ઇશ્વરની શોધ

phoolchhab newspaper > 23-09-2015 > navrash ni pal column

છેક ગળથૂથીથી ગંગાજળ સુધી ચાલ્યા અમે,
એમ લાગ્યું કે બસ મૄગજળ સુધી ચાલ્યા અમે !
– સુરેશ વિરાણી

‘દિત્સુ, આ સમાચાર વાંચ્યા કે ?’
‘શું છે ચાણક્ય , સવાર સવારમાં કેમ આમ બૂમાબૂમી કરી મૂકી છે તેં?’
‘આ તો તું રહી આધ્યાત્મિક જીવડો અને એ બાબતે મને આ સમાચારમાં કંઇક નવું લાગ્યું એટલે ઉત્સાહ વધી ગયો યાર, તને નહીં ગમતું હોય તો નહીં વાત કરું જા.’
અને ચાણક્યનું મોઢું પડી ગયું.
‘ઓહ મારો ચારુ, સોરી ડાર્લિંગ. મારો કહેવાનો મતલબ આવો નહતો. હું થોડી રસોઇ પતાવવાની ઉતાવળમાં હતી એટલે ‘વૉઇસ ટોન’ તને એવો લાગ્યો હશે. બોલ બોલ શું નવી નવાઈના સમાચાર છે ?’
અને ચાણક્ય એકદમ ઉત્સાહમાં આવી ગયો. પેપર ખોલીને પેજ નંબર પાંચ પર રહેલી ચોથી કોલમના ન્યુઝ દિત્સાને બતાવવા લાગ્યો.
‘આ જો, આ બાબા કેવા મહાન છે ! એ વર્ષોથી એકાંતવાસ ગાળે છે અને ચૂપચાપ સાધના કરે છે. આ સાધનાના પરિણામે એ બાબાને ઝાડ,પાન, ઝરણાં, પક્ષી..અત્ર તત્ર સર્વત્ર..બધ્ધે બધ્ધી જગ્યાએ ભગવાનના દર્શન થાય છે. કેવો ઉચ્ચકોટીનો આત્મા કહેવાય આ કેમ ? આપણે આવા લેવલે ક્યારે પહોંચીશું દિત્સુ ?’
દિત્સાએ ચાણક્ય પાસેથી પેપર લઈને ધ્યાનથી ન્યૂઝ વાંચ્યા. ચાણક્ય સાચું કહી રહ્યો હતો. બે પળ તો એ પણ વિચારમાં પડી ગઈ. દિત્સા બાળપણથી જ આધ્યાત્મમાં ખાસી રુચિ ધરાવતી હતી અને સદા એ આચાર વિચારોને જીવનમાં ઉતારવા પ્રયત્નશીલ રહેતી હતી. એના એ જ સાદાઈભર્યા સ્વભાવને લઈને ચાણક્યને એ બહુ જ પસંદ હતી. પણ આ જે વાત કરી એવી તો દિત્સાના જીવનમાં ક્યારેય નહતી બની. એ પણ ભગવાનના દર્શનની ઇચ્છા ધરાવતી હતી, એના માટે ચાતક નજરે રાહ પણ જોતી રહેતી હતી. અચાનક એનો પાંચ વર્ષનો મીઠડો -એનો દીકરો એની સામે આવ્યો. એના હાથમાં ‘યૉ યૉ બોલ’ હતો.
‘મમ્મા, આ જુઓ તો આ લાલરંગનો બોલ ગોળ ગોળ ફેરવું છું તો પીળો બની જાય છે કેવું મેજીક છે ને!’
અને મીઠડો યૉ યૉ બોલને સ્પીડમાં હવામાં ગોળ ગોળ ફેરવવા લાગ્યો ને દિત્સા હસી પડી.
‘અરે બેટા, આ તો આપણો ભ્રમ – ઇલ્યુશન છે. બોલ તો હકીકતે લાલ જ છે. એને ઝડપથી ફેરવે એટલે એ પીળો કલરનો લાગે’ આટલું બોલતાં બોલતાં તો દિત્સુના મગજમાં કંઈક નવાઈની ક્લીક થઈ અને એ એક્દમ જ ખુશ થઈ ગઈ.
‘ઓહ મમ્મા, એવું હોય કે ? ‘ ને મીઠડાંના ભોળા મુખ પર અચરજના રંગ લીંપાઈ ગયા.
‘હા દીકરા,એવું જ હોય.’ અને દિત્સાએ મીઠડાંને નજીક ખેંચીને એના ગાલ પર પપ્પી કરીને વ્હાલ કરી લીધું.
‘ચાણક્ય એક કામ કર તો આ બાબાને આપણાં ઘરે આવવા માટે આમંત્રણ આપ તો, છાપામાં એડ્રેસ છે જ. મારે એમની સાથે થૉડી વાત, સત્સંગ કરવો છે.’
‘ઓકે મેડમ, જેવો આપનો હુકમ’ અને ચાણક્ય એ ફોન કરીને બાબાની બે દિવસ પછીની અપોઈન્ટમેન્ટ મેળવી લીધી.
બે દિવસ પછી,
‘અહાહા, શું સુંદર અને પોઝિટીવ વાતાવરણ છે દીકરા તારા ઘરનું , અહાહા… પગ મૂકતાં જ હું તો પ્રસન્ન થઈ ગયો ! ‘ બાબા દિત્સાના ઘરમાં પ્રવેશ કરતાં જ બોલી ઉઠયાં.
‘જી આભાર બાપજી.’દિત્સા સાવ ટૂંકાણમાં જ બોલી. જાતજાતના ફળાહાર કરાવીને શાંતિથી દિત્સા અને ચાણક્ય બાબાની સાથે બેઠાં.
‘બાપજી, એક વાત કહો તો. તમને આ જે વૃક્ષ, પહાડ, નદી બધી જ જગ્યાએ ઇશ્વરનો સાક્ષાત્કાર થાય છે એ વાત સાચી ?’
‘હા બેટા, મેં વર્ષોથી એનો અભ્યાસ કર્યો છે. તપસ્યા કરી છે એટલે આજે હું ઇશ્વરને જોઇ શકવા સક્ષમ થઈ શક્યો છું. બધી ઉપરવાળાની મહેરબાની.’
અને આટલું બોલતાં બોલતાં તો બાપજીનું મોઢું તેજથી, અનોખી આભાથી ભરાઈ ગયું.
‘અચ્છા બાપજી, તમે આજનો દિવસ અહીં મારા ઘરે રોકાશો ? પણ હા એક શરત – તમે ક્યાંય ઇશ્વરને શોધવાનો પ્રયત્ન ના કરતાં.’
દિત્સાએ ખૂબ જ ભાવપૂર્વક બાબાને આમંત્રણ આપ્યું અને બાબા એનો અસ્વીકાર ના કરી શક્યાં. સાંજે જમી કરીને થોડી વાતો કરીને નિત્યક્રમ મુજબ સાડા દસ વાગે બાબા ‘ગેસ્ટરુમ’માં સૂવા ગયાં.
સવારે દિત્સા ઉઠીને રસોડામાં ગઈ તો બાબા ઘરની ગેલેરીમાં ઉદાસ મોઢે બેઠેલાં દેખાયા અને દિત્સા ગભરાઈ ગઈ.
‘શું થયું બાપજી ? કેમ આમ ઉદાસ ?’
‘તમે મારા ઇશ્વર છીનવી લીધાં. કાલથી મેં બધે ભગવાનને શોધવાનો પ્રયત્ન બંધ કરી દીધો તો હવે એ મારાથી રિસાઈ ગયા. મારી વર્ષોની સાધના પર પાણી ફરી વળ્યું.’
અને દિત્સા ધીમું હસી પડી.
‘બાપજી એક વાત કહું. તમે જે ઇશ્વરને જોતાં હતાં એ તો તમારી કલ્પના માત્ર હતી. તમે તમારી નજર, દિમાગને એ રીતે જ ટ્રેઈન કરેલું પણ હકીકત ને કલ્પના બહુ અલગ હોય છે. તમારે નદી, ઝરણામાં ઇશ્વરને શું કામ શોધવાના ?’
‘મતલબ ?’
‘મતલબ એ જ કે તમારે એ લેવલે તમારી સાધનાને લઈ જવાની કે તમને ચોતરફ ફકત ને ફકત ઇશ્વર જ દેખાય. પ્રશ્ન એ થવો જોઇએ કે નદી – ઝરણાં ક્યાં ગયાં ? કારણ – જે છે એ તો બધું જ ભગવાન જ છે ! આ વાત, અનુભવ માણસ જ્યારે પોતાની જાતને ભૂલી જાય અને પોતાની અંદર જ ઇશ્વરને શોધવાનો યત્ન કરે ત્યારે જ શક્ય બને. આટલા વર્ષોના મારા ચિંતન, મનન પછી હું તો આટલું જ જાણી શકી છું. બાકી તો આપ વધુ અભ્યાસુ.’
‘હા દીકરી, અભ્યાસ તો વધારે છે પણ કોર્સ ખોટો હતો. હું તારી વાત સમજી શકું છું અને એની સાથે સર્વથા સહમત પણ થાઉં છું. મને રાહ ચીંધવા બદલ ખૂબ ખૂબ આભાર.’
અનબીટેબલઃ ઘણીવાર પ્રયત્નોથી ના મળે એ સહજતાથી જરુર મળી શકે.
-સ્નેહા પટેલ.

