તું કહેવા શું માંગે છે ક્લીઅરલી કહે.’

‘શાંતિથી વિચાર અને કહે કે આજકાલ તારા ખુશ થવાના , મજા મેળવવાના કારણો ઓછા નથી થઈ ગયાં ? પંકિતની સાવ જ્ સામાન્ય હરકતમાં પણ તું કેવો ગુસ્સે થઈ ગયો એ શું સૂચવે છે ? પહેલાં તો દર શનિ-રવિ આપણે કેવા બિન્દાસ રખડતાં, ધમાલ મસ્તી, મૂવી ને મસ્તી અનલિમીટેડ..પણ આજકાલ તો તને કશામાં જ રસ નથી પડતો. તને ખબર છે કશામાં જ રસ ના પડવો એ એક જાતનું છૂપું ટેન્શન છે, સ્ટ્રેસ છે. પંકિત કેવો નાની શી વાત પર પણ દિલ ખોલીને હસી શકે છે એ એકદમ નેચરલ વાત છે, જ્યારે તું મોટી મોટી વાતોમાં પણ ખુશ નથી થઈ શકતો. આ ભરજુવાનીમાં તને કોઇ છોકરીઓની વાતોમાં પણ રસ નથી પડતો.આ બધું બહુ ડેન્જર છે બ્રો. વાતની ગંભીરતા સમજ પણ એ સમજવામાં તું આટલો ગંભીર ના થઈ જા, જસ્ટ રીલેક્સ થતાં શીખ. વળી તારી એકલાની સાથે જ લાઈફમાં આવું બધું થાય છે એવું નથી. બધાને કોઇને કોઇ ટેન્શન હોય છે પણ એ કાયમ માટેની સ્થિતી નથી હોતી એ સમજતા અને સ્વીકારતાં શીખ. ખુશ થવાના કારણો શોધવા પડે એ સ્થિતી પર ના જતો રહે. નાની વાતોમાં ખુશ થવાની મજા માણતાં શીખ. દિલને ગમતાં કામ- પ્રવૃતિઓ કરતો રહે. પછી ક્યાંક મોડું ના થઈ જાય અને સ્થિતી કંટ્રોલ બહાર ના જતી રહે.’

અને શુભાંગ વિચારમાં પડી ગયો. એ પણ કેટલાંક વખતથી આવું જ ફીલ કરી રહેલો કે એને હવે કોઇ જ્વાતમાંથી મજા જ નથી મળતી. મજા જેવું ભગવાનનું કુદરતી વરદાન કદાચ એણે ગુમાવી દીધું છે કે શું ?

શ્વેત પંક્તિની સામે ફર્યો અને બોલ્યો,

‘મિત્રો, આપણે પણ સમજવાનું છે. તમારી નજીકના વ્યક્તિ જ્યારે વાતે વાતે અકળાઈ જાય કે કોઇ જ બાબતમાં રસ ના લેતું હોય તો આપણે પણ એને – એના મૂડને સમજીને ચલાવી લેવાની જરુર હોય છે. અમુક વખતે આવી વ્યક્તિને આપણું એક સ્માઈલ પણ પૂરતી શાંતિ આપતું હોય છે. આપણે એની ઉદાસીને સમજીને એને જે ગમે એવી પ્રવૃતિ કરવી જોઇએ, એ વ્યક્તિ એ કામમાં ઇનવોલ્વ થાય એ માટે પૂરતા પ્રયાસો કરવા જોઇએ એ આપણી આપણે જેને ચાહતાં હોઇએ એના માટેની ફરજ છે. વળી એમ કરવામાં આપણને તો મજા અનલીમીટેડ આવવાની જ હોય એ ભૂલવું ઘટે. સમજવાનું બે ય પક્ષે જરુરી હોય છે.

‘હા તારી વાત સાચી છે.’ પંકિત, સૌમિત્ર અને શુભાંગ શ્વેતની વાતમાં હામી ભરી રહ્યાં હતાં અને એક બીજાને ખુશ કરવાનો પૂરતો પ્રયત્ન પણ કરી રહ્યાં હતાં.

અને એ ચોરસ બે વિશાળ બારી વાળી ખોલીમાં દોસ્તીનો રંગ ઓર ઘાટો બની રહ્યો હતો.

 

સ્નેહા પટેલ.

ઊગવું…

 

તું સદા અડચણ – પળોજણ, હાડમારી face કરે છે,
એટલે તો તું તને, always બધે success કરે છે!

– ઇલિયાસ શેખ

પૂનમની રાત્રિએ ચાંદનીનું રુપ પૂરબહારમાં ખીલેલું હતું. મંદ મંદ વહેતો સમીર જ્યારે વૃક્ષોના પર્ણને અથડાઈને આગળ વધતો ત્યારે જમીન પર પથરાયેલ  ચાંદરણામાં કોઇ કારીગરે વેલબુટ્ટાની કરેલી કારીગરી હળ્વા થડકાં સાથે જીવંત થઈ જતી. રખે ને કોઇ જ વાહન હવે પસાર ના થાય તો સારું નહીંતર ધૂળનું આછું પાતળું આવરણ એ ચાંદરણાને પલકવારમાં મેલું કરી દેશે… પોતાની રાઈટીંગ ડેસ્ક પરથી આકાશની આ રુપાળી લીલા નિહાળીને એનો આનંદ ઉઠાવતી ધ્વનિના મગજમાં આવા ગાંડાઘેલા વિચારો રમી રહ્યાં હતાં. એને સૂર્યોદય કરતાં રાતની ચાંદની વધુ ગમતી, અનહદ ગમતી. મૂળે સ્વભાવ રોમેન્ટીક ખરો ને ! રોમાન્સના આ નશામાં ટેબલ પર પડેલી  ડાયરીમાં એની કલમ વહેવા લાગી.

શબ્દ પાના પર જન્મ લેતાં ચાલ્યાં ને અર્થનું વિશ્વ સજતું ગયું ત્યાં જ મોબાઈલમાં વોટસએપ પર એક મેસેજ ફ્લેશ થયો,

‘મેમ, આ વખતનો તમારો લેખ વાંચ્યો, ખૂબ જ સરસ અને શીખવા જેવું લખો છો આપ.’

ધ્વનિના લખાણના ચાહકનો મેસેજ. ઘણી વખત એ આમ જ એને મેસેજ કરતો. ધ્વનિને પણ આવા ફીડબેક્થી લખવાનું એક નવું જોમ મળતું. એણે એક સ્માઈલી સાથે થેન્ક્સના શબ્દો ટાઇપ કરીને મેસેજ સેન્ડ કરી દીધો.

‘મેમ, મેં પણ એક સ્ટોરી લખી છે. આપનું ગાઈડન્સ આપશો પ્લીઝ.’

‘ચોક્કસ, ઇમેઇલ કરી દો. ઇમેઇલ અડ્રેસ તો છે જ આપની પાસે.’

‘ઓકે.’

ને ધ્વનિના ચાહક રોબીને ઇમેઇલમાં એની ફાઈલ મોકલી દીધી. ધ્વનિની લખવાની લિંક તૂટી ગયેલી એથી એણે ઇમેઇલ ચેક કરીને એ સ્ટોરી વાંચી. સ્ટોરી સાવ જ ચીલાચાલુ અને અસ્પષ્ટ હતી. તકલીફ એ કે હવે જો એ સીધા શબ્દોમાં આ વાત કહે તો સામેવાળાને ખોટું લાગે યા તો ઇગોસ્ટીક લાગે અને ખોટી ખોટી વાહવાહી કરવાની ધ્વનિને આદત નહતી.બહુ જ સાચવીને શબ્દો વાપરીને રોબીનને કહ્યું ,

‘સૌપ્રથમ તો આપને સર્જન કરવાનો વિચાર આવ્યો ત્યાંથી જ આપ અભિનંદનને પાત્ર છો. આપની વિચારશૈલી બહુ જ સરસ છે પણ આપના શબ્દો એને પૂરેપૂરો ન્યાય નથી આપી શક્યાં આપ ફરીથી સ્ટોરી લખવાનો પ્રયત્ન કરો. ઓલ ધ બેસ્ટ !’ અને ફોન બંધ કરીને પલંગની બાજુમાં મૂકીને સૂઈ ગઈ.

સવારે ઉઠીને જોયું તો રોબીનના લગભગ ૧૧ જેટલાં ઇમેઇલ નોટીફીકેશન્સ !  થૉડો કંટાળો આવી ગયો પણ એમ મગજ ગુમાવ્યે ના ચાલે. મોટું બગાસું અને નાની શી આળસ ખાઈને ધ્વનિ કામે વળગી. ઘરકામ – જમવાનું બધું પતાવીને લગભગ બપોરના બે વાગે એ પોતાનું લખાણ લઈને બેઠી અને આગળ લખવા લાગી. ત્યાં જ એના ફોનની રીંગ વાગી. જોયું તો રોબીન ! એક કંટાળાના ભાવ સાથે એણે ફોન ઉપાડ્યો અને બોલી,

‘હલો..’

‘હા મેમ, મેં કાલે ને કાલે જ બીજી ૧૧ વાર્તાઓ લખી કાઢી છે. તમે જોઈ ?’

‘ના, હજી મને સમય નથી મળ્યો પણ નિરાંતે જોઇશ, પ્રોમિસ.’ એનો ઉત્સાહ ના તૂટી જાય એનું ધ્યાન રાખતાં ધ્વનિએ એ જવાબ વાળ્યો.

‘મેમ, પ્લીઝ..જોઇને રીપ્લાય કરશો. મારે પણ તમારી જેમ બુક લખવી છે. બહુ મોટા લેખક બનવું છે. મને થૉડું માર્ગદર્શન જ જોઇએ છે બસ…આપશો ને ?’

‘શ્યોર રોબીનભાઈ. કોઇ નવા સર્જકને હેલ્પ કરવામાં તો મજા જ આવે ને મારી ફરજ પણ ખરી. હું જોઇને રીપ્લાય કરીશ.’ને ધ્વનિએ ફોન મૂકી દીધો.

ચાર દિવસ વીતી ગયા . દરમ્યાન ધ્વનિએ રોબીનની અમુક વાર્તાઓ વાંચી પણ ખરી. હજુ તો એ..બી..સી…ડી પણ  નહતી આવડતી અને આ ભાઈ આખી બુક લખી નાંખવા માટે થનગની રહેલાં. આને હવે કેવી રીતે ને કેવા શબ્દોમાં પ્રોત્સાહન કે ગાઈડન્સ આપવું ? સતત લખવાનો મ્હાવરો કરવો પડે, પ્રોપર વેવલેન્થ સાથે પ્રોપર દિશામાં  વિચારતા શીખવું પડે ત્યારે એક લેખક બની શકાય. સફળતા તો ત્યાર બાદની વાત છે. હજુ તો વિચારમગ્ન હતી ત્યાં જ રોબીનનો ફોન આવ્યો..અને ધ્વનિએ ફોન કટ કરી દીધો. ‘સુમધુર’ નામના પ્રખ્યાત મેગેઝીનમાં છ મહિનાથી ચાલે રહેલી એની નોવેલ અત્યારે એક ઇન્ટરસ્ટીંગ પોઈંટ પર હતી અને એના માટે એનું પૂરેપૂરું ઇનવોલ્વમેન્ટ જોઇતું હતું.

ત્યાં તો રોબીનનો મેસેજ ટપક્યો,

‘મેમ, ખરા ઘમંડી છો તમે તો !  એક ઉગતા લેખકને સહેજ પણ સપોર્ટ નહીં ?’

‘તમે પહેલાં ૭૦૦ શબ્દોની એક નાની શી વાર્તા લખો, નવલકથા પછીની વાત છે.’

મેસેજમાંથી સીધો ફોન ટપકી પડ્યો ને વાત પતાવવાના ઇરાદાથી ધ્વનિએ એ ઉપાડી લીધો.

‘મેમ, મને સમજાવો તો…મારે લખતા શીખવા માટે શું કરવું જોઇએ ?’

‘સિમ્પલ વાત છે..લખવાનું.’

‘એ તો મેં લખ્યું જ છે ને…તમે કોઇ સારા મેગેઝિનમાં મારા માટે વાત કરશો પ્લીઝ..મને પણ તમારી જેમ કોલમ જોઇએ છે.’

કોન્ફીડન્સ અને ઓવર કોન્ફીડન્સની પાતળી ભેદરેખાને સૂક્ષ્મ નજરે જોઇ – વિચારી શકતી ધ્વનિ મનોમન હસી પડી,

‘ચોકક્સ વાત કરાય પણ તમે પહેલાં પ્રોપર લખતાં તો શીખો.’

‘મેમ, મેં પૂરી ૧૧ વાર્તાઓ તો લખી નાંખી. વળી મારા મિત્રોએ એ વાંચી તો એમને બહુ જ પસંદ પણ પડી…ઢગલો વાહ વાહ પણ કરી. તમારા જેવા લેખકો નવા લેખકોને આગળ આવવા જ નથી દેતાં એની મને જાણ છે, એટલે જ તમે મને મદદ નથી કરતાં.’

હવે ધ્વનિ થોડી અકળાઈ,

‘રોબીનભાઈ, માઈન્ડ યોર લેન્ગવેજ. તમે અને તમારા મિત્રો તમારી જાતને લેખક સમજો છો તો તમે જાતે જ કોઇ છાપામાં જઈને આપની વાર્તાઓ આપી આવો ને..મને શું કામ કહો છો? તમને તમારા લખાણ પર ભરોસો હોવો જોઇએ એના બદલે તમે મારા ખભે ગોળીબાર શું કામ કરો છો ? વળી તમે ગાઈડન્સ ગાઈડન્સનું પૂંછ્ડું પકડીને બેઠા છો પણ તમે એ વાત નથી સમજતાં કે તમે જે કરી રહ્યાં છો એ મારા ગાઈડન્સની નહીં પણ મારી લાગવગની જરુર લઈને બેઠા છો. તમારે શું કરવું જોઇએ એ મેં સમજાવ્યું પણ તમે તો જે કરો છો એ ઓલરેડી શ્રેષ્ઠ જ છે તો ફાઈન…તમારી શ્રેષ્ઠતા પર વિશ્વાસ રાખો અને યા હોમ કરીને કૂદી પડો પેપરની દુનિયામાં. મને શું કામ વચ્ચે ઇનવોલ્વ કરો છો.’

‘મેમ…વાત એમ નથી…આ તો જરા ગુસ્સામાં…’ રોબીનનો અવાજ પીળો પડી ગયો.

‘જે વાત હોય એ ભાઈ પણ તમે ગાઈડન્સ અને માણસનો ફાયદો ઉઠાવવો એ બે વચ્ચેનો ભેદ્ સમજતાં શીખો. કોઇ દોડતું હોય ને તમે માંડ ચાલતા શીખ્યાં હોય અને એની આંગળી પકડવાના હવાતિયા મારો ને ના પકડાય તો એની સ્પીડને દોષ આપો એ યોગ્ય વાત નથી જ. મૂળે તમારામાં સમજણ, નમ્રતા જ નહીં હોય તો તમે ક્યારેય સર્જક બની જ નહીં શકો એ યાદ રાખજો. તમે માંગો એટલું ગાઈડન્સ તમને પૂરું પાડી શકાય શ્યોર, પણ પહેલાં થૉડી લાયકાત તો કેળવો. આવજો.’ ને ધ્વનિએ ફોન મૂકી દીધો.

સામે પક્ષે ફોન પર પડેલા ના દેખાતા તમાચાએ રોબીનને સ્તબ્ધ કરી મૂક્યો હતો. સૌમ્ય એવા એના પ્રિય લેખિકા સાથે ખોટા શબ્દો વપરાઈ ગયાનો અફસોસ એનો જીવ કોરી રહ્યો હતો. પોતાની ભુલ સમજાતી હતી. હિંમત રાખીને એણે ધ્વનિને ‘સોરી,મેમ.’ મેસેજ મોકલ્યો અને એની નવાઇ વચ્ચે ધ્વનિનો ‘ઇટ્સ ઓકે રોબીનભાઈ એન્ડ ઓલ ધ બેસ્ટ ફોર યોર ફ્યુચર’ નો મેસેજ આવ્યો.

રોબીનના મનનો ભાર હળ્વો થઈ ગયો અને મનોમન કોઇક વિચારની ગાંઠ બાંધી દીધી.

અનબીટેબલઃ  તેજોમય બનવા ઊગવું પડે !

પલડું

પલડું

ઘટિકાયંત્રની રેતી સમી જીવનગાથા,

સમયના છિદ્રમાં અટકી પછી સરકવાનું !

-ઉર્વીશ વસાવડા.

 

શરણમે જમણા હાથમાં બાંધેલું કાંડાઘડિયાળ જોયું અને મગજમાં પ્રેશરનો પારો ઉપર જતો રહ્યો. કલાકથી એ એક ડોક્યુમેન્ટની રાહ જોઇને બેઠો હતો અને કોમ્પ્યુટર ઓપરેટર એને જોઇતો ડેટા આપી નહતો શકતો. ક્યારનો, ‘ બસ એક મીનીટ સર, એક મીનીટ.’ કર્યા કરતો હતો. એક મીનીટ કલાકોમાં બદલાઈ ગઈ હતી. આખરે પ્રેશર ભરપૂર થઈ જતા સીટી વાગી,

‘અંજન..એક જ મીનીટમાં અંદર આવ’

વળતી જ મીનીટે અંજન – કોમ્પ્યુટર ઓપરેટર શરણમની કેબિનમાં હતો. મોઢા પરથી જ એ પૂરેપૂરો ડીપ્રેસ્ડ લાગતો હતો. આંખોની નીચે કાળા કાળા કુંડાળા – વાળ અસ્તવ્યસ્ત અને શર્ટમાં ઢગલો કરચલીઓ. શરણમને આવા લઘરાં લોકો સહેજ પણ પસંદ નહતાં એમાં પણ અંજને આજે એને બરાબરની રાહ જોવડાવી હતી.

