હું સૌપ્ર્થમ કાગળમાં લખતાં શીખી , પછી ટાઇપ કરતાં એ પછી ડેસ્કટોપ પર ટાઇપ કરીને નેટ પર અપલોડ કરતાં, પછી લેપટોપ આવ્યું એટલે ખોળામાં ‘લેપ્પી’ લઈને ટાઇપ કરીને નેટ પર લખાણ અપલોડ કરતાં શીખી, પછી મોબાઈલમાં નેટ આવતાં બધી એપ ડાઉનલોડ કરીને એમાં જ સીધું ટાઇપ કરવાનો જ ચસ્કો ચડ્યો હવે ટાઇપ કરીને કંટાળી એટલે પાછી કાગળ પેન પર હાથ અજમાવું છું – દુનિયા સાચે ગોળ છે કેમ મિત્રો ?
-સ્નેહા પટેલ
સર્જન કરવું એટલે દિલ ભરાઈ જાય ત્યારે શબ્દોની ધાર વતી છેક અંદર સુધી ખોદાઇ જવાનું – ઉલેચાઈ જવાનું, પછી રેલમછેલ – અને આનંદ જ આનંદ. ક્યારેક શબ્દ કોમળ મળે તો ક્યારેક અથરો પણ મારા દિલ માટે એ એક રામબાણ ઈલાજ છે એ વાત ચોક્કસ. એણે ક્યારેય મને દગો નથી આપ્યો. ભીડમાં એણે મારી આંગળી પકડી છે ને એકાંતમાં ખોળો પાથરીને કાયમ મળ્યો છે. આમ કે તેમ અહીં કે તહી દરેક જગ્યાએ મેં એની સુગંધની મોજ માણી છે. એ અઢી અક્ષરના ‘શબ્દ’ને મારા અઢી અક્ષર ના ‘પ્રેમ’ની ભેટ ચડાવું છું.
– સ્નેહા પટેલ.
ફરી ફરીને
પાછી ત્યાં જ વળું છું-
નક્કી,
એ તરફ જ
મારા દિલનો
કોઈ ટુકડો પડી ગયો હશે !
-સ્નેહા પટેલ
આ જમાનાનો વાયરો સ્ત્રીઓને પોતાના હક માટે સચેત કરી રહ્યો છે. ધીમી ધીમી થપકીઓ નહિ પણ સપાટાભેર ઝાપટ મારીને આજ દિન સુધી દરેક સ્ત્રીના ભાગે ભોગવવાની આવેલી માનસિક, શારિરીક બંધનોનો એકસાથે બદલો લેવા પ્રેરિત કરી રહ્યો છે. ઠેર ઠેર સ્ત્રીઓ એકજૂથ થઈને ‘અમારો હક આપો’ની માંગણી કરી રહી છે.
ઘણી જગ્યાએ દ્રશ્ય સાવ ધૂંધળું છે. સ્ત્રીઓ ટોળાં બનાવે , જોમ જુસ્સો બહુ આવે છે પણ બધો વિવેક અતિલાગણીના અગ્નિમાં ભસ્મ થઈ જાય છે. પોતે શું અને કેમ માંગી રહી છે, મુખ્ય મુદ્દો શું છે ?, વળી કોની પાસે માંગી રહી છે એવી સામાન્ય સમજ પર પાણો પડી ચૂક્યો છે. વળી જે માંગી રહી છે એ વર્ષો જૂની રીતિ રીવાજો, માનસિકતા સામેનો જંગ છે તો એનું પરીણામ ‘ચટ મંગની પટ બ્યાહ’ જેવું તો ના જ હોય એવું એમને સમજાતું નથી. આ બધા માટે બહુ ધીરજ, સમજણ જોઈએ વળી જે માંગી રહયાં છો એ એની પોતાની કિંમત લઈને જ આવશે તો એ કઈ રીતે ને શેનાથી ભરપાઈ થશે એવો દૂરંદેશી વિચાર સુદ્ધાં એમને નથી આવતો.