કચરાવાળી બાઈ ઃ

phulchhab newspaper > navrash ni pal column > 8-9-2015
અમુક વાતો હ્રુદયની બા’ર હું લાવી નથી શકતો,
કઈં અશ્રુઓ એવા છે કે ટપકાવી નથી શકતો.
– અમૃત ઘાયલ

પોતાનો આઈફોન ત્રાંસો, સીધો કરીને ‘સેલ્ફી’ માટે ફેસ આમથી તેમ સેટ કરતી માદ્યાની નજર પોતાની જમણા હાથની આંગળી પર ગઈ અને આંખમાં એક ચમકારો થઈ ગયો. આંગળી પર છેલ્લાં વેઢા પાસે એક કાળું મોટું ચકામું પડી ગયેલું હતું.
‘આ તો…આ તો પેલા દિવસે વિચારોના સાગરમાં ગોથા ખાતી હતી અને સિગારેટનું સળગતું ઠૂંઠૂં આંગળીને આવીને ક્યારે ચુંબન કરી ગયું અને અંગારો ચાંપી ગયુ હતું એનું ધ્યાન જ નહતું રહ્યું..’ એ દિવસના વિચારોના વિચારમાં પાછા નહતું પડવું અને માદ્યાએ જોરથી માથું હલાવીને વિચારને ખંખેરી કાઢવાનો પ્રયત્ન કર્યો. સેલ્ફીનો મૂડ જતો રહ્યો અને અચાનક સિગારેટની તલપ અનુભવવા લાગી. ધીમેથી જીન્સના ફ્રંટ પોકેટમાં ખોસેલી છુટ્ટી સિગારેટ કાઢી અને લાઈટરથી જલાવીને ઝડપથી એક ફૂંક મારી દીધી. સિગારેટના ગોળાકાર વલયની આરપાર નજર જતાં એની નજરે એક મેલા ઘેલાં કપડામાં વીંટળાયેલી મજૂર જેવી લાગતી સ્ત્રી નજરે ચડી. એ હાથમાં લાંબાં ઝાડુ સાથે રોડ પર પડેલાં વૃક્ષના સૂકા પર્ણનો કચરો એકઠો કરીને સડકની એક બાજુએ જમા કરી રહી હતી. આ ગમાર પણ કેવી ભાગ્યહીન ! એક જોડી સારા કપડાં ય એના નસીબમાં નહીં કદાચ કોઇ દયા કરીને સારા કપડાં આપી દે તો આમને ઉત્સવ થઈ જતો હશે. એના ભાગ્યને કોસતી એ સિગારેટમાં વિચારોને ફૂંકવા લાગી
સાંજના સાત વાગ્યાનો સમય હતો. ટ્રાફિક માટે અતિ મશહૂર એવો શહેરનો આ રસ્તો આજે આસ્ચ્ર્યજનક રીતે શાંત હતો. એકલ દોકલ વાહનની અવર જવર નજરે પડતી હતી. જો કે સવારનો રોજિંદો સમય છોડીને કચરો વાળનારીએ આજે આ સમય કેમ પસંદ કર્યો હશે એ વિચારમાં ચડીને માદ્યાએ સિગારેટના બીજા બે કશ લગાવી દીધા. ફોનને જીન્સના પોકેટમાં સરકાવીને બોબ્ડથી થોડાક વધુ લાંબાવાળને અદાથી એક ઝટકો માર્યો. લીસા, ભૂરાવાળ ઝાટકા સાથે એક સેકંડ માટે પાછળની બાજુ ગયા અને તરત જ એના લપસણા ગુણધર્મને વશ થઈને પાછા માદ્યાના કપાળ પર સરકી આવ્યાં. માદ્યા પણ હવે એના સુંવાળા કેશની આ અવળચંડાઈથી ટેવાઈ ગઈ હતી, બીજીવાર વાળને વારવાની કોઇ કોશિશ ના કરી અને ચૂપચાપ વૃક્ષની નીચેના ઓટલા પર પગ લાંબા કરીને બેફિકરાઈથી બેસી ગઈ. કચરોવાળનારી પણ સિગારેટ પીતી સ્ત્રીને જોઇ ને બે પળ થોડી એના તરફ આકર્ષાયેલી પણ પછી પોતાના કામ સાથે કામ રાખીને પાછી કચરો વાળવા લાગી હતી.
એવામાં એક બાઈક પર બે જુવાનિયાઓ ત્યાંથી પસાર થયાં અને માદ્યાને સિગારેટ ફૂંકતી જોઇને બાઇકસવારનો પગ આપોઆપ બ્રેક પર વાગી ગયો. ફુલસ્પીડના બાઈકને અચાનક બ્રેક વાગી. આખો રસ્તો બ્રેકની ચરચરાહટથી ભરાઈ ગયો. માદ્યાની નજર પણ એ અવાજથી આપોઆપ બાઈક તરફ વળી પણ તરત જ એણે નજર વાળી લીધી અને આઈફોન કાઢીને એમાં મનપસંદ ગીતો શોધવા લાગી. ગીતો શોધીને કાનમાં ઇયર પ્લગ ભરાવીને એણે ગીત સ્ટાર્ટ કરવા પર આંગળી દબાવી જ હતી કે પેલા બાઈકવાળા બે યુવાન એની નજીક આવીને ઉભા રહ્યાં.
‘ કંઈ પ્રોબ્લેમ છે ?’ સિગારેટની કડવાશ માદ્યાના સ્વરમાં ઝલકતી હતી.
‘પ્રોબ્લેમ તો શું હોય ..આ તો જરા મૌસમની મજા માણવાની ઇચ્છા થઈ ગઈ..’ અને એ યુવાન હસતાંહસતાં માદ્યાની નજીક ઓટલા પર બેસી ગયા.
‘મૌસમની મજા…મીન્સ ? હું કંઇ સમજી નહીં. જે વાત હોય એ ક્લીઅર કહો અને હાલતી પકડો. મને અજાણ્યાં લોકો સાથે વાત કરવામાં કોઇ રસ નથી.’
બેમાંથી એક યુવાને ખિસ્સામાંથી સિગારેટનું પાકીટ કાઢીને બે સિગારેટ કાઢીને સળગાવી અને બીજી પોતાના મિત્રને આપતાં બોલ્યો,