‘યસ સર.’

‘આ બધું શું છે અંજન – એક મીનીટનો ડેટા શોધવામાં તેં અડધો દિવસ બગાડી કાઢ્યો. હમણાં કલાક રહીને મીટીંગ છે અને મારે પ્રેઝન્ટેશન પણ કમ્પલીટ કરવાનું છે. આવી રીતે કામ કરો એ કેવી રીતે ચાલે ? હું મીટીંગમાં શું વાત કરીશ ? પાર્ટીને શું જવાબ આપીશ ? આપણી ઇમ્પ્રેસન વિશે કશુંક તો વિચાર કરો.’

‘જી..સ..ર…હું ક્યારનો એ માટે પ્રયત્ન કરું જ છું પણ મેં ડેટા બનાવીને તૈયાર જ કરેલો અને લાઈટ્સ જતી રહેલી તો બધો ડેટા ઉડી ગયો એ પછી મારું પીસી બગડ્યું ..આજે મારી સાથે બધુ ઉંધુ ચત્તુ જ થાય છે. ઘરે પણ મારી પત્ની…’અને અચાનક જ અંજન બોલતાં બોલતાં અટકી ગયો. એના ઘરની મેટર – પ્રોબ્લેમને અહીં શું લેવા દેવા ?

શરણમ ધ્યાનથી અંજનના ચહેરાને જોઇ રહ્યો. અંજનના અવાજ – વર્તનમાં હતાશાની છાંટ સ્પષ્ટપણે વર્તાતી હતી. વળી નોકરીએ લાગ્યાના લગભગ ૪ વર્ષથી લઈને અત્યાર સુધીનો અંજનનો રેકોર્ડ બહુ જ સ્માર્ટ ને પ્રામાણિક રહ્યો હતો. આજે અચાનક એને શું થઈ ગયું તો આવું વર્તન કરતો હશે ? કામમાં પણ બેદરકારી – કોમ્પ્યુટર બગડ્યું તો બીજા પીસી પરથી કામ કરી લેવાય. ઓફિસમાં તો બધા કોમ્પ્યુટર લેનસિસ્ટમમાં  જ હતાં ને..પણ ના…આજે અંજનનું ધ્યાન બીજી જ કોઇક ‘લેન’માં ભટકી ગયેલું – ભૂલું પડી ગયેલું લાગતું હતું. વળી ઓફિસમાં આ કામ અંજન સિવાય બીજું કોઇ કરી શકે એમ હતું પણ નહીં. શરણમે એક વખત ઘડિયાળમાં જોયું અને મનોમન હિસાબ લગાવ્યો તો પાર્ટીના આવતા પહેલા જરુરી ડેટા ભેગો કરીને ચેક કરીને મીટીંગ માટે પ્રીપેર થવું લગભગ અશક્ય જ લાગ્યું. એણ ત્વરાથી એક નિર્ણય લીધો અને પાર્ટીને ફોન કર્યો,

‘સોરી મિ. હરીશ, આજે મારે થોડુંઇમ્પોર્ટન્ટ અંગત કામ આવી ગયું હોવાથી આપણી આજની મીટીંગ કાલ પર પોસ્ટપોન્ડ રાખીએ તો ચાલશે ?’

‘ઓફકોર્સ મિ. શરણમ, આપણે એકાદ બે દિવસ લેટ થાય તો કોઇ ટ્રેન નથી છૂટી જવાની. આપણે તો આ પ્રોજેક્ટમાં હજુ શરુઆતના તબક્કે જ છીએ . તમતમારે આરામથી કામ પતાવો.’

‘થેન્ક્સ. કાલે સવારે અગિયાર વાગ્યે મળીએ તો.’

‘ડન.’

અને શરણમે ફોન મૂક્યો અને ટેબલની પેલી તરફથી એને બાઘાની જેમ નિહાળી રહેલ અંજન સામે મંદ મંદ સ્મિત ફરકાવતા એને બેસવાનું કહ્યું. પ્યૂનને બેલ મારીને બે થમ્સઅપ લાવવાનો ઓર્ડર આપ્યો.

‘સર, આઇ એમ સોરી..મારા લીધે..’

‘ના…ના..રંજન.તમારી હાલત જોઇને મને ખ્યાલ આવ્યો કે મારી મીટીંગથી વધુ ઇમ્પોર્ટન્ટ તમારો પ્રોબ્લેમ છે. તમારું મગજ ઠેકાણે નહીં હોય તો મારા માટે સારું કામ કેમ કરી શકશો ? વળી તમારો રેકોર્ડ પણ સાફ સુથરો, સ્માર્ટ ને મહેનતુ છે. આટલા વર્ષો મેં તમારી પ્રામાણિક મહેનતનો સ્વાદ ચાખ્યો છે તો હવે તમારી કડવી તકલીફોમાં તમને સાથ આપવો એ મારી ફરજ છે. કહો, હું કોઇ મદદ કરી શકું એમ છું ?’

‘ઓહ્હ….સર, હું શું કહુ આપને…મારી પત્ની પ્રેગનન્ટ છે અને એને અબોર્શન કરાવવું છે પણ મારે ઇચ્છા નથી. મારે આ બાળક જોઇએ છે. આ બાબતે અમારી વચ્ચે છેલ્લાં અઠવાડીઆથી બોલાચાલી થાય છે અને આજે તો એ ઘર છોડીને ચાલી ગઈ છે. મને કંઈ જ સમજાતુ…’

અંજન આટલું બોલ્યો ત્યાં તો એના મોબાઈલની રીંગ વાગી અને એમાં એની પત્નીનો ફોન નંબર જોતાં જ  શરણમને આંખોથી જ ‘એક્સક્યુઝ મી’ કહીને ફોન લઈ લીધો. બે મીનીટના વાર્તાલાપ પછી એના મોઢા પર રાહતની લહેરખી દોડી ગઈ.

‘સર, મારી પત્ની ઘરે આવી ગઈ છે અને મારી વાત સાથે એગ્રી છે. હું હવે તરત જ આપનું કામ પતાવી દઉં છું. થેન્ક્સ, થેન્ક્સ અ લોટ.’ ને અંજન કેબીનમાંથી બહાર નીકળી ગયો.

આ બધો ય તમાશો નિહાળી રહેલ શરણમની બાજુમાં બેઠેલી પત્ની શોભા બોલી,

‘શરણમ, તું સાવ જ ઢીલો છું. આમ જ સ્ટાફના પ્રોબ્લેમમાં તું તારી મીટીંગ્સ કેન્સલ કરતો રહીશ તો પહોંચી રહ્યો આગળ.’

‘ડાર્લિંગ, આ બધા મારા મૂળિયાં છે. એ જેટલાં મજબૂત ને શાંત – સ્થિર હશે એટલાં જ મારી કંપની પર મીઠાં ફળ આવશે. વળી આમ જોવા જાવ તો મારી મીટીંગ એક દિવસ પછી થાય તો પણ મારે ફાઇનાન્સીયલી કોઇ માથું પરિણામ ભોગવવાનો વારો નથી આવવાનો. પણ સામે પક્ષે અંજનના લગ્નજીવનનો સવાલ હતો. ભરપૂર ડીપ્રેશન સાથે પલ્લું તો એનું જ ભારે હતું તો આપણે થોડું નમી જવામાં શું વાંધો ? બે પલડાં સરખાં થઈ જાય તો જ સંતોષ બરકરાર રહે.  એકલા પૈસાથી ક્યારેય કોઇ કર્મચારી પૂરતી નિષ્ઠા અને મહેનત ના આપી શકે. એ પણ જીવત જાગતાં હાડ્માંસના માનવીઓ છે એમને પણ કાળજી – ધીરજભર્યા વ્યવહારની  જરુર પડે છે. કર્મચારીઓ મશીન નથી કે એમને ઇમોશન્સના અપ્સ એન્ડ ડાઉન્સની અસર ના થાય. કર્મચારીને માન આપો- પ્રેમ આપો – થોડું એમના પક્ષે જઈને જોતાં શીખો પછી જુઓ એ લોકો તમને કેવું જબરદસ્ત પરિણામ આપે છે.’

‘હા મારા ભોળા મહાદેવ, તારી કોઇ જ વાતનો મારાથી ક્યારેય વિરોધ થાય…તું કહે એ બધું  ય સાચું.’ અને શોભા ખડખડાટ હસી પડી.

અનબીટેબલઃ ખીલતાં પહેલાં જમીનમાં દટાતા શીખવું પડે છે.

સ્નેહા પટેલ

કંઈક એટલે કે…

અંદર
કોઇક નાજુક ખૂણામાં
કંઇક બહુ જ મજબૂત મજબૂત છુપાયેલું છે.
વિચારોના યુધ્ધમાં સમજણની પ્રત્યંચા પરથી શક્યતા – અશક્યતાના બાણ વછૂટયાં.
આ કંઇક શું હશે ?
દુનિયા બહુ ઉદાર છે.
અમુક લોકો મતલબથી ઉદાર છે
અમુક દિલથી !
હોય હવે..જેવી જેની જરુરિયાત.
એમણે શું અને કેમ કરવું એ એમની માનસિકતા
પણ મારે શું કરવું એ તો મારી સમજણ છે ને!
સમજણના ચક્કર ગોળ ગોળ ફેરવવાના ચાલુ કરુ છું.
ફ્લેશબેક – વર્તમાન – ફાસ્ટ ફોરવર્ડ –
ચક્કરોમાં અમુક જગ્યા સાવ કટાઈ ગઈ છે.
કિચૂડાટ –
કદાચ એ તો મેં ક્યારેય વાપરી જ નથી,
કાં તો બીજાની સમજણનું પાણી ચડી ગયું છે,
ઓરીજીનલ ચળકાટ ક્યાંય નથી દેખાતો !
થોડી વિચારમાં પડી ગઈ…
આ..આવી સ્થિતી કેટલાં વર્ષોથી નિર્માઈ હશે ?
કેટલાં વખતથી હું આમ જ
મારી માની લીધેલી અને લોકોએ એ મનાવી લીધેલી સીમાના વાડાઓમાં
ગૂંચળું બનીને પડી રહી છું ?
ચમક તો મારામાં છે જ…
એના સ્પાર્ક મેં કેટલીય વખત અનુભવ્યાં જ છે.
એ ચમક પાછી કોઇના પ્રતિબીંબ જેવી નથી કે
કાચ જેવી આભાસી પણ નથી
એ તો વીજળીના લિસોટા જેવી ઝંઝાવાતી છે.
જે વરસી પણ જાણે ને ગરજી પણ જાણે છે.
હું બધું જ જાણું છું..સમજુ છું..
કદાચ હવે એ જાણવા, સમજવાથી વાત આગળ વધારીને
બીજા લોકો એ જાણે,માને ત્યાં, સ્વીકારે ત્યાં સુધી મારે જવાનું છે.
જોકે, એ માટે તો સૌપ્રથમ મારે મારી જાતને માનવાની છે.
આ કામ મારે જ કરવું પડશે
કોઇ ઓપ્શન જ નથી.
બીજાઓ બહુ બહુ તો બહારથી ટેકો આપી શકશે
અંદરથી તો મારે જ વિકસવાનું – મજબૂત થવાનું છે.
રસ્તો અજાણ્યો છે, પણ પાંખોમાં ભરપૂર સમજણ ભરી છે,
વળી મંઝિલની પણ જાણ છે,
નીકળવાની શરુઆત તો કરવા દે,
જ્યાં છું એ સ્થાનથી આગળ
ક્યાંક તો પહોંચીશ જ ને..
મારી સમજશક્તિ ક્યાંય ખોટી જગ્યાએ ભટકવા તો નહીં જ દે
એમ તો જાત પર પૂરો વિશ્વાસ છે.
ચાલ જીવ…હામ ભીડ ત્યારે
બીજા તારામાં વિશ્વાસ મૂકી શકે ત્યાં સુધીની સફર ખેડવા !
પેલું કંઈક એટલે શું –
હવે મને પૂરેપૂરું સમજાય છે.
સ્નેહા પટેલ.

લસણનાં છોતરાં

 

અહો ! પુષ્પપુષ્પે પ્રગટ પેમલિપિ !

દિશાએ દિશાએ રહે દિવ્ય દીપી !

-ઉમાશંકર જોશી.

 

દસ માળના બિલ્ડીંગમાં દરેક ફ્લોર પર ચાર ચાર ફ્લેટસ ફળવાયેલાં હતાં. જો કે ચાળીસમાંથી લગભગ ૭ ફ્લેટ્સ તો કાયમી ધોરણે બંધ જ રહેતાં હતાં એટલે લગભગ તેત્રીસ મધ્યમવર્ગીય કુટુંબોની બિલ્ડીંગ અત્યારે બપોરના ત્રણ વાગ્યે નીરવ શાંતિમાં ડૂબેલી હતી. અહીંના લોકોને જમી પરવારીને બપોરે આડા પડવાની ટેવ હતી – શાંતિપ્રિય માનવીઓની વચ્ચે એકાદ બે સળી કરનારા જીવ તો રહેવાના જ.

મીનળ ઘરે બેસીને ઓનલાઈન ડ્રેસ ડિઝાઈનની શોપ ચલાવતી હતી. અત્યારે એક ક્લાયન્ટને લગ્ન માટેના સૂટની અરજન્ટ ડિલીવરી જોઇતી હતી એટલે ફોન પર એની સાથે લમણાઝીંક કરતી હતી. વાત કરતાં કરતાં એ ફ્લેટનો ઝાંપો ખોલીને ઘરની બહારના પેસેજમાં આંટા મારવા લાગી.

‘હું શક્ય એટલી જલ્દી કરાવું છું પ્રિયાબેન.’

‘એવા વાયદા નહીં, મને ચોકકસ સમય કહો. ચાર દિવસ પછી લગ્ન છે અને એ સમયે મારે મારો ડ્રેસ મારા હાથમાં જોઇએ. વળી એક દિવસ તો પાર્સલમાં જશે એટલે તમારી પાસે રહ્યાં ફકત ત્રણ દિવસ. એમાં તમારે હજી દુપટ્ટો ડાઇ કરાવવાનો, એમ્બ્રોયડરી વર્ક કરવાનું બધું બાકી…તમને લાગે છે કે તમે પહોંચી વળશો મીનળબેન ?’

‘હા, શ્યોર કરી લઈશ. ડોન્ટ વરી અમારા કારીગર રાત દિવસ કામ કરવા ટેવાયેલાં છે..’

મીનળની નજર વાત કરતાં કરતાં એની ઉપરના માળ પર ગઈ તો ત્યાં એમના પડોશી માસી ઉભા ઉભા એને જોઇ રહ્યાં હતાં. એમની નજરમાં રોષ જેવું કંઇક દેખાયું એટલે મીનળ થોડી ચમકી અને બે આંખો ચાર થતાં જ પેલા માસી એની પર બગડ્યાં.

‘આ નીચે પાર્કીંગમાં લસણનાં છોતરાં પડ્યાં છે એ તમે જ નાખ્યાં છે ને ?’

બે સેકંડ તો મીનળને ખબર જ ના પડી. એ તો એની ધૂનમાં જ હતી- પ્રિયાબેનને ભરોસો અપાવી રહી હતી.

‘જુઓ તો, હવે તો સામે જોતાં પણ નથી. લોકો કચરો નાંખવામાં એકસપર્ટ થઈ ગયા છે. સફાઈ તો ગમતી જ નથી ને..સાવ **** જાતિના લોકો અહીં ભેગાં થઇ ગયા છે.’

હવે મીનળને પાકી ખાતરી થઈ ગઈ કે આ ગાળીધારા એના માટે જ વહાવવામાં આવી રહી હતી એણે ફટાફટ વાત પતાવી અને ફોન ઘરમાં મૂક્યો અને બહાર આવીને ઉપર જોઇને બોલી,

‘તમે મને કહો છો માસી ?’

‘હાસ્તો, તને નહીં તો બીજા કોને ? આ કચરો નાંખીને ગંદકી કેમ કરો છો તમે ?’

‘માસી, બોલવામાં વિવેક રાખો, હું તો ફોન પર વાત કરતી હતી તમે જોયું જ..હું કેમની કચરો નાંખી શકું?’

‘અરે, તમે કચરો નાંખીને પછી ફોન પર વાત કરવા બેઠા…મેં મારી સગી આંખે જોયું છે આ.’