સમાનતા, એક કદમ આગળ આ બધા વમળો છે જેમાં સૌપ્રથમ તો સ્ત્રીએ પોતે બધી રીતે સશક્ત થવાનું છે, વર્ષોથી જાતે જ પહેરીને બેઠેલી ઘણી બધી જંજીરોમાંથી જાતે જ મુક્ત થવાનું છે એ પછી સમાજને તમને તમે જેને યોગ્ય છો એ આપ્યા સિવાય છૂટકો જ નથી એટલું સમજવાનું છે. પોતાની જાતમાં પૂર્ણ વિશ્વાસ રાખવાનો છે. એ વિશ્વાસ મેળવવા શિક્ષણ, સ્વરક્ષાના પાઠ – તાલીમ, સરકારે આપેલ હકનો ઉપયોગ ક્યાં કેવી રીતે કરવો એની પૂરતી સમજ આ બધું કેળવવાનું છે.
મુખ્ય સમસ્યા પુરૂષોનું આધિપત્ય નહિ પણ સ્ત્રીઓએ સ્વીકારી લીધેલી ગુલામી છે. જયાં સુધી દરેક સ્ત્રી આ સાંકળો તોડવા મજબૂત રીતે તૈયાર નહિ થાય ત્યાં સુધી કોઈ વિકાસ શક્ય નથી.કોઈ માઈનો લાલ આ ગુલામીમાંથી તમને બહાર નહીં કાઢી શકે.
મુખ્ય મુદ્દો પુરુષોની બરાબરી કે એક કદમ આગળ ને એવું બધુ છે જ નહીં. આપણે બધા ‘ મોટી લીટીને નાની કરવાની’ વાર્તા અને રસ્તો સુપેરે જાણીએ પણ અમલમાં મૂકવાનું આવે ત્યારે કશું યાદ નથી આવતું. જે સ્ત્રીઓ પોતાની લીટી લાંબી કરવાની ઇચ્છા રાખે છે ને એ દિશામાં મન રેડીને કામ કરે જ છે એ ઓલરેડી પોતાના ક્ષેત્રમાં એટલી આગળ વધી ચુકી છે કે સમાજે એની સમર્થતાને સ્વીકાર્યા વિના છૂટકો જ નથી અને એ સ્ત્રીઓને સમાજના કોઈ પણ સ્વીકારની પડી પણ નથી હોતી.
મુખ્ય મુદ્દો સ્ત્રીઓના પોતાના વિકાસનો છે. પુરુષો ભલે એમની રીતે એમના કામ કરે પણ એમની સામે સ્ત્રીઓ એ એક મજબૂત વિશ્વાસ ની ઢાલ લઈને ઉભા રહેવાનું છે જેથી એમના કોઈ જ ઘા એના નાજુક દેહ, તનને નુકસાન ના પહોંચાડી શકે. કોઈએ શુ કરવું એ આપણે બહુ જડતાથી કહીએ એના કરતાં આપણે શું કરી શકીએ ને એ વિચાર પર અમલ કરવાની દિશામાં એક ડગલું આજથી જ આગળ ભરીએ – દરેક સ્ત્રીને મારી આ જ છે સાચી ‘ મહિલા દિનની શુભેચ્છાઓ’
મજબૂત બનવા ઇચ્છતી વિશ્વની દરેક મહિલાને અઢળક વ્હાલ સાથે મારી આ પોસ્ટ સમર્પિત.
સ્નેહા પટેલ.
9 માર્ચ,2019.