‘કામ કંઈ નહીં સ્વીટી, આ તો તું એકલી એકલી સિગારેટ ફૂંકે છે તો તને કંપની આપવાના ઇરાદે અમે રોકાઈ ગયા છીએ બસ. એમાં આટલી આકરી કાં થાય છે ?’
નફ્ફટાઈથી હસતાં એ યુવાન બોલ્યો.
‘ઓહ..થેન્ક્સ. પણ મેં તમારી કંપની કયારે માંગી ? પ્લીઝ, અહીંથી ચાલતી પકડો નહીંતો હમણાંબૂમાબૂમ કરીને લોકોને ભેગાં કરી દઈશ. આ એરીઆમાં પચાસ જણ તો ચપટી વગાડતાં જમા થઈ જશે એ તો તમે બહુ સારી રીતે જાણતાં જ હશો ને !’
ને માદ્યાએ સિગારેટનો છેલ્લો કશ લગાવીને ઠૂંઠૂં સડકની બાજુમાં ફેંક્યું.
‘અરે જાનેમન, એક તો બેપનાહ હુસ્ન ઓર ઉસપે યે અદા..અહાહા…બનાનેવાલેને ભી ક્યા ફુરસતસે તુજે બનાયા હોગા..’
અને એ યુવાને માદ્યાને આંખોથી એક અશ્લીલ ઇશારો કર્યો. માદ્યા પગથી માથા સુધી સળગી ગઈ. એની સાથે આટલી ખરાબ રીતે હજી સુધી એની સાથે કોઇએ વાત નહતી કરી. એ હજુ કશું બોલવા જાય ત્યાં સુધીમાં તો પેલી કચરો વાળનારી બાઈ એની પાસે આવીને ઉભી રહી ગઈ.
‘ચ્યમ લ્યા, આ બુનને હેરાન કરો સો..’
‘બે..જાને સાલી..ઢે…્ચૂપચાપ તારું કામ કરને જા. આટલી મોર્ડન લેડી આમ રસ્તા પર સિગારેટ ફૂંકતી હોય એટલે એ બધી રીતે પૂરી જ હોય. તને બુડથલને એમાં શું સમજ પડે ? તું તારે હાલતી પકડ ચાલ.’
‘લ્યા,ઈ બાઈ માણહ સિગારેટ ફૂંકે તંઈ તારા બાપને ચેટલા ટકા હં..? તમે આદમીઓ સિગારેટ ફૂંકે તંઇ અમે બૈરા માણહ કદી કોઇ વિચાર – પૂછપરસ કરીએ સીએ ..બોલ્ય તો ! એની મરજી, એને જે કરવું હોય ઇ કરે..તમતમારે તમારો રસ્તો માપો ની..નહીં તો આ મારું ચાકુ કોઇનું સગલું નહીં થાય કહી દઉં સુ હાં..’
અને એ કચરાવાળી બાઈએ એની કમરેથી ચાકુ કાઢીને ચાંપ દબાવીને એને ખોલી કાઢ્યું. ચપ્પાની ચકચકીત ધાર અને એ ગમાર બાઈની આંખમાંથી નીકળતી આગ જોઇને એ બે યુવાનોના હાંજા ગગડી ગયાં. બે મીનીટમાં જ બધી રોમિયોગીરીનું ભૂત ઉતરી ગયું અને સિગારેટ ત્યાં જ ફેંકીને બાઇક ચાલુ કરીને રફુચક્કર થઈ ગયાં.
માદ્યા તો હજુ પણ આ બે મિનીટમાં પલટાયેલી બાજી જોઇને હતપ્રભ થઈને ઉભી હતી. હજુ પણ પેલીબાઈએ એને બચાવવા માટે આવો પ્રયત્ન કર્યો એ એના માન્યામાં નહતું આવતું. અચાનક એની આંખ છલકાઇ ગઈ અને એ કચરાવાળીબાઇનો હાથ પકડીને એનો આભાર માનવા લાગી.
‘અરે બુન, એમાં આભાર શું.આપણે પણ માણહ છીએ. દરેક જણ પોતાની તકલીફોનો રસ્તો પોતાની મેળે જ શોધતો હોય છે. તમે તમારી ચંત્યા દૂર કરવા આ બીડી ફૂંકો તંઈ એમાં ખોટું શું ? એનો મતબલ એમ તો નહીં ને કે તમે કોઇ કોઠાવાળી બાઈ છો ? જાવા દે ને બુન, આ સમાજ જ આવો સે . અસ્ત્રીઓને ને ભાયડાં માટે બધા ય નિયમો નોખા ! હું એમ નથ કહેતી કે સંધી ય અસ્ત્રીઓએ આમ બીડીઓ ફૂંકવી જોઇએ પણ કોઇ અસ્ત્રી એની મરજી મુજબ એ ફૂંકે તો એમાં ખોટું શું સ…એની જંદગીની એ માલેક..બીજાઓએ એમાં ચ્યમ ચપચપ કરવાની .હેં..? તમતમારે નિરાંતે ઓલ્યા ઓટલે બેહજો ને તમારી બીડીયું ફૂંકજો, હું ય જોવું છું કે કોણ માઈનો લાલ તમારી સામે આંખ ઉઠાવીને જોવે સે. પણ મારી બુન એક વાત કહું..આ મારો ધણી આ બીડીઓ ફૂંકી ફૂંકીને જ દેવને વ્હાલો થૈ ગયેલો. તો બની શકે તો તું પણ આ કાળોતરીથી દૂર રહેવાનો પરયત્ન કરજે. હજી તો ઘણી જુવાન સે તું. બહુ તડકી છાંયડી જોવાની બાકી સે તારે..આમ જીવન ના બગાડતી મારી બુન’ ને પાલવની કોરથી ભીની થઈ આવેલી આંખો લૂછતી, ચપ્પુ પોતાની સાડીની કિનારીએ બાંધતી કચરાવાળી બાઈ પોતાના કામે વળગી.
સાવ ગમાર અને અભણ બાઈની આટલી આધુનિક વિચારસરણી હિંમત અને ઉંડી સમજણ જોઇને માદ્યા દંગ રહી ગઈ. ત્યાં જ માદ્યાએ બેપરવાઈથી ફેંકી દીધેલ સિગારેટના ઠૂંઠાથી સડકના કિનારે ભેગા કરાયેલ સૂકા પર્ણના કચરાના ઢગમાં આગ લાગી ગઈ અને માદ્યા એ આગની ચિનગારીની તુલના કચરાવાળી બાઈની નજરમાંથી નીકળતાં તણખાં સાથે કરી બેસી.