‘તમે તો બધુ કહો…એમ કંઇ તમે બોલ્યા એટલે બ્રહ્મવાણી થૉડી થઈ જાય. મારી પાસે આવા કામ કરવા માટે સહેજ પણ સમય નથી. હું કાયમ લસણના ફોતરાં એક કોથળીમાં ભેગા કરું છુ ને પછી એ આખી કોથળી જ કચરાટોપલીમાં પધરાવું છું. આજે પણ મારી લસણના ફોતરાંની કોથળી મારા બાસ્કેટમાં જ છે. આવીને જોઇ જાવો. વળી આપણા ફ્લેટમાં ઘણા બધા બપોરે બેસીને વાતોના વડાં કરતા કરતા પેસેજમાં બેસીને લસણ ફોલીને એકઠું કરે છે એ લોકો મારા કરતાં વધારે શકમંદ નથી આ ફોતરાંના કચરાં માટે. વળી મેં નાખ્યાં હોત તો પણ તમે કોણ મને કહેનારા ? આખા બ્લોકના લોકો જેમ મનફાવે એમ કચરાં નાંખે જ છે ને…દૂધના ધોયેલા થોડી છે કોઇ ? હવે ઘરમાં જાઓ અને સૂઇ જાઓ આમ કચકચ કર્યા વિના.’

પણ પડોશી માસીએ સહેજ પણ મચક ના આપી અને બૂમાબૂમ કરીને બધાંને ભેગાં કર્યાં. વાતનું વતેસર થઈ ગયું. મીનળને ઢગલો કામ હતું એમાં આ ઝગડો..એનું મગજ ગુસ્સાથી ફાટ્ફાટ થઈ રહ્યું હતું. કંઈ કર્યું નહતું એમ છતાં આવું ? પોતે ક્યારેય કોઇ જ જાતની મગજમારીમાં સંડોવાતી નહી અને આવી કનડગતનો તો એનો સ્વભાવ જ નહતો. ઘરમાં પણ ચોખ્ખાઈની આગ્રહી એના જેવી વ્યક્તિ પર આવું આળ.

એ પછી તો થોડાં દિવસ મીનળ એના કામમાં બીઝી રહી. પેન્ડીંગ કામ પતાવ્યા પછી એક દિવસ સાંજે એ રસોઇ માટે લસણ ફોલી રહી હતી ત્યારે એને પેલો ઝગડો યાદ આવ્યો અને એનું મગજ ભયંકર ફાટ્ફાટ થવા લાગ્યું. એ ઉભી થઈ અને ભેગાં કરેલા ફોતરાં લઈને પેસેજમાં ઉભા રહીને નીચે પાર્કિંગમાં ઠાલવી દીધાં.

‘કંઈ જ કર્યા વિના લોકોની ગાળો ખાવી એવું થોડું ચાલે ? આજે તો હું ખુલ્લે આમ આમ કચરો નાંખીશ..જોઉં છું કોણ મારું શું બગાડી લે છે.’ મનોમન સંવાદ સાધતી મીનળ પછી રસોડામાં કામે વળગી. થોડો સમય વીત્યો અને એના ઘરની બેલ વાગી. મસોતાથી હાથ લૂછતાં લૂછતાં મીનળે દરવાજો ખોલ્યો તો સામે પડોશી માસીની વહુ સુધા હતી.

‘મીનળબેન, એ દિવસના મારા સાસુના વર્તન માટે હું આપની માફી માંગુ છું. પણ હમણાં જ મેં આપને કચરો નાંખતાં જોયાં એટલે હું ખાસ આવી.’

‘હા, મેં નાંખ્યા છે લસણના છોતરાં..બોલો શું કરી લેશો ? સીધા સાદા વ્યક્તિઓને હેરાન પરેશાન કરી મૂકો છો તમે લોકો..સરળતાથી રહેવામાં કોઇ માલ જ નથી રહ્યો હવે તો..’

‘મીનળબેન, સૌપ્રથમ તો મારા સાસુના એ દિવસના વર્તન માટે હું આપની માફી માંગુ છું. એ દિવસે જ મેં એમને ખૂબ સમજાવેલું અને અંતે એ માની પણ ગયેલાં. પણ હવે તમે આમ વર્તન કરશો તો પાછા એ ભડકશે..ને આ વાત લાંબી ચાલશે. બીજાઓ પણ આનો ફાયદો લઈને બળતામાં ઘી હોમશે. માટે મહેરબાની કરીને આપને વિનંતી કરું છું કે આ વાત અહીં જ પતાવો. આવા કામ કરવાથી તમને તમારા માંહ્યલા વિના કોઇ રોકી નથી શકવાનું.’

‘હા સુધાબેન, આપ સાચું કહો છો. પણ ખાલી ખાલી આમ હેરાન કરે એટલે મને બહુ ગુસ્સો આવી ગયેલો. હવેથી હું આમ નહીં કરું. મારા તરફથી વાત અહીં જ પતાવું છું.ચાલો થોડી ચા બનાવું..પી ને જ જજો.’

‘ના રે બેન. મારે જમવાનો સમય છે ને હજી લસણ ફોલીને શાક વઘારવાનું બાકી છે.’

‘લસણ’ ના ઉલ્લેખથી બે ય સ્ત્રીઓ મર્માળુ હસી પડી.

અનબીટેબલઃ શક્ય હોય ત્યાં સુધી કોઇના પણ નાજુક ઇગોને ના સ્પર્શવું.

Sneha patel

કોણ બોલે છે – કોને કહે છેઃ-

phulchhab newspaper > navrash ni pal column >
જે શોધવામાં જિંદગી આખી પસાર થાય

ને એ જ હોય પગની તળે એમ પણ બને

-મનોજ ખંડેરિયા

 

સ્વપ્નીલની શમણાંભરી ભૂરી ભૂરી આંખોમાં અકળામણના રાતા ટશિયાં ફૂટવા લાગ્યાં હતાં. ક્યારનો એ કોડલૅસ ફોન હાથમાં લઈને કોઇ નંબર ‘રીડાયલ’ કરતો અને લાંબાં લાંબાં એકસ્ટેન્શનના નંબર લગાવી લગાવીને છેલ્લે ‘આપનો ફોન પ્રતિક્ષામાં છે,આપનો કતારક્રમાંક નંબર છે ‘૮…૭…’ જેવો જવાબ સાંભળવા મળતાં અકળાઈને ફોન સોફા પર ફંગોળી દેતો.

લગભગ અડધો કલાકથી એની આ અકળામણ જોઇ રહેલ એની મમ્મી નમ્રતા રસોડામાંથી બોલી,

‘સ્વપ્નુ, શું છે દીકરા ? કેમ આટલો અકળાયેલો છું ? આદુ-ફુદીનાવાળી ચા પીશ – બનાવું ?’

‘મમ્મા, આ નેટ જો ને..ક્યારનું હેરાન કરે છે. આ મહિનામાં આ લગભગ પાંચમી વખત બંધ થઈ ગયું છે અને હજુ તો મહિનની પંદરમી તારીખ છે. વળી એ લોકો ઓનલાઈન રજીસ્ટ્રેશન કરે એટલે મારે એક કલાક તો કમ્પલેઇણ રજીસ્ટ્રેશન કરાવતાં થાય છે. ક્યારનો ‘આપકા કતાર ક્રમાંક હૈ યે…વો…’ કંટાળી ગયો છું આનાથી. મારે કેટલું બધું કામ છે, અમુક મેઇલ અર્જન્ટલી મોકલવા જ પડશે. નેટ ચાલુ નહી થાય તો સાયબરકાફેમાં જવું પડશે.’

બોલતાં બોલતાં સ્વપ્નીલે કમ્પલેઈન માટે ફરીથી ફોન જોડ્યો અને આસ્ચ્ર્યજનક રીતે આ વખતે એ લાગી ગયો.

‘હલો, મારું આઈડી સ્વપ્નીલ૨૦૦૦ છે ને હું રેવાપુરથી બોલું છું.’

‘જસ્ટ એ મીનીટ સર..ઓકે..શું કમ્પલેઇન છે આપની ?’

‘નેટ બંધ છે.’

‘ઓકે સર, આપની કમ્પ્લેઇન નોંધી લઉં છું. અમારા એન્જીનીયર આપને કોન્ટેક્ટ કરશે ને અડલાળીસ કલાક સુધીમાં આપની કમ્પલેઇણ સોલ્વ કરી દઈશું.’

‘મેડમ, ૪૮ કલાક બોલતાં પહેલાં જરા મારું અકાઉન્ટ ચેક કરો. આ કમ્પ્લેઇન છેલ્લાં ૧૫ દિવસથી ચાલી આવી છે. નેટ રોજ ચાલુ થાય છે, બંધ થાય છે. તમારો કોન્ટેક્ટ કરવામાં અડધો અડધો દિવસ જાય છે ને તમે ૪૮ કલાકનો રાગ આલાપો છો.’

‘આપને પડેલી તકલીફ બદલ હું માફી માંગુ છું સર..’

‘અરે રોજ રોજ તમને લોકોને માફી આપી આપીને હું થાકી ગયો છું. મને આજે ને આજે અબઘડી રીઝ્લ્ટ જોઇએ નહીંતર હજુ કસ્ટમર કમ્પ્લેઈન કરીશ.’ ને સ્વપ્નીલે ફોન પછાડ્યો.

‘બેટા, આમ અકળાવાથી કામ થોડી પતશે ? થોડી શાંતિ રાખ ને લે ચા પી.’

ચા પી ને સ્વપ્નીલ ટીવી જોવા બેઠો અને એન્જીનીયરનો કોલ આવ્યો,

‘સર, પ્લીઝ આપનું નેટ ચેક કરી લેશો ? અહીંથી થોડો કનેક્શનનો પ્રોબ્લેમ હતો અમે સેટ કર્યું છે. હવે નેટ આવી જશે.’

‘એક મીનીટ.’સ્વપ્નીલે નેટ ઓપન કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ શક્ય ના બન્યું ને એનો પીત્તો ગયો.

‘હજુ નેટ નથી આવતું. તમે લોકો સાવ હરામી છો. એડવાન્સમાં પૈસા લઈને બેસી જાઓ છો અને પછીથી આવા ધાંધીયા કરો છો.’

‘સર, એક વાર મોડમની લાઈટ બંધ કરીને બે મીનીટ રહીને ફરીથી ચાલુ કરો ને પ્લીઝ.નેટ આવી જશે.’

‘નથી આવતું. મેં તમારા કહેતાં પહેલાં જ કરી જોયું..’ ને ફરીથી સ્વપ્નીલની રેકોર્ડ ચાલુ થઈ ગઈ. સામે છેડેથી,

‘ઓકે, અમારો માણસ આપના ઘરે આવીને ચેક કરી જશે.’ નો ટૂંકો જવાબ વાળીને સામે છેડેથી ફોન મૂકાઈ ગયો. એ વાતને બીજા બે દિવસ વીતી ગયાં. હવે તો ફોન પણ લાગતો નહતો. ડાયલ કરતાં કરતાં વચ્ચેથી જ કટ થઈ જતો હતો. કંપનીનો કોઇ જ માણસ નેટ ચેક કરવા પણ નહતું આવતું ને સ્વપ્નીલ ધુંઆપુંઆ થઈ ગયો હતો. પેન્ડીંગ કામનો ઢગલો થતો જતો હતો. આખો દિવસ કંપનીમાં ફોન કર્યા કરતો પણ લાગતો જ નહતો. આટલા દિવસમાં તો સ્વપ્નીલને ત્યાંની મોટાભાગની ઓપરેટર્સના નામ સુધ્ધાં યાદ રહી ગયા હતાં. નમ્રતાથી ના રહેવાતા એ આખરે બોલી,

‘બેટા, તું કાયમ આ સ્ટાફના માણસો પર કેમ અકળાય છે પણ ? જે વાત જ્યાં કહેવાથી અસર થતી હોય ત્યાં વાત કરતાં શીખ. તું સ્ટાફના માણસોને આમ ગાળો દે એનો કોઇ મતલબ નથી સરવાનો. એમની તો વારંવાર શિફ્ટ બદલાયા કરે ને વળી એ લોકો તો પૂરેપૂરા ટ્રેઈન્ડ જ હોય કે સામે છેડે કસ્ટમર ગમે એમ બોલે તમારે તો,’અમે તમને પડેલી અસુવિધા બદલ માફી માંગીએ છીએ.’ બસ એટલું જ બોલવાનું. મારું માન તો તું જઈને નેટની ઓફિસમાં કોઇ સીનીયર સાથે જ સીધી વાત કર. આ બધા તો પગારદારો..એમને એલફેલ બોલીને શું મતલબ સરવાનો?’

સ્વપ્નીલને પણ મમ્મીની વાત ઠીક લાગી ને એ ઓફિસે જ પહોંચી ગયો. ત્યાં જઈને એમના મેનેજરને મળ્યો અને પોતાની તકલીફની વિગતે વાત કરી અને આજે જો નેટ ચાલુ ના થઈ શકે તો નેટના એડવાન્સમાં ભરેલા પૈસા અને જેટલાં દિવસ નેટ બંધ રહ્યું એટલા દિવસનું રીફન્ડ આપવાની વાત મૂકી નહીં તો આખો ય મામલો કોર્ટમાં લઈ જશે એવી ધમકી ય આપી .

‘સોરી સર, અમારું ટ્રાન્સમીશન બગડી ગયેલું છે એટલે આખા એરીઆમાં જ આ તકલીફ છે. અનેકો કસ્ટમરની કમ્પ્લેઇન આવ્યાં કરે છે અને અમારી પાસે એટલાં બધા એન્જીનીઅર નથી કે એક સાથે બધા સ્થળે પહોંચી વળે. હું તમારી સાથે જ મારા માણસને મોકલી આપું છું એ આવીને ચેક કરી લેશે. ડોન્ટ વરી આપના જેટલા દિવસ બગડ્યાં છે એની કિંમત ભરપાઈ કરી આપીશું. વન્સ અગેઈન સોરી.’

ને મેનેજરે એક એન્જીનીઅરને સ્વપ્નીલ સાથે મોકલી આપ્યો. માણસ ઘરે જઈને નેટ ચેક કરીને વાયર સેટ કરીને બોલ્યો કે,

‘નેટ ચાલુ થઈ ગયું છે, પણ કદાચ સ્પીડ ઓછી રહેશે. બે દિવસ થશે બધા પ્રોબ્લેમ સોલ્વ થતાં એ આપને પહેલેથી જ કહી દઉં છું કે આટલી તક્લીફ તો સહન કરવી જ પડશે સર, હા હવે ફરીથી બંધ નહીં થઈ જાય એની ગેરંટી… ‘

‘ઓકે. ચાલુ થયું એ પણ બહુ છે.’ ને સ્વપ્નીલે નમ્રતાની સામે જોઇને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવા બદલ નજરથી જ ‘થેન્ક્સ’ કહીને રાહતનો ઉંડો શ્વાસ લીધો.

અનબીટેબલઃ ક્યાં – કોને – કેટલું – કેવી રીતે કહેવું એ સમજાઈ જાય તો મોટા ભાગની સમસ્યાઓનો સરળતાથી અંત આવી જાય છે.

-સ્નેહા પટેલ

ફર્સ્ટ ઇમ્ર્પેશન ઇઝ ધ લાસ્ટ ઇમ્પ્રેશનઃ

phulchhab newspaper > navrash ni pal column

ના ગમે- હું આદરું તારી સ્પર્ધા,

ના બનું સંપૂર્ણ, કૈં ક્ષતિ આપજે !

-હર્ષદ ચંદારાણા.

 

‘જૈનમ, આ શું વિચિત્ર કોમ્બીનેશન કર્યું છે તે ? બ્રાઉન ટ્રાઉઝર પર યલો શર્ટ ! સાવ કાર્ટુન લાગે છે. ચેન્જ કર પ્લીઝ. પેલું બ્રાઉન શર્ટ છે એ પહેર. એ બહુ જ સરસ સેટ થાય છે અને તને એ કલર પણ બહુ સરસ લાગે છે. અભિનવભાઈ પર તારી ફર્સ્ટ ઇમ્ર્પેશન ‘ઝક્કાસ’ પડશે.’

ગ્રીવાનો આદેશ થયો એટલે જૈનમે તરત જ શર્ટ બદલ્યું. આમ પણ એને ખબર હતી કે એની ડ્રેસિંગ સેન્સ સાવ ઝીરો હતી. મોટાભાગે એના કપડાનું શોપિંગ ગ્રીવા જ કરતી હતી અને એના થકી જૈનમને એના ફ્રેન્ડસ, રીલેટીવ્સ તરફથી કોમ્લીમેન્ટ્સ પણ મળતાં હતાં. આજે જૈનમ અને ગ્રીવા એમની એકની એક દીકરી વસુના માટે કરોડપતિ એવા અભિગમભાઈ અને રુપાબેનને – છોકરાપક્ષના લોકોને મળવાના હતાં. એમનો દીકરો અમિત અત્યારે ઓસ્ટ્રેલિયામાં હતો પણ વસુ અને અમિતે ફેસબુકમાં એક બીજાની વોલ પર ફોટા અને પોસ્ટ્સ જોઇ જ હતી. એક બીજાને થોડાં ઘણાં જાણતાં હતાં. અમિતને ગ્રીવા ગમી જતાં એણે એના મમ્મી પપ્પાને વાત કરી હતી અને એના મમ્મી પપ્પાએ પોતાના લાડલાની ઇચ્છા ગ્રીવા અને જૈનમને ફોન પર કહી હતી.