કચોરી:
નાનપણ માં મમ્મી મોટાભાગે માણેકચોકના શાક માર્કેટમાં જઇ – શિયાળુ શાકની સીઝન બરાબરની જામી હોય, સારો ભાવ હોય ત્યારે કૂણી કૂણી તુવેરો શોધીને બે ચાર કિલો ખરીદીને કાપડ ના થેલામાં ભરી લાલ દરવાજા સુધી ચાલતા જઈ ને ઘરે પહોંચાડતી બે બસ 42 અને 48ના બસ સ્ટેન્ડ પર બેસતી. બસને આવવાની વાર હોય તો સ્ટેન્ડ પર બેઠા બેઠા પોતાનું પર્સ, બીજો સામાન સાચવતી’કને થોડી તુવેર ફોલીને દાણા કાઢીને થેલા માં જ નાખી દેતી. લાલ દરવાજાના દૂરનાં વળાંકથી વળતી બસના ડાબી બાજુના મોટા ચોરસમાં લખાયેલ નંબર પર નજર તકાયેલી રહેતી. જેવો ઘરની બસનો નંબર દેખાય એટલે પોતાનો બધો સામાન સાચવીને સમેટીને ચોર..પર્સ કાતરુઓથી બચતી ને લાઈનમાં કોઈ આગળ ના વહયું જાય એ બધું ધ્યાન એકસાથે રાખતી બસ નજીક આવે એટલે ત્વરાથી એમાં ચડી જતી. ઓફીસ અવર…નસીબ હોય તો જગ્યા મળે નહીતો હાથના થેલા પગના આધારે અને એ પોતે માથા પર આવેલ રોડમાં લટકતા ચામડાના પટ્ટાના સહારે. એ વખતે #me too જેવી ચળવળો નહતી ચાલતી, બસની ધક્કા મુક્કીમાં પોતાની જાતને મજબૂતાઈથી બચાવી શકતી – આંખની કડપ માત્રથી સામનો કરી શકતી એ સિંહણ જેવી સ્ત્રીને જોકે એવી ચળવળોની જરૂર પણ નહતી પડતી.
ને આમ એક ચકલી પોતાના માળામાં ચાતક નજરે રાહ જોઈ રહેલા બચ્ચાંઓ વાળા માળામાં પાછી ફરતી. બચ્ચાંઓની નજર મમ્મીના પર્સ ને હાથના થેલામાં કાયમ રહેતી જ હોય.આટલા વજનનો થેલો જોઈને મનોમન ખુશ થઇ જાય,
‘ નક્કી કૈક મોજ થવાની ઘરમાં’
એ પછી ચાલુ થતો તુવેરો ફોલવાનો સિલસિલો !
રાતે ટીવી જોતા જોતા ઘર ના દરેક સદસ્ય પૂરા મનથી તુવેરોના દાણા ફોલવાની ફરજ નિભાવતું. કોઈ જાતની ફરજ પાડવામાં નહોતી આવતી પણ સદસ્યો નો એક અનેરો ઉત્સાહ !
એ પછી તો ‘ મિશન તુવેર’ ની પાછળ આખું ઘર પૂરતી તન્મયતાથી મચી પડતું તે બે દિવસમાં એનો ઝપાટો બોલાવીને જ જપતું. જેટલી વહેલી ફોલાય એટલી જલ્દી મનભાવતી વાનગી ‘કચોરી’ ખાવા મળે એવી લાલચ.
મોટાભાગે તો આવા મોટા (!!) પ્રોગ્રામ રવિવારના દિવસે જ બનતાં કે જ્યારે આખા ઘરને રજા હોય ને સાથે બેસીને બનાવી શકાય ને આરામથી ઘડિયાળના કાંટા જોયા વિના આરોગી શકાય એવો દિવસ જ નક્કી થતો. ફોલાયેલ તુવેરના દાણા વીણવા ની જવાબદારી ઘરના સૌથી નાના સદસ્યની એટલે કે આપણી પોતાની. કોની દાણા ફોલવાની સ્પીડ સૌથી વધુ, કોણ કેટલા દાણા જોયા વિના ફોલે એવી બધી પંચાત કરતા કરતા દાણામાંથી સડેલ દાણા, કચરો કાઢવાનું કામ પૂર્ણ થતું. આપણું મોટાભાગનું કામ પતી ગયું એ પછી આવતો મોટીબેન ધ ગ્રેટનો વારો. એ વખતે કદાચ ઘરમાં મિક્સર નહોતું એટલે એક કાળીગોળ માટીની કુંડીમાં એ ધોયેલ દાણા મોટીબેન લાકડાં ના દસ્તા વડે ઘસી ઘસીને દાણાનો માવો બનાવતી. જોકે આ થોડો સમય જ…એ પછી મિક્સર આવી જતાં એમાં દાણા ક્રશ કરવાનું કામ પણ મોટીબેનનું જ ! મોટીબેન કાયમ જીંદાબાદ!
આપણે આરામથી ટીવીમાં ચિત્રહાર, ચંદ્રકાંતા, તમસ, બુનિયાદ જે આવતું હોય એ પ્રોગ્રામ જોવાના.