માતૃભાષા.

publishd today in phulchhab papaer – panchamrut > navrash ni pal column

હું ય જીવી શકું ઘડીક અહીં,
કાશ થોડા ઉદાર થઈ જીવે !
-લેખિકાના સંગ્રહ ‘અક્ષિતારક’માંથી.

‘આદિ, જો તો ‘ઇસ્ટ’માં પેલો ‘સન’ કેવો ઉગ્યો છે ! યુ નો, સવારે મોડે સુધી બેડમાં પડ્યાં રહીએ ને તો સનદાદાને બહુ ગુસ્સો આવે, એમને એમ લાગે કે તમે એમનું અપમાન કરો છો.એ સવારના વહેલાં ઉઠીને કેવા કામે લાગી જાય છે અને તમે હજુ બેડમાં ઘોર્યા કરો છો. ચાલ તો બેટા બહુ થયું ઉઠ હવે, સાડા આઠ થઈ ગયાં.’
સુપ્રિયાબેન એમના બાર વર્ષના પૌત્ર આદિના વાળમાં હાથ પરોવીને એને વ્હાલથી ઉઠાડી રહ્યાં હતાં. આજે રવિવાર હતો અને રવિવાર એટલે મજ્જાનો વાર. આખું અઠવાડિયું તનતોડ મહેનત કરી કરીને ટયુશન – ક્રિકેટ કોચીંગ ક્લાસીસ અને સ્કુલના ટાઈમટેબલીયા દિવસમાંથી માંડ થોડી રાહત મળે નહીં તો રોજ તો સવારના પાંચ વાગ્યાના ઉઠીને તૈયાર થવાનું હોય. આદિ દાદીના અંગ્રેજીમિશ્રિત ગુજરાતીમાં બોલાયેલા ગાંડાઘેલાં શબ્દોની મજા માણી રહ્યો હતો ને મનોમન હસી રહ્યો હતો. એની દાદી એટલે એની બેસ્ટ ફ્રેન્ડ. એની મમ્મી તો પહેલેથી જ જોબ કરતી હતી અને પપ્પા ધંધામાં બિઝી…એટલે આદિનું બાળપણ એના દાદી સાથે વીત્યું હતું. વળી મા બાપનો એકનો એક દીકરો એટલે બધાંયનો લાડકો દીકરો. પણ લાડકોડનો મેક્સીમમ ફાયદો ઉઠાવનારો આદિ એ જ લાડપાડનો કદી ગેરફાયદો નહતો ઉઠાવતો. લાડપાડની પૂરી મજા પણ માણતો અને પોતાની જવાબદારી અને મર્યાદ પણ પૂરી રીતે સમજતો હતો. સનદાદાના ગુસ્સાથી ડરીને તો નહીં પણ દાદીની મીઠી વાતોથી એની ઉંઘ ઉડી ગઈ અને પલંગમાં બેસીને હાથ ઉંચા કરીને આળસ મરડતાં બોલ્યો,
‘દાદી, ખુશ ? મને એક વાત કહો તો, તમે ગુજરાતી માધ્યમમાં ભણેલાં કે અંગ્રેજી માધ્યમમાં ?’
‘ગુજરાતી જ સ્તો. કેમ આવું પૂછે છે પણ ?’
‘દાદી, તમે કાયમ ગુજરાતીને અંગ્રેજીનું કોકટેલ કરો ને એટલે મારાથી પૂછાઈ ગયું. તમારું ગુજરાતી કેટલું સરસ છે એ મને ખબર છે તો મને એ નથી સમજાતું કે પ્યોર ગુજરાતી છોડીને તમે આવું તૂટ્યું ફૂટ્યું કેમ બોલો ? અંગ્રેજીનો આટલો મોહ કેમ દાદી ?’