અમિત આવતા મહિને ઇન્ડીઆ આવવાનો જ હતો પણ ગ્રીવાની ખાસ ઇચ્છા હતી કે એ લોકો એક વાર પહેલાં છોકરાંના માતા પિતાને મળીને એમના વિશે થોડી જાણકારી મેળવે, ઓળખાણ વિકસાવે. આમ તો જૈનમને આવું પસંદ ના પડયું પણ ઠીક છે, ગ્રીવા એક દીકરીની મા છે એટલે આવી વાતો એના મગજમાં આવે વિચારીને એણે ધર્મપત્નીને સહકાર આપવાનું પસંદ કરી લીધું. પણ આ મેળાપમાં ગ્રીવા વારંવાર ફર્સ્ટ ઇમ્પ્રેશનનો રાગ આલાપતી હતી એનાથી જૈનમને થોડી તકલીફ થતી હતી.શાંત સ્વભાવના જૈનમે મગજને બીજા કામકાજમાં વાળી લીધું.

તૈયાર થઈને એ લોકો નક્કી કરેલ રેસ્ટોરાંમાં અભિગમભાઈ અને રુપાબેનને મળવા ગયાં.

ઓફવ્હાઈટ સિલ્કની સાડી અને રેડ ભરતવાળી બોર્ડર, ગળામાં હીરાનો ઝગમગતો હાર, આઠમાંથી છ આંગળીમાં વ્હાઈટ, ગોલ્ડ કલરની જાતજાતના રંગોના નંગમાં શોભતી વીંટીંઓ, કાનમાં લટકતાં ઝુમ્મર, હાથમાં ડાયમંડ બ્રેસલેટ અને ગોલ્ડ – સિલ્વરના કોમ્બીનેશન સાથેની ડાયમંડ જડેલી ઘડિયાળ…ગ્રીવા તો રુપાબેનના ઠસ્સાંથી અભિભૂત જ થઈ ગઈ. એણે પણ સરસ મજાની સિલ્કની લેટેસ્ટ ડિઝાઈનની સાડીને લાઈટ ડાયમંડના ઘરેણાં પહેરેલાં હતાં પણ રુપાબેનના વૈભવ આગળ તો એનું રજવાડું તો ચકલી જેવું જ હતું. સામે પક્ષે જૈનમને તો અભિનવભાઈના મોંઘા સૂટ બૂટ કશાંયથી કોઇ જ ફર્ક નહતો પડતો એ તો બિન્દાસ થઈને પોતાની નેચરલ સ્ટાઈલમાં જ વર્તન કરતો હતો.અંદરખાને તો એને આ લોકોને જોવા – મળવામાં કોઇ ખાસ રસ પણ નહતો. આખરે એની છોકરીને એમના દીકરા અમિત સાથે જીવન વીતાવવાનું હતું. એ આવ્યો હોત તો હા – વાત અલગ બનતી હતી. પણ…

ડીનર લેતાં લેતાં બે ય પરિવાર એક બીજા વિશે શક્ય એટલું વધુ જાણવાનો યત્ન કરતાં હતાં.વસુ અને અમિત વિશેની જાતજાતની ભાતભાતની વાતો કરી. ગ્રીવા તો પૂરેપૂરી ચકાચોંધ જ હતી એટલે એને તો બધું રુડું રુપાળું જ લાગતું હતું. એની દીકરીનું જો આ ઘરમાં ગોઠવાઈ જશે તો એનું જીવન ધન્ય થઈ જશે એવા વિચાર જ એના મનમાં આવતાં રહ્યાં. ઘરે આવીને કપડાં બદલીને બેડમાં લંબાવતા જ ગ્રીવા બોલી,

‘જૈનુ, તને શું લાગે છે ? ‘

‘ગ્રીવા, આમ જલ્દબાજી ના કરાય.આપણી દીકરીએ પણ અમિતને માત્ર ફોટામાં જ જોયો છે. ખાસ વાતચીત નથી કરી. વળી આમ એક જ મુલાકાતમાં આ લોકો વિશે હું શું કહી શકું ?’

‘તું છે ને સાવ જૂનવાણી જ છું. અરે એમની ફર્સ્ટ ઇમ્ર્પેશન જ જો..કેવી ધમાકેદાર રહી. એમના બોલવા-ચાલવા- ઉઠવા-બેસવા-ખાવા-પીવા બધામાં એક રજવાડી ઠસ્સો છે. વળી વાત ચીત પણ કેવી વિવેકપૂર્ણ, નક્કી એમના દીકરામાં પણ આવા જ ગુણ ને સંસ્કાર હશે. મને તો સગપણ મંજૂર છે. ‘

‘ગ્રીવુ, હદ કરે છે તું તો…ફર્સ્ટ ઇમ્પ્રેશનને શું ધોઈ પીવાની છે ? હું એવું કશું નથી માનતો. આજે એ ઇમ્પ્રેશન હોય એ કાલે બદલાઈ પણ શકે. કોઇ માઈનો લાલ એકના એક જેવું વર્તન કાયમ ના જ કરી શકે અને મને એમ કોઇ એક વખતની મીટીંગથી ઇમ્પ્રેશનમાં આવી જવું કે કોઇ માન્યતાઓ બાંધી લેવાનું ના ફાવે. હું તો ચા ય ફૂંકી ફૂંકીને પીવું છું જેથી દઝાઈ ના જવાય ને એનો ટેસ્ટ પણ સરસ રીતે માણી શકું. તો આ તો મારી એકની એક દીકરીના જીવનનો સવાલ છે. આમ ફટાફટ વિચારવાનું, ડીસીઝન લેવાનું ના ફાવે. હા, વસુ અમિતના પ્રેમમાં હોત તો વાત અલગ હતી આપણે કશું વિચારવાનું જ ના રહેત પણ એવું કશું નથી. આપણી ડાહી દીકરીએ એના જીવનના મૂલ્યવાન નિર્ણયની જવાબદારી પ્રેમ અને વિશ્વાસપૂર્વક આપણને સોંપી છે તો આપણે એનો પૂરેપૂરી સમજણથી પૂરી કરવી જોઇએ.’

‘જૈનમ, આખી દુનિયા ફર્સ્ટ ઇમ્પ્રેશન ઇઝ લાસ્ટ ઇમ્પ્રેશનમાં માને છે પણ તું રહ્યો..જવા દે. કેવા જાજરમાન લોકો સામેથી દીકરી માટે માંગુ લઈને આવ્યાં છે ને તું છે કે મોઢું ધોવા જવાની વાત કરે છે..હ્મ્મ….’અને ગ્રીવા નારાજગીમાં લાઈટ બંધ કરી બીજી બાજુ મોઢું કરીને સૂઈ ગઈ.

મહિના પછી અમિત ઇન્ડીઆ આવ્યો અને બધા ફરીથી મળ્યાં.છોકરાપક્ષના લોકોને લગ્ન માટે ઉતાવળ હતી એથી એ વારંવાર ફોર્સ કર્યા કરતાં હતાં. ગ્રીવાને તો છોકરો મા બાપ કરતાં ય વધુ ગમી ગયો પણ જૈનમે પોતાનો મત રજૂ ના જ કર્યો. એણે વસુને થોડો સમય અમિતને મળવાંની અને એને વધુ નજીકથી જાણવાની સલાહ આપી. વસુને માણસ ઓળખવાની બાબતમાં મમ્મી કરતાં પપ્પા પર વધુ વિશ્વાસ હતો. એને આમ તો અમિત જોતાંવેંત જ ગમી ગયેલો પણ એક બાહ્યરુપને એ વધુ મહત્વ નહતી આપતી એથી અમિતને મળીને એના વિશે વધુ જાણવાની ઇચ્છા હતી.

પંદરે’ક દિવસ વીત્યાં અને એક સાંજે ગ્રીવાના ઘરમાં જાણે આભ તૂટી પડ્યું.

‘મમ્મી, મને આ લગ્ન પસંદ નથી.’

‘શું વાત કરે છે વસુ ? પાગલ છે કે ?’

‘ના મમ્મી, મને અમિત અને એના ઘરનાં દરેક સભ્યોનું વર્તન શંકાસ્પદ લાગે છે. એ લોકો નક્કી કોઇ વાત છુપાવે છે. બોલે છે કંઇક ને વર્તન કંઇક હોય છે. અમિત તો ઠીક પણ એનાં પપ્પા ય ઘણી વખત મારી વધુ નજીક આવવાનો…’ અને વસુ એક્દમ જ બોલતાં બોલતાં અટકી ગઈ. શરમથી એનું ગોરું મુખ લાલચોળ થઈ ગયું. એના શબ્દોનો મતલબ સમજતાં જ ગ્રીવા અને જૈનમ બે ય સ્તબ્ધ રહી ગયાં.

‘વસુ …દીકરાં આ તું શું બોલે છે ? એ લોકો તો કેવા સંસ્કારી અને ખાનદાની..’

‘ડેડ – પ્લીઝ. એ લોકો સાવ બનાવટી છે. મારી બહેનપણી ક્રુતિના પપ્પા પોલિસ ઇન્સ્પેક્ટર છે. એમણે મને બે દિવસ પહેલાં અમિત સાથે જોઇ ત્યારે એ ચોંકી ગયેલા અને પછી ક્રુતિ દ્વારા મને મેસેજ મોક્લાવ્યાં કે, ‘ અમિત એક મોટો હીસ્ટ્રીશીટર છે અને એ કોઇ ઓસ્ટ્રેલિયા – ફોસ્ટ્રેલિયા નહીં પણ પોલીસથી બચવા અંડરગ્રાઉન્ડ થઈને રહે છે. વળી એને તો કોઇ મા બાપ છે જ નહીં. આ બધું તો એણે ઉપજાવી કાઢેલ વાર્તાઓ છે.’

અને ગ્રીવા અને જૈનમ બે ય માથું પકડીને સોફા પર બેસી ગયાં. અમિત વિશે વધુ જાણકારી ભેગી કરવાનો યત્ન કરતા એમને કોઇ જ વિશ્વાસ લાયક માહિતી ના મળી. ક્રુતિના પપ્પાને મળતાં એમણે વસુની વાતને સમર્થન આપ્યું અને છેલ્લે વસુ કહે છે એ વાત જ સાચી એવા તારણ પર એ લોકો પહોંચ્યાં. અમિતને ફોન કરીને કોઇ જ કારણ આપ્યાં વિના ‘ વસુને આ સંબંધ મંજૂર નથી.’ કહીને વાત પતાવી કાઢી અને સમય રહેતાં બચી ગયા વિચારીને એક હાશકારાનો શ્વાસ લેતાં ફેમિલી ઘરમાં બેઠું હતું

‘ગ્રીવુ, તારી ફર્સ્ટ ઇમ્પ્રેશનનો અનુભવ કેવો રહ્યો ?’ જૈનમે ધીમેથી મમરો મૂક્યો.

‘પ્લીઝ, મને શરમિંદા ના કરો..હવેથી હું કદી ‘ફર્સ્ટ ઇમ્પ્રેશન’ પર આંધળો ભરોસો નહીં કરું.તમારી વાત સાથે , વિચારો સાથે હું પૂર્ણ રીતે સહમત છું કે માણસને ક્યારેય એક ઝાટકે પહેલા મુલાકાતથી જ ના ઓળખી શકાય. ફર્સ્ટ ઇમ્પ્રેશન ઇઝ લાસ્ટ ઇમ્પ્રેશનનો હું ધરાર વિરોધ કરું છું.’

ને ઘરના ડ્રોઇંગરુમમાં હાસ્ય ખળભળી ઉઠ્યું.

અનબીટેબલ ઃ દરેક કહેવત દરેક સંજોગોમાં સાચી હોય એવું જરુરી નથી.

-sneha patel

હું મને બહુ ગમું છુ..

 

જીવતરની ઝીણી જ્યોત

તરવા ચાલે

દૂરથી કોઇ ધજા ફરકાવે

આભમાં કોઇ ઝાલર રણકાવે

શબ્દ

નવા અર્થો પ્રગટાવે

દૂર કોઇ તેજલિસોટા તાણે

કોઇ રેશમી પાંખ પસારે

અને

જીવતરની ઝીણી જ્યોત

તરવા ચાલે.

-લત્તા હિરાણી.

સરસ્વતિએ શિવાંગના હાથમાંથી બુકે લઈને સીધો બારીમાંથી બહાર ઘા કર્યો અને શિવાંગ બે ઘડી સ્તબ્ધ થઈ ગયો.

આજે સરસ્વતીનો જન્મદિન હતો અને એ લોકોએ આજે ‘ફુલ ડૅ સેલીબ્રેશન’ નો ગ્રાન્ડ પ્રોગ્રામ બનાવેલો હતો. સવારના પહોરમાં જ એક ફોન આવી જતાં શિવાંગે એને મળવા ઓફિસે જવું અનિવાર્ય થઈ ગયું હતું એથી લાચારીમિશ્રિતભાવ સાથે સરસની સામે જોઇને મૂક મંજૂરી માંગી હતી પણ સરસે મોઢું મચકોડીને આડું જોઇ જઈને પોતાની સ્પષ્ટ નારાજી વ્યકત કરી દીધેલી. થોડી તકલીફ તો થઈ પણ જવું અનિવાર્ય હોવાથી શિવાંગે વધુમાં વધુ દોઢ કલાકમાં પાછા આવી જવાનું વચન આપીને ઓફિસે જવા નીકળી ગયો. પાર્ટી સાથે અનેક નવા વિષય પર ચર્ચા ધાર્યા કરતાં વધુ ચાલી અને પરિણામે થોડું મોડું તો થઈ જ ગયેલું પણ તો ય એમના પ્રોગ્રામમાં બહુ ખાસ ફરક નહીં પડે હજુ તો ખાસ્સો એવો સમય બાકી હતો એને સરસ મજાનો સ્પેન્ડ કરી શકાય એમ હતું – વિચારીને શિવાંગે રસ્તામાં ફ્લોરીસ્ટની શોપ પરથી ડાર્કમરુન રંગના પૂરાં પચ્ચીસ – બરાબર એની સરસની ઉંમર જેટલાં રોઝીઝ જ શોધી શોધીને ભેગાં કરીને બુકે બનાવડાવ્યો અને ઘરે આવ્યો. એ જહેમત – કાળજીવાળા બુકેના રુપાળા ફ્લાવર્સ અત્યારે રોડ પરની ધૂળ ભેગાં જ. જો કે થોડાં ઘણાં ગુસ્સાની આશા તો હતી જ પણ આટલા બધા સ્ટ્રોંગ રીએકશનની ખબર નહતી.શિવાંગ તદ્દ્ન હતાશ થઈ ગયો અને ચૂપચાપ બેડરુમમાં જઈને આડો પડીને, ‘આગળ શું કરવું કે જેથી સરસનો મૂડ સારો થાય અને એનો દિવસ સુંદર રીતે વીતે’ ના વિચારમાં પડી ગયો.

દસે’ક મીનીટ વીતી હશે ને શિવાંગની માથા પર ગોઠવાયેલી હથેળી પર કંઈક ગરમ ગરમ અને ભીનું ભીનું સ્પર્શ્યું. ચોંકીને શિવાંગે એક ઝાટકાં સાથે આંખો ખોલી તો સામે સરસ ! એની મોટી કાળી પાણીદાર આંખોમાં આંસુ ભરેલા હતાં ને એમાંથી બે બુંદ એની હથેળી પર પડ્યાંહતાં.

‘અરે આ શું પાગલ? રડે છે કેમ ?’

‘આઈ એમ સોરી શિવુ, તું તો જાણે છે મારા ગુસ્સાને…મારા દિલમાં કશું ના હોય પણ ગુસ્સો આવે એટલે ગમે એમ રીએક્ટ થઈ જાય છે.’

‘અરે, ઇટ્સ ઓકે યાર. આવું બધું ના વિચાર.’

‘હું બહુ ખરાબ છું ને શિવાંગ ? તને ખૂબ જ પ્રેમ કરું છું ને તારી પર જ અવારનવાર ગુસ્સે થઈ જાઉં છું. આ તો તું ઉદાર છે ને મને સમજે છે, પ્રેમ કરે છે એટલે જતું કરે છે.’

‘અરે ના…ના, તું તો બહુ જ સરસ છું મારી સરસ. આમ પાગલ જેવું ના વિચાર.’

‘ના હું સરસ નહીં બહુ જ ખરાબ છું. હું મને સહેજ પણ નથી ગમતી. ‘

‘ઓહોહો..તો તો સરસ તું મને પણ કેમની ગમી શકે ?’

‘મતલબ ?’ સરસની કાળી ભીની આંખોમાં કૂતુહલ અંજાઈ ગયું.

‘શિવુ, આવી મજાક ના કર પ્લીઝ, મારો જીવ કપાઈ જાય છે. યુ નો મી..મને ગુસ્સો જલ્દી આવે પણ જતો પણ જલ્દી રહે છે . વળી મારા દિલમાં એવું કશું નથી હોતું. બે ઘડીમાં તો બધું ગાયબ થઈ જાય છે.’

‘તો હું પણ એમ જ કહું છું ને ડીઅર કે તું દિલની ખૂબ સાફ છે, પ્રેમાળ છે. શરીરથી તો તું ખૂબ સુંદર છે જ પણ તારું મન પણ અરીસા જેવું સાફ છે ને એના થકી જ તું ઉજળિયાત છે. તો તને તારી જાત કેમ નથી ગમતી ? તું એને પ્રેમ કેમ નથી કરતી ? બીજા કોઇને પણ ગમે એ કરતાં પણ તને તારી જાત વધુ ગમવી જોઇએ. રહી વાત તારા ગુસ્સાની તો એ એક નબળાઈથી તારા બીજા આટલા સારા પાસાંઓને નજરઅંદાજ થોડી કરી શકાય ? હા, તારે એને કંટ્રોલ કરતાં ચોકકસ શીખવું જ જોઇએ એ હું ભારપૂર્વક કહીશ. જો કે એ અઘરું છે પણ અશક્ય નથી જ. થોડી જાગરુકતા કેળવ અને કોઇ પણ સ્થિતીમાં એકાએક રીએક્ટ કરતાં પહેલાં પાંચ મીનીટ જાતને રોકીને એ સ્થિતી પર થોડું વિચાર કરવાનું રાખ. બસ ગુસ્સો આપોઆપ છુ..ઉ..ઉ થઈ જશે અને જે યોગ્ય હશે એ જ રીએક્શન સ્ટ્રોંગલી આવશે. તારો ગુસ્સો તારી તબિયત માટે પણ હાનિકારક છે ડીઅર એ વાત સતત દિલમાં રાખ એટલે તારું સબકોન્સીયસ માઈન્ડ એનો પ્રોગ્રામ એની જાતે સેટ કરી લેશે અને તને ગુસ્સો કરતાં રોકી લેશે.’

‘એવું હોય શિવુ?’ મોટાં મોટાં વિસ્ફારીત નયનથી વાત સાંભળી રહેલ સરસ બોલી.

‘હા એવું જ….સો એ સો ટકા એવું જ ને બીજી એક મુખ્ય વાત કે જો તું તારી જાતને ના ચાહી શકતી હોય તો દુનિયાની કોઇ જ વ્યક્તિ ઇવન હું પણ તને ના ચાહી શકું. એટલે આજથી ને અબઘડીથી જ તું તારી જાતને પ્રેમ કર, દુનિયામાં બીજું કોઈ પણ કરી શકે એના કરતાં વધુ પ્રેમ કર..તો એના પડઘાંરુપે તને દુનિયામાંથી અધ..ધ…ધ પ્રેમ મળશે. તું પોતાની જાતને ચાહીશ તો તું બીજી વ્યક્તિઓને પણ ચાહી શકીશ અને આ બધી પ્રક્રિયા તારા ગુસ્સાને, ડીપ્રેશનને દૂર કરવામાં ખૂબ જ મોટો ભાગ ભજવશે. બાકી આવા ક્ષણીક આવેગના કારણે જાતને કદી કોશતી નહીં. તું સરસ છું…દુનિયામાં સૌથી વધુ સુંદર !’

‘તારી વાત સાંભળીને મને મારી જાત માટે પ્રેમના અંકુર ફૂટયાંનો અનુભવ થાય છે શિવુ….આઈ લવ યુ ટૂ મચ.’ને સરસ શિવાંગની બાહોમાં સમાઈ ગઈ.

અનબીટેબલ ઃ જાતને ચાહવા જેવું પવિત્ર,ઉત્તમ ને નિઃસ્વાર્થ કામ દુનિયામાં બીજું એક પણ નહીં.

-sneha patel

સ્ટ્રેસ લવર.

phoolchhab newspaper > 26-11-2-15 > navrash ni pal column.

એ પછી માત્ર હોય અજવાળું,

તું પ્રથમ સહેજ ભેદ અંધારું !

-અશોક ચાવડા.

 

‘આરતી, જરા કપાળ પર બામ લગાવી આપને પ્લીઝ. બહુ દુખે છે અને હા, જો તું ના જ વાંચતી હોય તો આ લાઈટ બંધ કરી દેજે ને, એની રોશની સહન નથી થતી મને.’

આરતી કંઈક બોલવા જતી હતી પણ ચૂપ રહી અને હાથમાં રહેલી બુકનું પાનું કોર્નર પરથી વાળીને બુક બંધ કરી અને ફર્સ્ટ એઈડના બોકસમાંથી વીક્સ કાઢીને મિરાજના માથા આગળ બેઠી. તર્જનીથી વીક્સ કાઢીને ધીમેથી મીરાજના કપાળ પર એ લગાવ્યું અને ધીમે ધીમે રબ કરવા લાગી. બે મીનીટમાં તો કપાળ પરથી વીક્સ બધું મીરાજની સ્કીનમાં ઉતરી ગયું તો પણ મીરાજના મોઢામાંથી ‘બસ’ એવો શબ્દ ના નીકળતા આરતીએ ધીમે ધીમે હથેળી પર વજન આપીને એનું માથું દબાવવાનું ચાલુ કર્યુ.

‘મીરાજ, આજકાલ તને આ માથાનો દુઃખાવો બહુ થાય છે. ચાલ કોઇ ડોકટરને મળીને બતાવી જોઇએ. આમ વારંવાર માથું દુઃખવું સારી વાત ના કહેવાય.’

‘ના આરતી, એમાં કંઈ ડોકટરને બતાવવાની જરુર નથી.આજકાલ કામનું પ્રેશર વધુ રહે છે એટલે આ તકલીફ વધી ગઈ છે.’

‘કામનું પ્રેશર અને તને…કેમ એમ ? તારે વળી ક્યાં માર્કેટીંગની જોબ છે કે ટારગેટ પૂરાં કરવાના હોય કે તારો પોતાનો ધંધો ય કયાં છે કે સેલ્સ – પરચેસના આંકડાનું ટેન્શન હોય !’

‘ના વાત એવી કોઇ નથી. મારું કામ તો સીધું સાદું કોમ્પ્યુટર ઓપરેટીંગનું જ છે. પણ આજકાલ સરે મને ઢગલો કામ એક સાથે આપી દીધું છે. એ જોઇ જોઇને મને ટેન્શન રહ્યાં કરે છે.’

‘અરે, એ તો આપે પણ તું તારી રીતે શાંતિથી કામ કરને. તને કોઇ સમયની મર્યાદા આપી છે કે તારે આટલા સમયમાં આટલું કામ પતાવી દેવાનું ?’

‘ના..ના..એવું કંઈ નથી. પણ એ ઢગલો કામ જોઇ જોઇને મારું પ્રેશર વધી જાય છે કે આ ક્યારે પતાવીશ ? તને તો ખબર છે કે હું કેટલો ‘પનચ્યુઅલ’ છું. રોજનું કામ રોજ પતાવી દેનારો. મને આવી રીતે કામ કરવાનો બહુ અનુભવ નથી આરતી.’

‘સાવ પાગલ છે તું મીરુ, ખાલી ખાલી સ્ટ્રેસ લઈને તબિયત બગાડવાના ધંધા કરે છે ને ? મારી સહેલી ધીરા પણ આવી જ છે. કોઇ પણ કામ કરવાનું હોય…નાનું – મોટું – જલ્દી – ધીમે..પણ એને એ કામ પતાવવાનું સતત ટેન્શન રહ્યાં કરે ને કામ પત્યાં પછી પાછી એ બીજું કામ શોધી લે. મીન્સ કે તમને લોકોને સ્ટ્રેસને પ્રેમ કરવાની – ચાહવાની ટેવ પડી ગઈ છે. મોટાં મોટાં ભારી ભરખમ કામ પણ તમે શાંત મગજથી કરો તો બહુ સરળતાથી પાર પડી જાય છે પણ તમે લોકો તો…ના, આમ સરળતાથી પતે એ કામની મજા શું ? સ્ટ્રેસલવર્સ !’

‘આરતી , મારે તને ખૂબ સુખી કરવી છે. આપણાં લગ્નને છ મહિના થઈ ગયા પણ પૈસાની પૂરતી સગવડ ના થતા હું તને ક્યાંય ફરવા નથી લઈ જઈ શક્યો.આવી બધી નાની નાની બાબતોથી મને દિલમાં સતત દુઃખ થયા કરે છે. હું આ કામ ઓવરટાઈમ કરીને પતાવીશ તો સરને થોડા ઇમ્પ્રેસ કરી શકીશ ને થોડા વધુ પૈસા મળી શકશે એવો એક વિચાર પણ મને આવી ગયો એટલે હું કચકચાવીને મારા કામની પાછળ લાગી ગયો એમાં આ તકલીફ થઈ.’

‘ઓહ મીરુ, શું તું પણ ? મેં તને ક્યારેય કોઇ ફરિયાદ કરી છે કે તું મને કેમ ક્યાંય ફરવા નથી લઈ ગયો? તો પછી કેમ આવું વિચારે છે. મારા માટે તો શું બહારગામ કે શું આપણું ઘર – જ્યાં હું ને તું શાંતિથી રહી શકીએ એ બધો જ સમય સુંદર – આહલાદક છે. જો હું તને કદી થાકેલી, કંટાળેલી કે અકળાયેલી લાગું છું ? નહીં ને ? જો મને તારા વર્તનથી અસંતોષ હોત તો હું આવી ફ્રેશ કેમ રહી શકત ડીઅર ? પૈસા ને બધું તો શું છે…આજે આવે ને કાલે જાય. એ તો સમયની વાતો. તું એ બધી ચિંતા છોડ અને મારી હળવાશને તારામાં સમાવી લે. તું આમ જ સ્ટ્રેસફુલ રહીશ તો હું મારી હળવાશ ખોઇને તારા સ્ટ્રેસના જંગલોમાં ભટકવા લાગીશ. એ તને ગમશે ? કામ છે એને કામની જેમ જ લે – કોઇ આફતના પોટલાંની કે ચેલેન્જીસની જેમ નહીં. આફટરઓલ તું એક પ્રામાણિક અને મહેનતુ એમ્પ્લોઈ છે તને કોઇ શું કહેવાનું હતું ? કામ છે યાર..મજ્જાથી કર. કઈ ગાડી છૂટી જાય છે કે કયો બોસ તને ખખડાવી કાઢવાનો છે ? રીલેક્સ થતા શીખ ડીઅર પ્લીઝ. નહીંતો આમ ને આમ તો આપણે વીસ વર્ષ વહેલાં બુઢ્ઢા થઈ જઈશું. કાલે ઉઠીને તું ઢગલો પૈસા કમાઈશ તો પણ તારી તબિયત લથડી ચૂકી હશે તો એ શું કામના ? કામના સ્ટ્રેસના ઓથા હેઠળ તબિયત સાથે ચેડાં ના કર. રહી મારી વાત તો હું તો તારી સાથે રાતે જમીને ‘વોક’ લેવા જઈએ અને આઇસક્રીમ ખાઈએ એમાં પણ બેહદ ખુશ છું. મારી ચિંતા ના કર. વળી મને તારી પર પૂરતો વિશ્વાસ છે કે તું ધીમે ધીમે તારા કામમાં વધુ ને વધુ નિપુણ થતો જઇશ ને પ્રમોશન પર પ્રમોશન મેળવી શકીશ ને આપણાં આવનારા બાળકનું ભવિષ્ય…’ને આરતી એક્દમ ચૂપ થઈ ગઈ. છેલ્લાં બે મહિનાથી એને માસિક નહતું આવતું અને આજે જ એ લેડીડોકટરને મળીને આવી હતી ત્યારે એમણે એને પ્રેગનન્સીના ખુશીના મીઠા સમાચાર આપેલા હતાં જે અચાનક જ વાતવાતમાં એનાથી મીરાજ સામે બોલાઈ ગયું. શું બોલાઈ ગયું એનું ભાન થતાં જ એનું ગોરું મોઢું લાલઘૂમ થઈ ગયું.

‘આપણું બાળક…યુ મીન…યુ મીન..’ અને મીરાજે પથારીમાંથી બેઠા થઈને આરતીનો હાથ પકડી લીધો. આરતીએ ઝુકેલાં નયનો સાથે માથું હકારમાં હલાવીને વાતને સંમતિ આપી અને મીરાજનું દિલ ખુશીથી નાચી ઉઠ્યું.

અનબીટેબલઃ બીજાને આકર્ષિત કરવા કે બીજાથી આકર્ષિત થઈને જીવવાનું છોડી દેવાથી બીજું તો કંઇ નહીં પણ શાંતિ જીવનમાં સ્થાયી જરુર થાય છે.

-સ્નેહા પટેલ

#અનામત.

phulchhab newspaper > navrash i pal column > 19-8-2015 #અનામત.

કૈંક જન્મોની પીડાઓ આવ-જા કરતી રહે,
આંખમાં પોલાણમાંનું દર્દ બળિયું હોય છે.
-અશોક ચાવડા ‘બેદિલ’.
‘સાલ્લું…શું વાંચવાનું આ પેપરમાં ? જ્યાં જોઇએ ત્યાં અનામત – ફનામતના સમા્ચારો જ છે. બધું એક ધતિંગ જ છે. નવરા બેઠા …’ ને રવિને ગુસ્સામાં જ પેપરનો રોલ બનાવીને એને જોરથી જમીન પર પછાડ્યું.
સરવાણી બાજુમાં બેઠી બેઠી શાક સમારી રહી હતી. અચાનકના આ ધમાલથી ચપ્પા અને એની આંગળીની વચ્ચેની રીધમ ખોટકાઈ ગઈ અને ચપ્પું શાકના બદલે સીધું એની આંગળીમાં ઘસરકો કરી ગયું. લાલચોળ લોહીની હલ્કી ટશર ફૂટી નીકળી. સરવાણીએ આંગળી મોઢામાં નાંખી દીધી અને લોહી ચૂસતાં જ બોલી,
‘શું છે રવિન, સવાર સવારમાં આટલી ધમાલ શીદને ?’
રવિનનું ધ્યાન સરવાણીની આંગળી પર જતાં જ અચાનક એને પોતે જે કર્યું એના પરિણામનો ખ્યાલ આવ્યો અને થોડો છોભીલો પડી ગયો.
‘ઓહ, આઈ એમ સોરી ડીઅર. આ તો જ્યારે પણ પેપર ખોલીએ એટલે અનામતના સમાચાર જ જોવા મળે છે. આપણે કોલેજમાં હતાં ત્યારથી આ અનામત હેરાન કરતું આવ્યું છે.વારંવાર આના લીધે કોલેજમાં ધમાલ થાય, અડધી પરીક્ષાઓ પછી તોફાન થાય એટલે એ પાછી પોસ્ટપોન્ડ રાખવાની, અમુક સમયે તો આપેલી પરીક્ષાઓ ફરીથી આપવાનો વારો આવે જેવા વારંવારના છબરડાઓથી હું કંટાળી ગયેલો. શું ભણ્યાં ને શું પરીક્ષાઓ આપી એ જ ખબર નથી. આપણા દેશમાં આ અનામતનો કાકડો કાયમથી સળગ્યા જ કરે છે. જનહિતના બદલે એનો ઉપયોગ રાજકારણની જેમ જ વધુ થતો આવ્યો છે. એટલે મને આ શબ્દથી જ નફરત થઈ ગઈ છે.’
‘હા, રવિન. તારી વાત તો સાચી છે. આ અનામતના તોફાનો તો અમે ય સહન કરેલા છે. આપણા સંતાનો ય એની આડઅસર સહન કરે છે જ. આપણે ત્યાં કાયદા બને ત્યારે એનો હેતુ અલગ હોય છે અને જ્યારે એ અમલમાં આવે ત્યારે એને મારી મચડીને સહેતુક અર્થો અલગ રીતે કરાય ને વપરાય છે. ક્યાં અટકશે આ બધું કોને ખબર ? આ અનામત શબ્દથી જ મને ચીડ ચડવા લાગી છે હવે. લાયકાતના ધોરણ એ સર્વોચ્ચ, બાકી બધું ધૂળ ઢેફાં જ છે.’
‘છોડ એ બધી માથાકૂટ, ચાલ તું ગરમાગરમ આદુ ફુદીનાવાળી મસ્ત ચા બનાવી દે ને સાથે થોડા મમરાં વઘારી દેજે.’
‘હા, હું ચા બનાવીને આવું ત્યાં સુધી તમે આ શાક સમારતાં થાઓ.’ને મોઘમ હસતી સરવાણી સોફા પરથી ઉભી થઈ.
‘બદલો વાળ્યાં વિના છોડે નહીં તુ હા..’ અને રવિને હસતાં હ્સતાં છરી હાથમાં લીધી. થોડી જ વારમાં સરવાણી ચા – નાસ્તાની ટ્રે લઈને રવિન સમક્ષ ઉપસ્થિત થઈ ગઈ. ચા પીતાં પીતાં રવિનને અચાનક યાદ આવ્યું,
‘અરે સરવાણી, તારા પેલા ગીતોની કોમ્પીટીશનના પ્રોગ્રામનું શું થયું પછી ?’
‘કંઈ નહીં. મેં એમાં ભાગ લેવાની ના પાડી દીધી .’
‘કેમ એમ ? તું પાગલ થઈ ગઈ છે કે ? આ તો તારા માટે, તારી કેરિયર માટે કેટલી મોટી તક હતી ! વળી તું મોસ્ટ ટેલેન્ટેડ છે. મને એકસો ને દસ ટકા વિશ્વાસ છે કે તું આમાં ભાગ લઈશ તો જીતીશ, જીતીશ ને જીતીશ જ. તો પછી તેં ના કેમ પાડી દીધી એ મને નથી સમજાતું ? એક વાત સાંભળ સરુ, મળતી તક કદી છોડવી નહીં – જીવનમાં આગળ વધવા આ સિધ્ધાંત પર ચાલીશ તો જ સફળ થઈ શકીશ. ‘
‘રવિન, હું સફળતા કોને ગણું છુ એ તું બરાબર જાણે છે ને ! સફળતા એટલે મને મારા કામ થકી મળતો માનસિક સંતોષ અને મારા કામની યોગ્ય કદર થાય તો જ મને સંતોષ મળે. એમાં ભેદભાવની નીતિઓ ના જોઇએ.’
‘મતલબ, તું શું કહેવા માંગે છે મને સમજાયું નહીં.’ ચાનો કપ બાજુમાં મૂકીને રવિન સરવાણીની મૉઢા સામું પ્રશ્ન ઉછાળીને જોઇ રહ્યો.
‘વાતમાં એમ છે ને રવિન કે સંગીત એકેડેમીવાળાઓએ ગાયક અને ગાયિકાઓની હરિફાઈ નોખી પાડી દીધી છે. પહેલાં દિવસે સ્ત્રીઓની અને બીજા દિવસે પુરુષ ગાયકોની.’
‘તો એમાં વાંધો શું છે ?’ રવિનના મોઢા પર અસમંજસના ભાવ પથરાઈ ગયાં.
‘રવિન, હમણાં થોડી વાર પહેલાં આપણે શેની ચર્ચા થઈ યાદ છે?’
‘હાસ્તો…અનામતની. કેમ ?’
‘શું કેમ મારા બુધ્ધુરામ ! અરે, અત્યાર સુધી અમારી એકેડેમીમાં સ્ત્રી પુરુષોની સાથે હરિફાઈ થતી આવી છે. સ્ત્રીઓનો પ્રોગ્રામ અલગ ને પુરુષોનો અલગ એવો વિચાર એમના મગજમાં આવ્યો જ કેમ ? શું તેઓ અમને સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં નબળી ગણે છે ?’
‘ના..ના..એવું નહીં સરવાણી. આપણા સમાજમાં સ્ત્રીઓનું એક અનોખું સ્થાન જ છે. દરેક ક્ષેત્રમાં તું જો…સ્ત્રીઓને અમુક લાભ – ફાયદા અપાય જ છે ને. એમાં ખોટું શું છે ?’
‘ના રવિન, હું સ્ત્રી છું એટલે જ મારી કળાની નોંધ લેવાય કે અમુક લાભ અપાય એ મને સહેજ પણ પસંદ નથી. આ તો મારી કળા – આવડત સામે સીધો પ્રશ્ન ઉભો થઈને ઉભો છે. પ્રતિયોગિતા કરવી જ હોય તો સ્ત્રી – પુરુષોની બધાયની એક સાથે જ કરો નહીં તો કંઈ નહીં. મને મારી તાકાત પર પૂરો ભરોસો છે કે હું એમાં વિજેતા નીવડીશ જ અને વિજેતા નહીં થાઉં તો ય કયું મોટું આભ તૂટી પડવાનું છે, બીજી વાર વધુ મહેનત કરીશ પણ માત્ર સ્ત્રી હોવાના કારણે મારી નોંધ લેવાય એ મને સહેજ પણ પસંદ નથી. આ અનામનનીતિનો હું વિરોધ કરું છું.’
‘ઓહ.તો આમ વાત છે..સરુ આઈ એમ રીઅલી પ્રાઉડ ઓફ યુ ડીઅર. કીપ ધેટ સ્પીરીટ.’ અને સરવાણીની માખણમાં સિંદુર મેળવેલા રંગની બરોબરી કરતી રાતી ઝાંય ધરાવતી હથેળીને પ્રેમપૂર્વક હળ્વે’કથી દબાવી.
અનબીટેબલઃ ‘જો’ અને ‘તો’ ની શરતોથી મળે એ સફળતા શું કામની ?
-સ્નેહા પટેલ