ઘરના સૌથી નાના ને સૌથી લાડકાં એવા આપણે !
મોટીબેન નું કામ પતે ત્યાં સુધી બીજી દીદી લોટ બાંધીને લુવા પાડી દેતી ને મમ્મી નાહવા, કપડાં ધોવા સાથે મારા જેવા આળસુઓને નાહી -ધોઇને તૈયાર થવા જેવા મોટા કામ (!) પતાવવાની સૂચના આપતી જતી. મમ્મી બહુ વ્હાલી પણ એ ગુસ્સે થાય તો સાલું બીક તો લાગતી એટલે એ ગુસ્સે થાય એ પહેલાં એની સૂચના મુજબ કામ પતાવી કાઢતી. પછી મુખ્ય કામ આવતું માવાનો મસાલો કરી માવો શેકવાનું ને એમાં મારી માસ્ટર મમ્મી માળીયામાંથી જાડા તળિયાવાળું ને આવા કામ માટેનું સ્પેશિયલ પીત્તળનું તપેલું ઉતરાવડાવતી.
(ઘરના કામ જેવા કે, બહારથી વસ્તુઓ લાવવી મૂકવી કે માળિયામાં ચડીને વસ્તુઓ, અનાજ ઉતારવું એ બધાને કામ કહેવાય એવી સમજ પણ નહોતી , એ સમયથી મારા હતાં. )
એ પછી પિત્તળના તપેલામાં તેલ,માવો, મસાલો મિક્સ કરાતો અને ઘરના દરેક સદસ્ય ત્યાં દિવેટવાલા પ્રાઈમસની આજુબાજુ બેસીને જોતા. એક હાથે રૂમાલ પકડીને એનાથી તપેલું પકડીને માવો હલાવતી મમ્મી ના હાથમાંથી વચ્ચે વચ્ચે બધા તવેથો લઈને પૂરી નિષ્ઠાથી એ કામમાં પોતપોતાનું શક્ય યોગદાન આપતા. પપ્પા…હા…આ મહાયજ્ઞમાં અમે બધા રત હોઈએ ને કોઈના મગજમાં ચા પીવા નો કીડો સળવળે ને ઓર્ડર છૂટે, ‘પપ્પા, ચા મૂકી દો ને..’ અને પપ્પાને પણ ચા ની તલપ લાગી જ હોય એટલે એ પણ બહારનો ચોવીસ કલાક ખુલ્લો રહેતો ઘરનો મુખ્ય દરવાજો બંધ કરી રસોડામાં આવે.
પાંચ સદસ્યોનું મોટું કુટુંબ નાનકડા રસોડામાં આરામથી જગ્યા કરીને પોતપોતાનું કામ કરતું.
એ પછી ચા પીવા વિરામ લેવાતો અને મારા જેવો અવળચન્ડો જીવ માવો કેવો બન્યો છે? ની ભરપૂર જિજ્ઞાસા સાથે વચ્ચે વચ્ચે એ ચાખી પણ લેતો. જેટલું ચાખીએ એટલી સ્વાદેન્દ્રિય ઓર તેજ થતી જતી. આવા સ્પેશિયલ સમય માટે ફ્રિજમાં મૂકી રખાતા કાજુ, દ્રાક્ષ થી મોઢામાં પાણીના ફુવારા છૂટતાં. જોકે એ પછી નું કામ ફટાફટ થતું. જમવાનો સમય નજીક આવતો જતો હોય ને એટલે.
દીદી પૂરી વળે , કઈ સાઇડ સીધી ને કઈ ઉંધી એની મમ્મી સમજ પાડતી ને બીજી દીદી પૂરીમાં માવો ભરતી. જોકે ભારે ચીવટ વાળી મમ્મી ને એનાથી સંતોષ ના થતા વચ્ચે વચ્ચે કચોરીની કાંગરી બરાબર કેમની પડે, પૂરી નું પડ પાતળું..જાડું… એવી સલાહ આપતી દિવેટવાળા પ્રાઈમસ પરની તેલની તાવડીમાં કચોરી તળવા લાગતી. વચ્ચે વચ્ચે હું પણ કચોરી ભરવાનો પ્રયત્ન કરીને કોઈ મહાન કામ શીખ્યા નો ભરપૂર આનંદ લઈ લેતી અને કોથમીરની ચટણી, છુંદો, ટોમેટો સોસ લઈને બધા પોતપોતાની ડીશ લઈને જમવા બેસતાં.