‘દીકરા, મને મારી માતૃભાષા બહુ જ ગમે છે પણ એનો અતિઆગ્રહ મને સહન નથી થતો. જમાનાની સાથે ચાલતાં ચાલતાં અંગ્રેજી મિક્સ કરવાની આદત પડી ગઈ છે. તને જ્યારે સ્કુલમાં મૂકવાનો હતો ને ત્યારે તારા દાદા સાથે મારે મોટો ઝગડો થયેલો. એ તને ગુજરાતી માધ્યમમાં મૂકવાનું કહેતાં હતાં અને હું અંગ્રેજી માધ્યમની તરફેણમાં. ફકત અંગ્રેજી જ નહીં મારે તો તને ઓકસફર્ડનો કોર્સ જ કરાવવો હતો. અંગ્રેજી ભણતરમાં ય કેટકેટલું ને આપણે ગુજરાતી પક્ડીને બેસી રહીએ તો ક્યાં મેળ પડે ?’
‘હા દાદીમા, મમ્મીએ આ વાત મને કરેલી. દાદી આ જીદ્દની પાછળનું કારણ શું?’
‘જો બેટા, હું મારી માતૃભાષાને ખૂબ જ પ્રેમ કરું છું પણ એની મર્યાદાઓ એ મને જીવનમાં બહુ પાછળ રાખી દીધી છે. મારા ફેમિલીમાં અંગ્રેજીનો જડબેસલાક વિરોધ થાય એટલે મારે અંગ્રેજી સાથે કોઇ જ ઘરોબો ના કેળવાયો. વળી સ્કુલમાં અંગ્રેજી એક વિષયની જેમ ભણી ખરી પણ એમાં માસ્ટરી ના જ આવી તે ના જ આવી. મારી કેરિયર બનાવવામાં મને અનેક જગ્યાએ આ ‘અંગ્રેજી’ તકલીફો નડી. અજાણતાં જ મનમાં ને મનમાં ગુજરાતી ભાષાની લિમિટેશન માટે માટે એક ગુસ્સો પનપતો ગયેલો જે ક્યારે હું વાતવાતમાં ગુજરાતીમાં અંગ્રેજી મિક્સ કરીને બોલી બોલીને શાંત કરતી થઈ ગઈ એ મને ય ખબર ન પડી. જમાનો વીતતા આ મોબઈલ, કોમ્પ્યુટરના જમાનામાં અંગ્રેજીનું ચલણ ખૂબ જ વધવા લાગ્યું અને જરુરિયાતમાંથી એ ‘મસ્ટ નેસેસરી’ થઈ ગયું. અંગ્રેજી ના આવડે તો તમે ક્યાં જાઓ ? આપણાં લોકો માતૃભાષાને પ્રેમ ખૂબ જ કરે છે અને એને જીવતી રાખવાના તનતોડ પ્રચારો પણ કરે છે પણ એક વાત કહે દીકરા કે ગુજરાતીને બચાવવી જ હોય તો તમે એ જ ભાષામાં રોજગારીની નવી નવી તક કેમ ઉભી નથી કરતાં ? ભૂખ્યાં પેટે તો રામ પણ નથી ભજાતાં દીકરા જ્યારે આ તો આખી જિંદગી જીવી જવાની વાતો છે. ખરેખર જો ગુજરાતી માટે પ્રેમ હોય તો લોકોએ દરેક જગ્યાએ ગુજરાતી ભાષાનું ચલણ રાખીને એના થકી સંતોષકારક રોજગારી મળી રહે એનો પ્રયાસ કરવો જોઇએ પણ આપણે ત્યાં તો એજ જૂના પુરાણા સાહિત્યની વાતો કરી કરીને ભાષાની સ્થિતી પર રોદણાં જ રડ્યાં કરાય છે. ‘ગુજરાતી મા અને અંગ્રેજી માસી’ એવી બધી વાતોમાં સામાન્ય નાગરિકોને કોઇ રસ નથી હોતો. સૌથી પહેલાં કોઇ પણ માનવી એનું, એના પરિવારનું પેટ ભરવાનું જ પસંદ કરે અને એના માટે આજકાલ અંગ્રેજી ભણતર મસ્ટ થઈ ગયું છે. અંગ્રેજીની લાંબી લીટી જોઇને જીવ બાળ્યાં કરતાં આપણે આપણી લીટી લાંબી કરવાનું કેમ નહીં વિચારતા હોઇએ મને એ જ વાતની નવાઈ લાગે છે. વળી એ લીટી લાંબી ના થઈ શકતી હોય એટલે બીજાની લીટી ખોટી એમ તો ના જ કહેવાય ને ? બીજી લીટીની લંબાઈની અનિવાર્યતા સ્વીકારી લેતાં શીખવું જ પડે. પોતાનું જીવન સુવિધાજનક બની રહે એવા પ્રયત્નો કરવા એ કોઇ જ રીતે ખોટું નથી, દરેક માનવીને એ હક છે. જો દરેક ગુજરાતીને કામ ધંધાની, એ જેને લાયક હોય એવી લાઈફસ્ટાઈલ મળી રહે એવા પ્રયત્નો કરાય તો હું હનડ્રેડ પરસેન્ટ શ્યોર છું કે કોઇ માઈનો લાલ અંગ્રેજીનો આટલો મોહ ના રાખે, કદાચ ખપ પૂરતું અંગ્રેજી શીખે એની ના નહીં પણ એનું ચલણ આટલું તો ના રહે. આજે જ્યારે ઠેર ઠેર અંગ્રેજી માધ્યમની શાળાઓ ખૂલી રહી છે અને એમાં મોંઘી દાટ ફી ભરી ભરીને લોકો પોતાના છોકરાંઓને ભણાવી પણ્ર રહ્યાં છે એ શું સૂચવે છે ? શું એ બધા મૂર્ખા છે ? પોતાના સંતાનો ભૂખ્યાં રહીને પણ ય માતૃભાષાની ચિંતા કરવામાં જીવન ગાળે એવું તો કોઇ જ ના વિચારે ને ? હા પોતાનું સંતાન પોતાની માતૃભાષાનું ગૌરવ જાળવે, એને બરાબર રીતે લખતાં વાંચતાં શીખવે એટલું જોવું એ દરેક ગુજરાતી મા બાપની ફરજ છે, પણ ગુજરાતી – ગુજરાતી કરીને બેસી રહે અને અંગ્રેજી કે ઇવન હવે તો જર્મની, ફ્રાંસ જેવી ભાષાઓ પણ ચલણમાં આવવા લાગી છે એનો વિરોધ કર્યા કરે એ તો સહેજ પણ યોગ્ય નથી. સમયની માંગ અનુસાર તમે બદ્લાઈ ના શકો તો સમય તમને તોડી નાંખે અને તૂટેલો માણસ પોતાનું ગૌરવ જાળવી ના શકે તો પોતાની ભાષાનું ગૌરવ તો ક્યાંથી જાળવવાનો ? થોડા ઉદાર થઈને આપણે બીજી ભાષાઓનો સ્વીકાર કરીએ તો એમાં આપણી માતૃભાષાને અન્યાય કરી દીધો એવું તો ના જ હોય ને , આપણી માતૃભાષા એટલી માંદલી થોડી છે ? સલાહ – સૂચનો કરતાં પણ માનવીની જીવનજરુરિયાત મહાન હોય છે જો ખરેખર આપણી માતૃભાષામાં યોગ્ય રોજગારીની તકો વિક્સાવાય તો જ આપણે એની તરફેણ કરીને એને ‘મસ્ટ’ બનાવવાની વાત કરવાને લાયક છીએ બાકી ભૂખ્યાં પેટે તો પહેલાં ય કહ્યું એમ..ભજન ના થાય ભૈલા..! આજના સુપરસ્પીડી જમાનામાં કોઇને ભાષાઓ વિશે વિચારવા માટે તો શું પણ શ્વાસ લેવાનો ય સમય નથી. એમને તો ‘જે કામમાં એ જબાનમાં’ જેવી હાલત છે. ‘
આદિની ઉંઘ દાદીના પુણ્યપ્રકોપથી પૂરેપૂરી ઉડી ચૂકી હતી. પોતે અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણે એની પાછળ આટઆટલી વાતો કામ કરતી હતી એનો તો એને અંદાજ સુધ્ધાં નહતો. વળી અંગ્રેજી માધ્યમમાં ભણતો હોવા છતાં દાદીએ શીખવેલા ગુજરાતી ભાષા થકી એ બહુસારી રીતે ગુજરાતી ભાષા સાથે સંકળાયેલ હતો. બે મહિના પહેલાં જ એના દાદીએ એને એમની નાતમાં ‘ હું છેલછ્બીલો ગુજરાતી’ વિષય પર ડીબેટમાં ભાગ લેવા માટે સરસ રીતે તૈયાર કરેલો અને એ એમાં પ્રથમ પારિતોષક પણ લઈ આવેલો. કોઇ વધુ ઉપયોગી હોય તો બીજુ નિરુપયોગી કેમ બની જાય એ વાત એના નાનકડાં ભેજાને નહતી સમજાતી.આ ભાષાના ઝગડાંમાં પડવું એને સમય બરબાદ કરવા જેવું લાગ્યું અને આજે તો એણે એના ફ્રેન્ડ માટે એક સોફ્ટવેર શોધવાનું કામ કરવાનું હતું. આવું બધું વિચારવા એની પાસે સમય જ ક્યાં હતો !
અનબીટેબલ ઃ ફિલોસોફીથી વાસ્તવિકતા ઘડવાના પ્રયત્ન કરવો એના કરતાં વાસ્તવિકતા પરથી ફિલોસોફી ઘડાય તો એ વધુ અર્થપૂર્ણ બની રહે છે !
-sneha patel.