પલાશ

phulchhab newspaper > 7-8-2015 > navrash ni pal column.

sneha patel

 

ખીલ્યો પલાશ પુર બ્હારમાં રે લોલ,

સઘળી ખીલી છે વનવેલ;

ટહુકે શી આમ્રકુંજ કોકિલા રે લોલ,

ટહુકે મયુર અને ઢેલ !

બંધુ બેનીઓ ! ચાલો વસંતૠતુ માણવા.

– નરહરિ ભટ્ટ

 

પૂર્વદિશામાંથી સૂરજ ધીમે ધીમે ઉપર ચડી રહ્યો હતો. પક્ષીઓ લયબધ્ધ અવાજે એના આગમનની છડીઓ પોકારતા પોતપોતાના કામે ચડી રહ્યાં હતાં. શહેરના ‘પોશ’ એરીઆમાં આવેલા પોશ ફ્લેટ્સના પંદરમા માળના ફ્લેટની ગેલેરીમાંથી રીતુ કોફીની ધીમી ધીમી ચુસ્કી સાથે એ દ્રશ્યને નજરમાં સમાવી લેવાનો પ્રયત્ન કરી રહી હતી.

 

રીતુને નાનપણથી સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્ત જોવા અનહદ પસંદ હતાં. એ અચૂક એનો લ્હાવો માણે માણે અને માણે જ.વળી સદનસીબે એના ઘરનો વ્યૂ પણ એવો સરસ હતો કે સૂર્યને ‘આવો થી માંડીને આવજો’ કહેવાનો બે ય વેળાનો એ લ્હાવો ઉઠાવી શકવાને સક્ષમ હતી. ધીમે ધીમે ઉગી રહેલા સૂર્યના ઉજાસમાં સવારના લગભગ ખાલી રોડની જમણી બાજુએ ઉગેલા ખાખરાના વૃક્ષને જોઇને રીતુ કાયમ અત્યંત ભાવવિભોર થઈ જાય, એવા સમયે એ ‘માંગ માંગ માંગે તે આપું’ જેટલી પ્રસન્નતાની ભાવનાથી છલકાઈ જાય. બહુ ઉંચુ નહીં ને બહુ નીચું પણ નહીં, એ ખાખરાનું વૃક્ષ સાવ સામાન્ય જ, ઝાડ રુપાળું નહીં પણ એના ફૂલ અતિસુંદર. સાંજના સમયે તો પલાશના ફૂલો જાણે અગ્નિના ઝીણાં તિખારા જેવા જ લાગતાં.અહાહા…આજે પણ સૂર્યોદય નિહાળતાં રીતુની નજર સૂર્યકિરણોની સાથે સાથે એ અતિપ્રિય પલાશના ફૂલ પર પડી પણ આ શું..એને એક આંચકો લાગ્યો.અંદર કોઇ સંવેદનોના તાર જ ના રણઝણ્યાં. રીતુએ ફરીથી એક વાર નજરમાં એ આખું વાતાવરણ ભરી લેવાનો યત્ન કર્યો. પણ એ એની ખુશી માણવાના પ્રયાસમાં વિફળ નીવડી.

 

‘આ..હ.’ આ એની સાથે શું થઈ રહ્યું છે ? નાનપણથી જે વસ્તુઓના, મંઝિલના સપનાં જોઇ જોઇને મોટી થઈ છે, રીતસરની એ પૂરા કરવાને એ ટટળી છે, તરફડી છે એ સપનાં ધીમે ધીમે પૂરાં થઈ રહ્યા હતાં. અભાવોની વચ્ચે ગુજરેલાં બાળપણમાં પાડોશીના ઘરે ટીવી જોઇજોઇને મોટી થતી રીતુએ મોટા થઈને બહુ પૈસા કમાઈને એક મોટું ટીવી ખરીદવાનું માસૂમ સપનું જોયુ હતું. આજે ચાલીસીના પડાવે એ ઉભી હતી અને એની પાસે એના ચાર બેડરુમના ઘરમાં દરેક રુમે રુમે એક એલઈડી ટીવી હતું. ટીવી જોવા માટે બીજા રુમમાં જવાની ય તસ્દી લેવાની જરુર નહીં. પોતાના ઘરે મહેમાન આવ્યાં હોય ત્યારે એમના માટે બનાવાતા શરબત માટે જોઇતો બરફ પણ એ પાડોશીના ઘરેથી માંગવા જતી ત્યારે ભવિષ્યમાં પોતાના ઘરમાં એક મસમોટું ફ્રીજ હશે એવું વિચારતી અને આજે…એના ઘરમાં ડબલડોરના બે ફ્રીજ હતાં અને એ પણ આઇસક્રીમ , કોલ્ડડ્રીંક, ફ્રુટ્સ, ડ્રાયફ્રુટ્સથી ઠસોઠસ ! એની સ્કુલ ઘરથી અડધો કલાકના અંતરે હતી જે રસ્તો એણે ચાલીને પસાર કરવો પડતો.એ વેળા રીતુ રસ્તા પર આવતાં જતાં વાહનોને એક તરસથી નિહાળતી અને આજે એની પાસે બે મસમોટી કાર , એ પણ શોફરડ્રીવન અને એક એક્ટીવા પણ હતું. નાના એવા બે રુમના અને રોજબરોજ ગાળાગાળીથી દિવસ શરુ કરનારા પાડોશીની વચ્ચે રહી રહીને એના કાન પાકી જતાં હતાં જ્યારે આજે..એની પાસે નિરાંતે પોતાના મનગમતાં સંગીતને માણી શકે એવો , શહેરના અતિધનવાન લોકોમાં ગણના થાય એવા એરીઆમાં એક સુંદર મજાનો ફ્લેટ હતો. પોતાનો વેલસેટલ્ડ બિઝનેસ હતો. એકાદ મહિનો ઓફિસે ના જાય તો પણ કોઇ જ તકલીફ ના પડે એવો વિશ્વાસુ સ્ટાફ પણ હતો. તો પછી..આવું કેમ ?

નાનપણમાં પાડોશીના ઘરે ચિત્રહાર જોઇ જોઇને જે ખુશી મળતી એ આજે પોતાના મસમોટા ટીવીમાં મનગમતી ચેનલોના મનપસંદ પ્રોગ્રામમાં કેમ નહતી આવતી ? ગંદકીથી ખબબદતા રસ્તા પર મસ્તીથી ચાલી જતી હતી એ વેળાની મજા આજે સુંદર મજાની એ.સી.વાળી ગાડીમાં ય કેમ નહતી આવતી ? પંદર પૈસાની પેન્સિલથી ચિત્રો દોરીને , દસ રુપિયાના વેક્સ ક્રેયોનથી કલર કરતી વેળા જે મસ્તીની હેલીમાં એ તરબોળ થતી એ આજે કેનવાસ પર મોંઘા દાટ – દેશ વિદેશથી સ્પેશિયલ મંગાવેલા કલર લઈને પેઇન્ટીંગ કરવામાં કેમ નહતી આવતી ? નાનપણમાં એના ઘરે ભાજીપાઉં કે ઢોંસા બને ત્યારે એક મહાઉત્સવ જેવું લાગતું જ્યારે આજે એ શહેરની ફાઈવસ્ટાર હોટલમાં બ્રંચ – ડીનર – બુફે કરતી હતી પણ તો ય..મજાની એ લહેરખી ક્યાં ? મનગમતો સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્ત જોવા એ સ્પેશિયલ ઘરના ધાબે અડધો અડધો કલાક રાહ જોતી હતી જ્યારે આજે એ મનપસંદ્ દ્શ્ય એના ઘરમાંથી જ નિહાળી શકાતું હતું પણ એ ઉલ્લાસની એક ઝીણી સરખી છાંટ સુધ્ધાં એમાં નહતી અનુભવાતી. પોતાની અંદરનું નાજુક, સુંદર મન ક્યાં ખોવાઈ ગયેલું ?

 

એક ઝાટકાં સાથે રીતુ ઉઠી અને બાથટબમાં પાણી કાઢી, બોડીલોશન મીક્ષ કરીને સ્નાન કરવા ગઈ. સ્નાન કરીને તૈયાર થઈને એ એના આધ્યાત્મિક ગુરુમાના આશ્રમમાં ગઈ. ગુરુમા નાનપણથી રીતુને ઓળખતા હતાં અને દરેક સારા – માઠા પ્રસંગે એની તાકાત બનીને ઉભા રહેતાં. જોકે આજનો પ્રસંગ સારો – માઠો કરતાં પણ વધુ નાજુક, વધુ સંવેદનશીલ હતો. સ્લીવલેસ જાંબુડી રંગની શિફોનની સાડીમાં વીંટળાયેલી એકવડીયા બાંધાની બેદાગ ગોરી લીસી ત્વચા ધરાવનારી રીતુના લીસા – કાળા વાળ ખુલ્લાં હતાં ને મંદ મંદ પવનનાં ફરફરતાં હતાં. આસમાનમાંથી ઉતરી આવેલી પરી જેવી રીતુની સામે જોઇને ગુરુમાએ એક મમતાળુ સ્મિત આપીને આવકાર આપ્યો.

‘બોલ બેટા, આ મારા રુપાળા ચાંદ પર આજે અમાસની કાળી છાયા કેમ પથરાયેલી છે ?’

‘મા..અમાસની છાયા જ હોય તો સારું. મને તો હું ખુદ અમાસ..’ ને ગુરુમાએ એના મોઢા પર હાથ મૂકી દીધો.

‘અર..ર પગલી, આ શું બોલે છે ? આટલી નાજુક, સમજુ છોકરી ને સાવ આવી વાતો ?’

‘મા, સાવ એકલી છું. મા બાપ ક્યારનાં મરી પરવાર્યા અને હું કોઇને પરણીને મા બની શકું એવો કોઇ સમય મળ્યો જ નહી કે એવો વિચાર પણ નથી આવ્યો. આજે જ્યારે મારા નાનપણી સપનાંઓ હકીકતનું સ્વર્ગ બનીને મારું જીવન અજ્વાળી રહ્યાં છે ત્યારે મારું અંતર ઝળઝળના બદલે એની આજુબાજુના અંધારામાં ખોવાઈ જાય છે. પહેલાં ગરીબ હતાં ત્યારે જે નાની નાની ખુશીઓની અમીરી હતી એ આજની જાહોજલાલીમાં ગમે એટલા પૈસા વેરવા છતાં ય નથી મળતી. એકચ્યુઅલી મા, હું બહુ તરસી છું આ વૈભવ, ઝાકમઝોળ માટે. આમ ને આમ જ જીવનના ચાલીસ વર્ષ વીતી ગયાં. સપનાં પૂરા કરવામાં ને કરવામાં બહુ ઉઝરડાં પડ્યાં છે, પીડાઓના સાગર ખેડ્યાં છે, આ બધું વેઠીને હું થોડી મજબૂત થઈ ગઈ એમ વિચારતી હતી પણ એ મજબૂતાઇ પાછળ મારી સંવેદનશીલતાનો ભોગ લેવાઈ રહ્યો છે એનું મને ભાન સુધ્ધાં નહતું થતું. પહેલાં ઘરના ગોળાની આજુબાજુ ભીનું કપડું વીંટાળી વીંટાળીને કરાયેલું ઠંડું પાણી પીવામાં જે મજા આવતી હતી એ મજા આજના મસમોંઘા ફ્રુટ્જ્યુસીસમાં પણ નથી આવતી. જીવનમાં લાંબો સમય સામ્રાજ્ય ભોગવી અને વિદાય થયેલી તરસ જતી વેળાં મારી નાજુક સંવેદનાઓને પણ સાથે લેતી ગઈ છે મા…’ અને રીતુની માછલી જેવી મોટી આંખોમાં બે મોટાં મોતીડાં ચમકી ઉઠ્યાં.

ગુરુમાનું નાજુક હ્રદય પણ રીતુની વેદનાથી દ્વવી ઉઠ્યું. રીતુના દરેક સંઘર્ષના એ સાક્ષી હતાં. પણ એ સંઘર્ષ સાથે લડવામાં, મજબૂત બનવાની રીતુએ આ કિંમત ચૂકવવી પડી હશે એનો તો એમને અંદાજ સુધ્ધાં નહતો. પ્રેમથી એમણે રીતુને નજીક ખેંચી. રીતુ એમના ખોળામાં માથું મૂકીને એકદમ નાની છોકરી બની ગઈ.એના લીસા કેસમાં પોતાની કરચલી ભરેલી, ચમકતી ત્વચાવાળી આંગળીઓ પૂરોવી અને આર્દ્રતાથી ગુરુમા બોલ્યાં,

‘દીકરી, સમયે તને તારા સપના પૂરાં કરવામાં, તારી મનગમતી મંઝિલે પહોંચવામાં તને બહુ હેરાન કરી છે મને ખ્યાલ છે.વળી તું એ બધા સામે હિંમતથી અને પૂરતી પ્રામાણિકતા અને સમજદારીથી ઝઝૂમી છું એનો મને ગર્વ પણ છે. પણ એક વાતે તું ચૂકી ગઈ. તું જીદમાં જીદમાં નાની નાની ખુશીઓને નજરઅંદાજ કરતી ગઈ. મોંઘીદાટ ચીજ્વસ્તુઓ તને વધુ ખુશી આપી શકશે એવા વિચારોમાં તું નાની નાની ખુશીઓથી બેધ્યાનપણે દૂર થતી ગઈ. પરિણામે..જ્યારે આજે તારા બધા સપના પૂરાં થાય છે ત્યારે તારામાંનો અચરજભાવ જ મરી ગયો છે. અચરજ વિના પૂરાં થતાં સપના તારી જીદ પૂરી કરતા હતાં પણ તને જોઇએ એવી ખુશી નહતા આપી શક્તાં. ચોતરફ રાખોડી રંગનું સામ્રાજ્ય વર્તાય છે. તેં તારામાંનો આ અચરજભાવ કયાં ને ક્યારે છોડી દીધો એ તને પોતાને પણ ધ્યાન નહીં હોય. નાની નાની ખુશીઓમાંથી મળતો આનંદ કરોડો રુપિયાના પૂરાં થતાં સપના કરતાં ય ક્યાંય અદભુત અને કિંમતી હોય છે બેટા.પણ અફસોસ તને એ વાત છેક અત્યારે અનુભવાઈ. હજુ મોડું નથી થયું. તું એક સરસ મજાનો છોકરો શોધી લે અને પરણી જા. તારામાં રહેલી સ્ત્રીને એની પૂર્ણતા અર્પણ કર. ભીતરનો ખાસ્સો એવો ટળવળાટ એનાથી જ શમી જશે. પૈસા…પૈસા…પૈસાના સપનાંઓને જીવનમાંથી વિદાય કર અને જીવનમાં હવે થોડી રિવર્સમાં જા. જ્યાં થોડો ઘણો અભાવ હતો, પૈસા વિનાની નાની નાની ખુશીઓ તારું તન મન મદહોશ કરી દેતું હતું, વગર વર્ષાએ તને ભીંજવી દેતું હતું.’