અહાહા….અદભુત વાતાવરણ !
આ આખી કથા એટલે યાદ આવી કે કાલે હું તૈયાર દાણા લાવીને, માવો બનાવી, પૂરી માં ભરીને તળવા સુધીની દરેક પ્રક્રિયા માં એકલી હતી.ઇનમીન ને તીન ના ફેમિલીમાં બધા બીઝી બીઝી…મિક્સર…દાણા…એ બધું રમત…કાજુ, દ્રાક્ષ પણ હવે રોજ ખવાય. કચોરી સરસ બની હતી , સદસ્યોએ ખાધી પણ પૂરાં પ્રેમથી ને વખાણી પણ દિલના કોઈ ખૂણે બહુ બધી સ્મૃતિઓ ખળભળતી હતી ને એ ખળભળાટથી લાચાર થઈને આ લેખ લખ્યાં વિના ના રહેવાયું .
મારો વ્હાલો પરિવાર…લવ યુ !
સ્નેહા પટેલ.
24 નવેમ્બર,2018
મારું સુખ હું સાત તિજોરીમાં છેક તળિયે છુપાવીને રાખું છું. જોકે, મારા દુઃખ પણ લોકો ને બતાવવાની ટેવ નથી પણ લોકવાયકા એવી છે કે, “સુખને લોકોની નજર લાગે અને તમારા દુઃખથી મોટાભાગની દુનિયા ખુશ થાય.”એટલે દુનિયાની અને મારી બે ય ની ખુશીના રખોપા કરીને મારા દુઃખને રઝળતા મૂકી દઉં છું. જેને એ સામે મળે…પંપાળે…હસે..બે ઘડી ખુશ થાય…એનાથી મને બહુ ફરક ના પડે પણ સુખની યાદો તો તિજોરીમાં કેદ જ સારી ! સુખની યાદો સુખ ઉતપન્ન કરે જ્યારે દુઃખની દુઃખ! મને ખુશ રહેવું ખૂબ ગમે છે, તમને પણ ગમતું જ હશે ને ? માનવસહજ કુદરતી ઈચ્છા છે. આપણો જન્મ જ ખુશ રહેવા ને ખુશ રાખવા થયો છે એ યાદ રહે તો બહુ બધા પ્રોબ્લેમ સોલ્વ થઈ જાય.
અરે…આ શું ? પેરેગ્રાફ ની શરૂઆતમાં ‘સુખ’ ની વાત કરતા કરતા હું અત્યારે ‘ખુશી’ની વાત પર આવી ગઈ !
સુખ એ ખુશીનો પર્યાય ના બની શકે પણ ખુશી સુખનો સમાનાર્થી ચોક્કસ છે જ !
ઓહ..મતલબ દુનિયામાં ખુશ રહેવું સૌથી મહત્વનું.. ને એ જ શીખવાનું છે..એ આવડી જાય પછી કોઈ સાત તિજોરીના તાળાઓની જરૂર નહીં પડે…ખુશી પણ હવામાં વહેતી મૂકી શકાશે…શું કહો મિત્રો ?
-સ્નેહા પટેલ
23 નવેમ્બર,2018
એકબાજુ 377 ને જોરદાર સમર્થન મળી રહ્યું છે ને બીજી તરફ આ #metoo આંધળી સમજથી આગળ ધપી રહ્યું છે – આના પગલે મને લાગે છે કે લોકો એટલા સજાગ (!!) થઈ જશે કે ભવિષ્યમાં છોકરી છોકરી અને છોકરાઓ છોકરાઓ ઉપર #metoo નો દાવો ઠોકશે.
: D
-સ્નેહા પટેલ.