લીંબુનું શરબતઃ

article of My ‘navrash ni pal’ column in Phoolchhab newspaper >2-9-2015

હો વૃદ્ધ કોઈ એને દૂધિયા જો દાંત ફૂટે,

તો શક્ય છે કે બાળક જેવું થવાય પાછું.

-અનિલ ચાવડા.

 

અતિઆધુનિકતાની ચાડી ખાતા મસમોટા રસોડામાં કાચના ષટકોણ આકારના ગ્લાસમાં સ્ટીલની નાની નાજુક ચમચી ગોળ ગોળ ફરી રહી હતી અને ગ્લાસમાં રહેલ આછા પીળાશ પડતા પાણીમાં ગોળ ગોળ ચક્રો પેદા થઈ રહ્યાં હતાં. એ ચક્કરના વમળોમાં સરલાની નજર સ્થિર થઈ ગઈ અને એ વમળના ચકરાવામાં ઉંડી ને ઉંડી ઉતરતી ચાલી અને ડૂબતાં ડૂબતાં એ પોતાના જીવનના સાડા ત્રણ દાયકાના ભૂતકાળમાં ઉતરી ગઈ.

 

લગ્નના માંડ એક મહિનો થયો હતો. સરલા સાસરીની રીતભાત પ્રમાણે પોતાની જાતને સેટ કરતા શીખી રહી હતી. જો કે પિયરીયા અને સાસરીની જીવનશૈલીમાં આભજમીનનો ફરક હતો. બધી જ રીતભાત સાવ અલગ જ હતી એથી એને થોડું અઘરુ પણ પડી રહ્યું હતું. પણ સેટ થવું એ એક જ રસ્તો હતો એની પાસે, બીજુ કોઇ જ ઓપ્શન નહતું. સરલાએ અને રાકેશે એમના જમાનામાં ‘લવમેરેજ’ જેવું પરાક્રમ કરવાનું સાહસ કરેલું. ત્રણ વર્ષની અઘરઈ કવાયત પછી માંડ માંડ સાસરીયાઓ રાજી થયા હતાં અને એમના લગ્ન શક્ય બન્યા હતાં. હવે તો સરલા માટે સાસરીયાઓની રહેણી કરણીને સેટ થઈને એમના દિલ જીતવા એ એક જ મુખ્ય ઉદ્દેશ થઈ ગયેલો અને એના માટે એ જરુરી બધા જ પ્રયત્નો કરી છૂટતી હતી. કામગરી સરલા આમ તો એના સાસુ-સસરાને ગમવા પણ લાગેલી પણ એ લોકો હજુ ખૂલીને એ ‘ગમ્યાં’નો એકરાર નહતા કરતાં.