અને ગુરુમા ના મધમીઠા વચનો રીતુના દિલ પર મલમનું કામ કરતાં ચાલ્યાં, દિલની વેદનામાં થોડી રાહત મળી. ભીતરે પોઢી ગયેલી પહેલાંની સંવેદનશીલ રીતુને જગાડવાની હતી, ખુશીઓના હિલ્લોળે ઝૂલવાનું હતું. કામ અઘરું જરુર હતું, અશક્ય નહીં. તરસ હદથી વધી જાય ત્યારે એક રોગ બની જાય છે. તરસ પૂરી કરવા માટે પાગલપણની હદ સુધી ઝઝૂમી લીધું હતુ પણ હવે બસ…થોડો પોરો ખાવો હતો અને,

રાખોડી ખાખરાનાં પીંછાકાર પર્ણોની વચ્ચેથી મુલાયમ કેસરી રંગના પલાશના ફુલો ઝૂમી ઉઠ્યાં.

અનબીટેબલ ઃ જીવનમાં નાની નાની ખુશીઓને કાયમ જીવંત રાખવી !

 

-સ્નેહા પટેલ-

forth book – akshitarak (poetry )

મારા પ્રિય મિત્રો,
આટલા વર્ષોથી તમારી શુભેચ્છાઓથી હું મારી લેખનયાત્રામાં આટલી આગળ વધી શકી છુ. મારા દરેક સારા નરસા પ્રસંગોમાં આપને ભાગીદાર કરતી આવી છુ. લો આજે એક વધુ ખુશી આપની સાથે વહેંચુ છુ.
વર્ષોથી તમે લોકો મારા બ્લોગ ‘અક્ષિતારક’ નામથી પરિચીત જ છો. પેપરમાં કોલમ લખતાં પહેલાં તો હું આ બ્લોગ પર નાની નાની રચનાઓ અને લેખ લખતી હતી. તમે મારી એ નાની નાની રચનાઓમાં એમ જ મજા માટે લખતી ઉપનામ ‘અક્ષિતારક’ પર એટલો પ્રેમ વરસાવ્યો કે મને ‘સ્નેહા પટેલ’ના નામથી નહીં પણ ‘સ્નેહા – અક્ષિતારક’ નામથી જ ઓળખવા લાગ્યાં. એ પછી તો પેપર – મેગેઝિનમાં કોલમો લખતાં લખતાં મેં મારું ઓરીજીનલ નામ ‘સ્નેહા પટેલ’ જ લખવાનું રાખેલું. ધીમે ધીમે છંદ શીખતા શીખતા મારી પાસે ઘણી બધી ગઝલો ભેગી થઈ ગઈ અને મને એ રચનાઓને પુસ્તક સ્વરુપે મઢી લેવાનો મોહ થઈ ગયો ને એ વખતે મારા મનમાં આ પુસ્તક માટે એક ને માત્ર એક જ નામ આવ્યું ‘અક્ષિતારક’.
આ નામ આપ સૌને જ આભારી છે. આ બદલ હું દિલથી આપની આભારી છું.

મારી ટૂંકી વાર્તાઓના ત્રણ પુસ્તક પછી  લગભગ સાત – આઠ  વર્ષોથી લખાતી આવેલી રચનાઓમાંથી સ્ટ્રીકટ – કઠોર  સિલેક્ટન કરેલી ગઝલ અને અછાંદસ કવિતાઓનું ચોથું પુસ્તક ‘અક્ષિતારક’ લઈને આવી રહી છું.આશા છે આપ એને પણ અગાઉ વરસાવેલ પ્રેમાળ – હૂંફાળું વાતાવરણ પૂરું પાડશો અને એને વધાવી લેશો.

પુસ્તકના પાના ૧૪૪ અને કિંમત રુપિયા ૧૬૦ છે. પુસ્તક મારી પાસેથી જ મળશે જે મિત્રોને ખરીદવાની ઇચ્છા હોય તેઓ મને મેસેજ કરશો. my email id is sneha_het@yahoo.co.in.u can email too.

આ પુસ્તકના આગમન વખતે મિત્ર હસમુખભાઈ અબોટી – ચંદન (જેમને હું ‘દરિયાના માણસ’ તરીકે ઓળખું છું . કારણ એમના પુસ્તકોમાં મને કાયમ દરિયો દેખાય, દેખાય ને દેખાય જ) એ એમની કેળવાયેલી કલમ દ્વારા ખૂબ જ સુંદર લેખ લખીને આવકાર આપ્યો છે એ બદલ એમની અને કચ્છમિત્ર પેપરની હું ખૂબ જ આભારી છું. હસમુખભાઈની કલમથી મારો પરિચય લખાય એટલે સર્વાંગ સુંદર જ હોય. હું એમની ‘અક્ષરદાત્રી’કોલમની ‘ફેન’ છું. મોટાભાગે હું એમના એ લેખ વાંચીને અનેક સર્જકોનો પરિચય જાણી શકી છું એ હસમુખભાઈની કલમ આમ જ અવિરતપણે વહેતી રહે અને બીજા અનેક સર્જકોને આમ જ ઓળખ આપતી રહે એવી શુભેચ્છાઓ.
-સ્નેહા પટેલ.

 

ડગલું.

#phoolchhab newspaper > 22-07-2015 > navrash ni pal column

 

કોણ સાચું કોણ ખોટું, તું ખુલાસો ના કરીશ,

વિતવા દે જે સમયને , તું ખુલાસો ના કરીશ.

– ડો.મુકેશ જોષી

 

‘આ બધી શી માથાકૂટ છે? આપણી બિલ્ડીંગમાં ક્યારેય કોઇ જ કામ ટાઇમસર અને સારી રીતે પૂર્ણ થતું જ નથી. જ્યારે જોઇએ ત્યારે કોઇ ને કોઇ ડખા કરવા તૈયાર જ હોય છે.’મીનળના નાજુક નાકની ટોચ રોષથી ટામેટાં જેવી લાલ થઈ ગઈ હતી.

‘શું છે મીનળ ? કેમ આટલી બધી અકળાઈ ગઈ છું આજે ?’ નીલેશ – મીનળનો પતિ સોફા પર એની પાસે જઈને બેઠો.

‘આ આપણી લિફ્ટ જુઓને, વારંવાર હેરાન કરે છે . છેલ્લા ચાર મહિનામાં લગભગ બે મહિના તો બંધ રહી અને આજ કાલ તો ગમે ત્યારે, ગમે તે ફ્લોર પર જઈને અટકી જાય છે..છતી લિફ્ટે દાદરા વાપરવાના ! તમે બધા પુરુષો વારંવાર એના માટે મીંટીંગો જ ભર્યા કરો છે અને રીઝલ્ટના નામે શું ? તો કહે કે મીંડું ? આવી રીતે તો કંઈ પ્રશ્નોનું નિરાકરણ આવતું હશે ?’

‘પણ મીનળ, અહીંની પ્રજાને તો તું જાણે જ છે ને ? કેવી વિચિત્ર છે. કોઇ સમયસર મેઇન્ટેનન્સ ભરતું નથી અને જ્યારે પણ લાઈટબીલ ભરવાના આવે ત્યારે આપણી પાસે સિલકમાં મીંડું ને મીંડું જ હોય છે.લોકોને વારંવાર પૈસા આપવાનું યાદ કરાવવાનું અને અડધા તો જાતજાતના વાંધાવચકા કાઢીને એનું સોલ્યુશન નહી આવે ત્યાં સુધી પૈસા જ નહીં આપીએ જેવી ટણી પણ કરે છે. અમુક વહીવટ કરનારાઓ આગળના ઉઘરાવેલા પૈસા ચાઉં કરી ગયા છે ને કોઇ હિસાબ જ નથી આપતાં.. આ લોકોની માનસિકતાનો શું રસ્તો કાઢવો એ જ નથી સમજાતું. ‘

‘એવું થોડી ચાલે ? સુવિધા ભોગવે છે તો દર મહિને પોતાના ભાગે આવતા પૈસા તો ભરવા જ પડે ને. એ સિવાય આ વરસાદની સિઝન છે ને એનું પાણી લિફ્ટ આગળ ભેગું થાય છે ને લિફટમાં ઉતરે છે તો એનો કોઇ રસ્તો શોધવો પડે, આપણું પાર્કિંગ પણ કેટલું અસ્તવયસ્ત ને કચરાવાળું હોય છે એ પણ આપણે કચરો વાળવા આવે છે એની પાસે ઉભા રહીને સાફ કરાવવું જ પડે. કોઇ મહેમાન આવે તો કેટ્લું ગોબરું લાગે છે બધું. ઘર ગમે એટલું સરસ પણ આંગણું જ ગંદુ હોય તો શું કરવાનું ? કોઇ આવે તો આપણા વિશે શું વિચારે ? હવે શરમ આવે છે કે આપણે આવી જગ્યાએ રહીએ છીએ. પણ આ બધાની પુરુષોને શું સમજ પડે.. જવા દો, અમે બૈરાંઓ જ ભેગાં થઈને આનો કોઇ રસ્તો શોધીશું. તમતમારે ઓફિસ જ સંભાળો..હુ…હ..હ..’

‘જો મીનળ, તું આ બધી પંચાતોમાં ના પડ. આ બધાની પાછળ બહુ રમતો છુપાયેલી છે તું રહી સીધી સાદી ને સ્ટ્રેઈટ ફોરવર્ડ,નહીં પહોંચી વળે ને વળી અમથાંય તારે ઢગલો કામ હોય છે ને એમાં વળી આ નવી ઉપાધિ શું કામ વહોરી લે છે ?’

‘એવું દબાઈને બેસી રહેવાનું થોડી પોસાય ? ના હવે તો અમારે મહિલામંડળે જ કંઈક કરવું પડશે. તમતમારે ઓફિસોની ફાઈલો જ ખૂંદ્યા કરો.’ ને મીનળે દાંત ભીંચીને પોતે લીધેલા નિર્ણયમાં મક્કમતા જાહેર કરી જ દીધી.

પંદર વર્ષથી ચાલતા પુરુષોના ક્ષેત્રમાં મહિલાઓએ ગર્વભેર પ્રવેશ કર્યો અને તડાફડી મચાવી દીધી.

મીંટિંગ ભરી અને એક્સ્ટ્રા ૪૦૦ રુપિયા આપીને સોસાયટીના સફાઈવાળા ભાઈ પાસે સાફ કરાવવાનું નક્કી કર્યું. સફાઈવાળો પણ રાજીખુશીથી તૈયાર થઈ ગયો. ઘરદીઠ મહિને ૨૫ રુપિયા આવતા હતાં. ફ્લેટના મેમ્બરોને શું વાંધો હોય ? દરેકને સફાઈ તો ગમે જ ને , એ લોકો ય આ નવીનવાઈના અભિયાનમાં ખુશીથી જોડાયા અને પોતાનો ફુલ સપોર્ટ જાહેર કર્યો. નક્કી કર્યા મુજબ બીજા જ દિવસે સફાઈ કામદાર સવારના દસ વાગ્યામાં મીનળના ઘરે આવીને ઉભો રહી ગયો ને મીનળ અડધી રસોઇ પડતી મૂકીને એની સાથે પાર્કિંગ સાફ કરાવવા ઉપડી. વોચમેનને મોકલીને દરેક ઘરનાં લોકોને પોતાના વાહનો હટાવી લેવાનો સંદેશ મોકલાવ્યો. દરેક મેમ્બરે દિલથી સપોર્ટ આપ્યો. વાહનો હટાવતા હટાવતા કલાક વીતી ગયો એ પછી મીનળે ઉભા રહીને સૂચનો કરી કરીને પાર્કિંગ સાફ કરાવ્યું. કલાકની મહેનત પછી જ્યારે ચકચકાટ પાર્કિંગ જોયું ત્યારે એને પોતાની જાત પર, પોતાના નિર્ણય પર ગર્વ થયો. થાકી પાકી ઘરે આવીને ઘડિયાળમાં જોયું તો નાનો કાંટો બારને અને મોટો ત્રણને ‘ટચ’ થતો હતો. નીલેશ જમ્યાં વિના ઓફિસે જવા નીકળી ગયો હતો. મીનળનો બધો આનંદ રફુચક્કર..ઓહ, આ બધી બબાલોમાં પોતે ઘરની જવાબદારીઓને તો સાવ જ અવગણી બેઠી હતી. અઠવાડિયાના બે દિવસ સાવ આમ તો ના પોસાય. આ તો બધાની સહિયારી જવાબદારી કહેવાય. દરેકે પોતપોતાના ભાગનું કામ તો કરવું જ પડશે, હવે પછીની મીટીંગમાં બધાંના વારા કાઢીએ. એક અઠવાડિયે સાફસફાઇનું કામ આ બેન કરાવે તો બીજા અઠવાડિએ બીજા બેન…જવાબદારી વહેંચાઈ જાય પછી તકલીફ નહીં પડે.

મીટીંગમાં મીનળે પોતાની વાત રજૂ કરી અને તરત જ લોકોના રંગ ઢંગ બદલાઈ ગયાં. સવારના પહોરમાં સમય કાઢીને આમ સફાઈ અભિયાન કરાવવા કોઇ તૈયાર નહતું ને સફાઈવાળો બપોરના સમયે તો આવે નહીં. મીનળ જબરી મૂંઝાઈ ગઈ. હવે ? લોકો પાસેથી પૈસા તો ઉઘરાવીને બેઠેલી અને શરુઆતમાં જે બધા એ ઉત્સાહથી એની હા માં હા મિલાવી હતી એ બધાંય હવે જવાબદારી લેવાના નામથી જ ભાગવા લાગ્યાં હતાં. આમ ને આમ બીજો દિવસ પણ આવીને ઉભો રહ્યો પણ કોઇ સમય કાઢવા તૈયાર નહતું. વળી સફાઈ કરેલા પાર્કિંગમાં ફ્લેટના સદસ્યો મનફાવે એમ કચરો તો નાંખતા જ હતાં. આજનું ચોખ્ખું કરાયેલ પાર્કિંગ બીજા દિવસે તો એવું ને એવું જ. કોઇને કોઇ કહેનારું નહીં કે કોઇ જાતે સમજે ય નહીં.આ અનુભવોથી મીનળને બહુ દુઃખ થયું, એ જેમ તેમ કરીને પોતાનો સમય સફાઈવાળા સાથે સેટ કરી કરીને કામ કરાવવા લાગી. મહિનો વીતવા આવ્યો અને એક નવી સમસ્યા ઉભી થઈ. સફાઈ કામદાર ૪૦૦ રુપિયાના ૮૦૦ રુપિયા માંગતો હતો. મીનળે એની સાથે બહુ રકઝક કરી પણ એ એક નો બે ના થયો.મીનળે બધી બેનો સમક્ષ આ વાત મૂકતાં બધાનું મગજ ફરી ગયું ને એ કર્મચારીને ગાળો ભાંડતાં ભાંડતા છુટા પડ્યાં. વાતનો નીવેડો તો કંઈ આવ્યો જ નહીં.

બીજો કોઇ માર્ગ ના મળતાં સાંજે જમીને બેઠા પછી મીનળે પોતાની તકલીફ નીલેશ સમક્ષ રજૂ કરી.

‘નીલેશ, આનો કોઇ રસ્તો નથી મળતો. લોકો કેટલાં મતલબી હોય છે એનો બરાબર અનુભવ થઈ ગયો મને. હવે શું કરું ?’