#metoo ની પોસ્ટ્સ જોઈને મારી ફૂલછાબ પેપરની ‘ નવરાશની પળ’ કોલમનો એક લેખ યાદ આવ્યો જેમાં મેં લખેલું કે, ‘ કોઈ પણ સફળતા મેળવતા પહેલા તમારે એક્ઝેટલી શુ જોઈએ છે અને એના માટે કેટલી કિંમત ચૂકવવા તૈયાર છો એ નક્કી કરવાનું હોય છે ‘ વાર્તાનું નામ યાદ નથી નહીતો એ વાર્તા જ અહીં મૂકત. સફળતા મેળવવા સ્ત્રીઓએ પોતાની યોગ્યતા પર મદાર રાખવાને બદલે મરજીથી અનેક કોમ્પરોમાઇઝ કરી લીધા અને આગળ વધી ગઈ અને આજેસફળતા ને સ્પર્શી લીધા પછી #metoo ની ધારામાં હાથ ધોવા બેઠી છે એમની માનસિકતા કેટલી યોગ્ય ?
સૂકા ભેગું લીલું ય બળે એ ખબર પણ લીલાનું પ્રમાણ સૂકા કરતા વધી ના જાય એ પણ સ્ત્રીઓએ ધ્યાન રાખીને કોઈ પણ metoo ને સ્પીર્ટ કરતા પહેલા વિચારવાની ખાસ જરૂર છે.આજકાલ ‘હેરેસમેન્ટ’ની વ્યાખ્યામા ઘણા નિર્દોષ પુરુષો અટવાઈને ગડથોલા ખાય છે કદાચ કાતદાનો..ઓછી સમજનો, ઘેટાંવૃત્તિઓનો આવો અતિરેક જ પુરુષોને સ્ત્રી બાબતે ઇનસિક્યોર ફિલ કરાવે છે ને આવી ચળવળ વખતે અકળાઈ ઉઠે છે – આ ના ચાલે. અમુક પુરૂષના કારણે આખો પુરુષવર્ગ ખરાબ એવી વ્યાખ્યા કરીને દરેકને શંકાની શૂળ ના ભોંકાય.આમ તો સમાજમાંથી વિશ્વાસની વ્યાખ્યા જ નામશેષ થઈ જશે. દરેક વાતમાં વિવેકની જરૂર હોય છે મિત્રો.
બાકી આવા વર્ષો પહેલાના કોંપ્રોમાઇઝને રાજીખુશીથી કરાયેલ એક સોદાથી વધુ કશું જ ના કહેવાય એવુ મારું દ્રઢપણે માનવું છે.
-સ્નેહા પટેલ.
#metoo
પ્રિય મમ્મી,
તારે સંતાનમાં ત્રણ દીકરીઓ અને બધી તારી લાડકવાયી. તું એમના માટે કઈ પણ કરી છૂટે, તારામાં સંતાનો માટે લડવાની ગજબની તાકાત હતી. મને એના માટે તારી પર કાયમ ગૌરવ રહ્યું છે. ત્રણ દીકરીઓને પરણાવી સાસરે વળાવીને તું સાવ જ એકલી પડી ગઈ જાણે…આજથી સાત વર્ષ પહેલાં આમારો સાથ છોડીને તું જતી રહી તે વખતે ‘વોટ્સએપ’ ને ‘ વિડિઓ કોલિંગ’ જેવી સુવિધા નહોતી.મન થાય ત્યારે આપણાં સંતાનોને ફરી આપણી હથેળીમાં મોબાઈલના સ્ક્રીન થકી સમાવી લેવાના, એના સ્ક્રીન પાર વ્હાલથી હાથ ફેરવી મીઠી પપ્પી પણ લઈ લેવાય, બહારગામ જસ્ય તો વિડિઓ કોલિંગ દ્વારા પ્રવાસમાં ય સતત એમની સાથે રહયાનો સુખદ અનુભવ થાય.પણ આ બધું તારા…નહી નહીં…આપણાં નસીબમાં નહોતું..ખૂબ જ અફસોસ થાય છે.
આજે તું જ્યાં હોય ત્યાં મારા દિલના મોબાઈલથી તને વિડિઓ કોલિંગ કરું છું.તારા ખબર અંતર જાણવા છે, તારો ચહેરો જોવો છે, ચુંબનોથી નવડાવી દેવો છે..બહુ વાતો કરવી છે… ફોન ઉપાડ ને…પ્લીઝ. !