એક દિવસ અચાનક બપોરના સમયે સરલાને ઠંડી લાગવા લાગી અને શરીર તૂટવા લાગ્યું. બધા જમીને પોતપોતાના રુમમાં આરામ કરી રહેલા અને રાકેશ નોકરીએ હતો. કોઇને બૂમ પાડીને બોલાવવામાં સરલાને થોડો સંકોચ થતો હતો. હજી સાસરીયાઓ સાથે એના લાખ પ્રયત્ન છતાં એટલી બધી આત્મીયતા નહતી સધાઈ એટલે એણે ચૂપચાપ મોઢે માથે ઓઢીને ઉંધી રહેવામાં જ ભલાઈ માની. ઉંઘ નહતી આવતી એટલે બેચેનીમાં આમથી તેમ પડખાં ફેરવ્યાં કરતી હતી. મોઢું સૂકાતું હતું પણ ફ્રીજ ખોલીને પાણીની બોટલ કાઢવા જેટલી તાકાત એના પગમાં નહતી. ધીમે ધીમે એને ચક્કર આવવાના પણ ચાલુ થઈ ગયાં. આંખો ખુલ્લી રાખવામાં પણ તકલીફ થવા લાગી હતી ત્યાં જ એના કાને એના સાસુ રમીલાબેનનો અવાજ અથડાયો,

‘સરલા, ચાલો તો ચા બનાવો . ચા નો સમય થઈ ગયો છે.’

અને સરલા માંડ માંડ પલંગનો ટેકો દઈને ઉભી થઈ અને ભીંતનો સહારો લઈ લઇને ડ્રોઇંગરુમમાં ગઈ. સામે ઉભેલા રમીલાબેનના મોઢા સામુ નજર નાંખી તો એમના મોઢાની જગ્યાએ એને લાલપીળા ચકરડાં જ દેખાયા અને એ ભ..ફ..ફ દઈને નીચે બેસી પડી.

‘અરે…અરે શું થયું તને ? ઓહ..તારું શરીર તો ધખે છે. ચાલ તને પલંગ પર સુવાડી દઉં.’ અને રમીલાબેન સરલાને પલંગ પર બેસાડીને બોલ્યાં,

‘તાવ આવ્યો લાગે છે, એક કામ કર. ફ્રીજમાં લીંબુ છે થોડું પાણી બનાવીને પી લે એટલે સારું લાગશે.’ અને સરલા રમીલાબેનને જોતી જ રહી ગઈ. એને અચાનક એની મમ્મી યાદ આવી ગઈ. એને જરા સરખી છીંક પણ આવે તો એ આખું ઘર માથે લઈ લેતી અને સરલા પણ એની પર આડેધડ હુકમો ઠોક્યાં કરતી.તાવ આવ્યો હોય ત્યારે મમ્મી ઓફિસનું કામ છોડીને અડધી રજા મૂકીને ય ઘરે આવી જતી અને એને ડોકટર પાસે લઈ જતી. ફૂટ જ્યુસીસ બનાવી આપતી અને કાચના રમકડાંની જેમ એની સારસંભાળ લેતી. એને પલંગમાંથી નીચે પગ સુધ્ધાં મૂકવા ના દે અને આજે જ્યારે એનાથી ઉભા પણ નહતું થવાતું ત્યારે એ લીંબુનું શરબત કેમની બનાવવાની ? હવે તો રાકેશ ઓફિસથી આવે ત્યારે જ કંઈક વાત બને એ વિચારે સરલાએ કચકચાવીને આંખો મીંચી દીધી. એની મીંચાયેલી કાળી લાંબી પાંપણો હેઠેથી બે ઉના લ્હાય જેવા આંસુડા સરી પડ્યાં જે ‘કોઇ જોઇ જશે તો’ ની બીકમાં એણે ઝડપથી લૂછી કાઢ્યાં.

પછી તો બે કલાક રહીને રાકેશ ઘરે આવ્યો અને એને લઈને ડોકટર પાસે ગયો.ડોકટરે બધા રીપોર્ટ્સ કઢાવ્યા અને ટાઇફોઈડનું નિદાન કર્યું. રાકેશની પ્રેમાળ સારવારથી સરલા સાજી તો થઈ ગઈ પણ દિલના એક ખૂણે તીખા, વેધક ઘાના ઘસરકા રહી ગયાં હતાં.

આજે સરલા પોતે બે છોકરાંઓની મા હતી. મોટો દીકરો રાહુલ ઓફિસે હતો અને એની વહુની તબિયત સારી નહતી. થોડું શરીર ધીખતું લાગ્યું એટલે સરલા લીંબુનું શરબત બનાવી રહી હતી. અચાનક ભૂતકાળમાંથી વર્તમાનમાં આવી ગઈ અને સરલા લીંબુના શરબતનો ગ્લાસ અને સાથે એક પેરાસીટ્રામોલ લઈને એ એની વહુના બેડરુમ ભણી વધી.

અનબીટેબલઃ માંદા , અશકત માણસોને શીખામણ નહીં પણ પ્રેમાળ અને કાળજીભર્યા વર્તનની જરુર હોય છે.