‘મીનળ, મેં તને પહેલાં જ આ બધી ભાંજગડમાં પડવાની ના પાડી હતી. અમે વર્ષોથી એક સાંધીએ ને તેર તૂટે એવી હાલત સહન કરતાં આવ્યાં છીએ. વળી લોકો કેવા મતલબી ને શું એ બધું વિચારવાનું છોડ. આજના જમાનામાં માણસ કમાવા જાય, રાંધવા બેસે કે આવી બધી જવાબદારીઓ ઉભી કરીને એને પૂરી કરવા બેસે..? બધાને સાથે લઈને ચાલવું એ કંઇ રમત વાત નથી હોતી પણ તને એ કહીને કોઇ મતલબ નહતો. સારું થયું કે તેં જાતે જ એ અનુભવ મેળવ્યો. હવે પછી ક્યારેય પણ પરિસ્થિતીનો પૂરો તાગ પામ્યા વિના ઉત્સાહ કે આવેગમાં આવીને આવી કોઇ જવાબદારીઓ લેવા ઉતાવળી ના થઈ જતી અને આ મહિનો પૂરો થાય એટલે આ બધું બંધ કર. અમે મીટીંગમાં વર્ષોથી આ સફાઈવાળા સાથે મગજમારી કરતા આવ્યાં છીએ પણ એ જાતને ના પહોંચી વળાય. એ કામ કરતાં ય નથી અને બીજાને એની જગ્યાએ આવવા દેતાં ય નથી. બીજાને રાખો તો એની સાથે લડી લડીને એને અડધો કરી નાંખે. આ બધી વાતોથી અમે ય કંટાળ્યા છીએ. જો કે કોઇ રસ્તો શોધવાનો યત્ન તો ચાલુ જ છે. .’

‘હા નીલેશ, પુરુષોને ભાંડીને હું સમજ્યા વિના સ્ત્રીઓને મહાન કરવા નીકળી પડેલી. પોતાના બલબૂતા પર એકલા લડી લેવાનું અભિમાન રાખીને ડગલું ભરેલું પણ સમસ્યાના હલ સુધી તો હું પહોંચી જ ના શકી, એવું હોત તો ય કંઈક લેખે લાગત. મને માફ કરજે.’

અનબીટેબલ : સમસ્યાઓ સ્ત્રી કે પુરુષ જાતિ જોઇને ક્યારેય નથી આવતી.

-સ્નેહા પટેલ

અનુવાદ

Phoolchhab newspaper > Navrash ni pal column > 4-06-2015

આ પ્રેમલ વિખવાદ કઈ ભાષામાં કરી નાંખ્યો,

તેં મારો અનુવાદ કઈ ભાષામાં કરી નાંખ્યો ?

-અનિલવાળા.

 

આજે આમ તો બીજો વિચાર મગજમાં લઈને બેઠી હતી પણ ત્યાં જ ‘વોટસ એપ’માં ‘ક્લાસીક’ ગ્રુપમાં મિત્રો સાથે એક નવા જ ટોપિક પર વાત થતાં મારા વિચારની દિશા જ બદલાઈ ગઈ અને એક નવી જ વાર્તા લખાઈ ગઈ. આજની એ વાર્તા મારા એ તમામ મિત્રોને અર્પણ !

 

‘ઝરણાંબેન, જરા તમારા હર્ષને મારે ત્યાં મોક્લજો ને જરા.’

‘શું થયું અમીબેન ? આમ અચાનક સવાર સવારમાં..?’

‘કંઈ ખાસ નહી, આ મારા પૌત્ર ઋષિનું કંઇક પાર્સલ જેવું આવ્યું છે, એમાં કંઈક મોબાઈલમાં આંગળીથી સહી કરવાની છે એવું કહે..હવે મને આ બધી માથાપચ્ચીમાં કંઈ સમજ નથી પડતી. મૂઆ એ આખો દિવસ લેપટોપ ને મોબાઈલમાં શું નું શું ય ગોરખધંધા કર્યા કરતો હોય છે, કંઇક લાઈન શોપ…જેવું બધું..’

‘અમીબેન, એને ‘ઓનલાઈન શોપિંગ’ કહેવાય. તમે ચિંતા ના કરો હું ઋષિને મોકલું છું.’ ઝરણાંબેનથી થોડું હસી પડાયું.

ચીલ્ડ મેંગો શૅકની ઘૂંટ ઘૂંટ ભરીને મજા લેતા ઋષિને અડધો ગ્લાસ મૂકીને જવું પડશે એ વિચારથી થોડો ગુસ્સો તો આવ્યો પણ શું થાય ? ગ્લાસ ફ્રીજરમાં મૂકીને એ અમીબેનના ઘરે ગયો. ત્યાં ઓનલાઈન શોપિંગનો માણસ ખભે મસમોટો કાપડનો થેલો લઈને અને માથા પર કેપ ચડાવીને એની કાગડોળૅ રાહ જોતો ઉભેલો દેખાયો.એની પાસેથી એનો મોબાઈલ લઈને એમાં એણે તર્જનીથી પોતાના નામની સહી કરી અને એને પાછો આપ્યો. બે સેકંડના આ કામ માટે દસ મિનીટથી આ ઉનાળાની ગરમીમાં રેબઝેબ થતો ઉભેલો પેલા માણસે જાણે જેલમાંથી છૂટયો હોય એવા હાવભાવ સાથે આભારવશ ઋષિ સામે સ્મિત ફેંક્યું અને અમીબેન પાસે એક ગ્લાસ ઠંડાપાણીની માંગણી કરી.અમીબેન પાણી લેવા રસોડામાં ગયા ને ઋષિએ એ સેલ્સમેનને પૂછ્યું,

‘આ મોબાઈલમાં સહી કરવાની – એનું કોઇ સોફ્ટવેર છે કે ?’

‘અમારી કંપનીએ એક એપ્લીકેશન ડેવલોપ કરી છે આના માટે..’

‘હમ્મ..’ ત્યાં જ અમીબેન પાણીના ગ્લાસ સાથે ડોકાયા. પાણી પીને પેલો માણસ ચાલ્યો ગયો ને અમીબેન ઋષિ તરફ જોઇને બોલ્યાં,

‘આ તમારી પેઢીના જબરા તૂત હાં કે, તમારા મા-બાપે જ તમને અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણવા મૂકી મૂકીને બગાડી મેલ્યાં છે. નવી નવાઈનું અંગ્રેજી ભણવાનું અને બળ્યાં તમારા આ અંગ્રેજી તોરતરીકાઓ..!’

ઋષિ પંદર વર્ષનો તરવરીયો જુવાન. સવાર સવારમાં દૂધ પીતા ઉઠાડીને કામ કરાવવા બદલ આ આંટી એને ‘થેન્ક્સ’ કહેવાના બદલે એમની પેઢીને અને અંગ્રેજી માધ્યમને ગાળો દેવા બેસી ગયા એ જોઇને અકળાઈ ઉઠ્યો.

‘એમાં અમારી પૅઢીનો શું વાંક આંટી ? આજ કાલ જે રીતે જમાનો ચાલે છે એ પ્રમાણે અમે ચાલીએ છીએ.અંગ્રેજી માધ્યમને ગાળો આપવાનો શું અર્થ ? અમારા મમ્મી પપ્પાએ જમાનાના બદલાતા પવનો જોઈને અમારા સારા ભવિષ્ય માટે જે પ્રયત્નો કર્યા એને આમ વખોડો છો શું કામ ? એ પહેલાં અમારી કમાણીની ચિંતા કરે કે ભાષાના રખોપાની ? પ્રાયોરીટી ભી કોઇ ચીજ હૈ ના ! આ તમારી ગુજરાતી ભાષાને જ કહો ને કે અમને ઉજ્જવળ ભવિષ્ય આપવાની ક્ષમતા ધરાવે, આજીવિકાની તકો વધારે…પછી જુઓ…કોઇ મા બાપ પોતાના સંતાનને અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણવા મૂકે છે કે ? ‘

‘બળ્યું તમારું અંગ્રેજી, કોઇ જાતના સંસ્કારો જ નહીં ને. આ તું જોને મારી સાથે કેવી જીભાજોડી કરતો થઈ ગયો છે ! આપણી માતૃભાષાની ઘોર ખોદવા બેઠા છો બધા ભેગા થઈને.’ ઋષિ બે મીનીટ તો સમસમી ગયો પણ પછી સંયત અવાજે બોલ્યો,

‘માસી, અંગ્રેજી સર્વસ્વીકાર્ય માધ્યમ છે તો એને શીખવામાં શું વાંધો હોય ? વળી અંગ્રેજી જ શું કામ.. મારા પપ્પાને તો ધંધામાં જર્મન, ફ્રેંચ, ચાઈનીસ ..જેવી કેટકેટલી ભાષાઓનો ખપ પડે છે અને એ આ ઉંમરે પણ એ ભાષાઓ શીખવાનો પ્રયત્ન કરતા હોય છે. તમને ખબર છે મારા પપ્પા ભાષાશાસ્ત્રમાં પીએચડી કરે છે. એમાં એક વખત એમણે એમની કવિ ઉમાશંકરની કવિતા રજૂ કરી તો એમના માર્ગદર્શકો એ આખી ચર્ચા અંગ્રેજીમાં જ થી હોવાથી પપ્પાને એ કવિતા અંગ્રેજીમાં ટ્રાન્સલેટ એટલે કે અનુવાદ કરીને રજૂ કરવાનું કહેવાયું હતું. પપ્પાએ એ કૃતિ ગુજરાત યુનિવર્સિટીના અંગ્રેજી ડીપાર્ટમેન્ટને મોકલી અને ત્યાંની ઓથોરીટીએ એ ક્રુતિનો અનુવાદ કરીને મોકલ્યો. હવે અંગ્રેજી ભાષાના જ્ઞાન વગર આ અનુવાદ કયાંથી શક્ય હતો બોલો ?’

અમીબેન તો આવડા ટેણિયાના મૉઢે આવડી મૉટી મોટી વાતો સાંભળીને થોડાં ઝંખવાઈ જ ગયાં, કશું ના બોલી શક્યાં. પણ એમની પાછળ જ એમના પતિદેવ રીતેશભાઈ ઉભા હતાં એમને આ ચર્ચામાં બહુ રસ પડ્યો. એમણે અમીબેનને એમના અને ઋષિ માટે નારંગીનો જ્યુસ લાવવાનું કહ્યું અને ઋષિને અંદર બોલાવીને સોફા પર બેસાડ્યો.

‘બેટા, તું આ અનુવાદની વાત કરતો હતો તો એમાં તને કેટલી સમજણ પડી છે એ કહે .’

‘અંકલ, સાચું કહું તો આજકાલ જ્યાં ત્યાં બધે જ અંગ્રેજીનો વ્યાપ વધતો જાય છે, એ શીખ્યા વિના અમારે લોકોને છૂટકો જ નથી અને એમાં ભણવાનું રાખીએ તો આ આંટી જેવા અનેકો લોકો ખાલીખાલી અમારા માથે અપરાધભાવનો ટોપલો ઢોળતાં જાય છે. અમને તો ઠીક અમારા મા બાપને ય એમાં ધસેડી કાઢે છે એ સહન નથી થતું. અલ્યા, અંગ્રેજીમાં ભણીએ છીએ..કોઇ ગુનો તો નથી કરતાં ને ? એટલે આવું કોઇ કંઇ બોલેને તો મારાથી સામે જવાબ અપાઈ જાય છે. માફ કરજો, આંટીનું અપમાન કરવાનો મારો કોઇ ઇરાદો નહતો.’

‘દીકરા, સૌપ્રથમ તો તું મારી વાત જ ના સમજ્યો. જે શિક્ષણ તમને સુંદર ભાવિ આપી શક્તું હોય એવી દુનિયાની કોઇ જ ભાષામાં શિક્ષણ સામે મારો તો કોઇ જ વાંધો નથી, એનો મતલબ એવો નહીં કે મને મારી માતૃભાષા માટે પ્રેમ નથી. હું તો ગુજરાતી ભાષામાં પુસ્તકો લખું છું. એ બધી વાતો છોડ. મને તો તારા આ અનુવાદના પ્રસંગમાં રસ પડ્યો છે. તું શું માને આ અનુવાદ કોઇ પણ ભાષાના સાહિત્ય માટે કેટલો જરુરી છે ?’

‘ઓહો અંકલ, હવે તમારો પોઈંટ સમજ્યો. આ સાહિત્ય – બાહિત્ય જેવા અઘરા શબ્દોમાં મારી ચાંચ તો ના ડૂબે પણ એટલું ખરું કે એ દિવસે મારા પપ્પાની થીસીસ રજૂ કરવા માટે ગુજરાતી કવિતાનો અનુવાદ અનિવાર્ય થઈ ગયો હતો. એ પછી અંગ્રેજી હોય કે ઉર્દૂ કે ફ્રેંચ કે કોઇ પણ ભાષા, મનુષ્યો એમના જીવન દરમ્યાન અનેકો ભાષા શીખે તો ખોટું શું છે. ઉલ્ટાનું આ તો સમાજને ઉપકારક કાર્ય છે.હવે વધુ તો આપ વડીલ સમજાવો.’

‘દીકરા, તું વ્યાપ, ઉપકારક, રોજગારી જેવા અનેકો શબ્દો તારી વાતચીતમાં સમાવેશ કરી જાણે છે. તારું ગુજરાતીના શબ્દોનું જ્ઞાન પણ ઘણું સારું છે એ હું જોઇ શકું છું. હું તો વિશાળ આચાર-વિચારોનો માલિક છું. તેં જે કહ્યું એ પરથી મને આ ક્ષણે એટલું સમજાય છે કે આપણા ગુજરાતી સાહિત્યને દુનિયાના છેડાં સુધી પહોંચાડવા માટે આપણે દુનિયાભરની ભાષાઓનો અભ્યાસ કરવો જ પડે. આપણી વાત આપણે એમને એમની ભાષામાં જ કહેવી પડે. બાકી તો કાલે આ હર્ષ મને કહેતો હતો કે,’દાદાજી, આ ફોરેનમાં સહેજ પણ ના ચાલી હોય એવી ફિલ્મો ય આપણે અહીં અહોભાવથી જોઇએ છીએ. એ લોકોને ત્યાં એ વાત ચવાઈ ગયેલી લાગે છે પણ આપણા માટે તો એ દુનિયા સાવ નવી હોય છે. પિકચરો દ્વારા આપણે એમની દુનિયામાં ડોકાચિયાં કરી શકીએ છીએ. એમની સામાજિક પ્રણાલી, જીવન પધ્ધતિને નજીકથી જાણી સમજી શકીએ છીએ’, આ પરથી તું વિચાર કે આપણે આપણી વાર્તા, કવિતાઓ, નાટકોનો અનુવાદ કરી શકવાને સક્ષમ બનીએ તો આપણા સાહિત્યની કેવડી મોટી સેવા થઇ શકે એમ છે. કયા માધ્યમમાં ભણવું જેવી વાતોની પસંદગી અંગત હોય છે પણ થોડા વિશાલ હ્રદયના થઈ શકીએ તો જ અનુવાદ જેવા કામ હાથમાં લઈ શકાય દીકરા. કોઇ પણ ક્રુતિના અનુવાદમાં બહુ જ ધ્યાન રાખવાનું હોય છે. તમે જે ભાષામાં અનુવાદ કરી રહ્યાં છો એ અને જે ભાષાનો અનુવાદ કરો છો એ – આ બે ય ભાષાનો પૂરતો અભ્યાસ અને જ્ઞાન હોવું અતિઆવશ્યક. મૂળ રચનાનું સૌંદર્ય મરી ના જવું જોઇએ અને અતિક્રમી પણ ના જવું જોઇએ. અનુવાદક મુખ્ય સર્જક કરતાં વિશાળ હ્રદયનો ગણી શકાય, કારણ કે એણે સૌપ્રથમ તો આજે જયારે બધા જ બોલવા બેઠા છે એવા જમાનમાં મૂળ સર્જક જે કહેવા માંગે છે એ સાંભળવાની તૈયારી રાખવી પડે છે વળી અતિઉત્તમ અનુવાદનું કામ કરીને પણ એની ક્રેડિટ તો મૂળસર્જક સાથે વહેંચવાની હોય છે. વળી સર્જકને તો જે તે ભાષામાં કામ કરે એની જ પૂરતી જાણકારી હોય તો ચાલી જાય પણ અનુવાદકના માથે બે ય ભાષાની પૂરતી સમજણની અપેક્ષાનો ભાર લટકતી તલવાર જેવો હોય છે. પોતાની ભાષાનો ઉત્તમ સર્જક ઉત્તમ અનુવાદક હોય એવું તો સહેજ પણ જરુરી નથી જ. અનુવાદક ઉત્તમ સર્જનને દુનિયાના ખૂણા ખૂણા સુધી પહોંચાડવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. સાહિત્યના બહોળા પ્રચાર, સમ્રુધ્ધિ માટે હું તો માનું છું કે વિશાળ પાયે આવા અનુવાદો થવા જ જોઇએ.પણ આપણે ત્યાં તો હજુ દુનિયામાં સર્વસ્વીકાર્ય અંગ્રેજી જ નથી સ્વીકારાતી તો …અફસોસ થાય છે ! તમે ય આટલી ઉંમરમાં આ અંગ્રેજીના કારણે કેટલું નવું નવું વાંચી, જાણી શકો છો, તમારો વિકાસ કેટલો સરસ રીતે થાય છે. અંતે તો તમારો વિકાસ દેશનો જ વિકાસ છે ને..’

અને બારણાંની આડસ લઈને ઉભેલાં અમીબેન અને સોફાના હાથા પર કોણી ટેકવીને એના પર હડપચી ગોઠવીને બેઠેલ ઋષિ બે ય ઉંડા વિચારમાં ગરકાવ થઈ ગયા.

અનબીટેબલ ઃ સ્વીકારનો અનુવાદ વિશાળતા કરી શકાય ને ?