-સ્નેહા પટેલ.
આનો મારી મચડીને ‘માસિકમાં આવેલી સ્ત્રી અસ્વચ્છ કહેવાય ‘ એવો અર્થ કરવાની સહેજ પણ જરૂર નથી. એવા વિચારોને લઈને મારી વોલ પર ચર્ચા કરવા આવવું જ નહીં અને આવો તો એના પરિણામોની જવાબદારી સંપૂર્ણપણે તમારી 😀
આજકાલ જે સ્ત્રીઓ સ્વતંત્રતાની દીવાની થઈ છે એમણે પહેલા આ વાત સમજવાની ખાસ જરૂર છે. પોતાના નિર્ણયની જવાબદારી પોતાની જ હોવી જોઈએ પછી રડવા કે ફરિયાદો કરવા ના બેસાય..
સાચું સ્ત્રીસશક્તિકરણ એટલે :-
#માસિક ધર્મ, #metoo જેવા સંવેદનશીલ મુદ્દાઓમાં પોતે શુ કરવું શું નહીં – એ દરેક સ્ત્રીનો પોતીકો નિર્ણય હોવો જોઈએ.બીજાની મદદની રાહ જોઇને ના બેસી રહેવાય, self defence આવડવો જ જોઈએ. એને નિર્ણયો લેવાની સ્વતંત્રતા હોવી જ જોઈએ. જોકે સ્ત્રીઓ જાતે જે નિર્ણય લે એની સમજી વિચારીને પૂરતી જવાબદારી લેતા ખાસ શીખવું જોઈએ.
‘સ્વતંત્રતા ક્યારેય જવાબદારી વિના નથી મળતી.’
‘માસિકધર્મ’ શબ્દ જ ખોટો છે. આપણા મગજમાં ‘ધર્મ’ વિચાર આવતા જ એના નિયમો પાળવાનો વિચાર ઉતપન્ન થાય. ખરેખર તો માસિક એ કોઈ ધર્મ નથી કે સ્ત્રીઓએ પાળવાનો હોય. એ તો માત્ર શારીરિક અવસ્થા છે . જેમ પુરુષોમાં વીર્ય સ્ખલન થાય એમ સ્ત્રીઓમાં માસિક આવે છે એટલી સરળ ને સહજ વાતને ધર્મના નામે ચગાવીને કહેવાતા પુરુષપ્રધાન સમાજે (નેઅમુક અંશે અણઘડ ને જડબુદ્ધિ સ્ત્રીઓએ પણ ) અત્યાર સુધી બહુ મનમાની કરી હવે બસ…આજની નારી વધુ સંવેદનશીલ ને વધુ સમજુ થઈ રહી છે. એને જે વાત સમજાય છે એનો આદર કરીને સ્વીકારે છે ને ના સમજાતી દરેક વાત પર પ્રશ્ન, વિરોધ કરતી ને લડતી પણ થઈ છે. એ આવા પાયાવિહોણા શબ્દનો વિરોધ કરશે જ. માસિકધર્મના બદલે માત્ર ‘માસિક’ બોલવાની – લખવાની ટેવ પાડશે ને પડાવશે જ.
– મિત્ર વિનુભાઈની કૉમેન્ટમાંથી ઉદ્દભવેલ વિચાર.
સહજ શબ્દપ્રયોગ ગણાઇ જાય એ હદ સુધી આના મૂળિયા છે…એટલે જ પેલી ગેઝેટેડ ઓફીસર સ્ત્રીઓ પણ મંદિર નથી જતી. આખી સાયકોલોજીકલ ઇફેક્ટ છે. હું પણ ક્યારેય ધર્મ નથી બોલતી…પણ કાલે સ્ટેટ્સ લખવામાં સહજ (!!) રીતે જ મેં આ શબ્દપ્રયોગ કર્યો…કાજલબેને એમના લેક્ચરમાં પણ સહજ (!!)રીતે બોલવામાં એ જ શબ્દ ઉપયોગ કર્યો…ને એ પછી વિનુભાઈએ કોમેન્ટ કરી ત્યારે મને ખ્યાલ આવ્યો આ શબ્દના ઊંડા મૂળિયાનો…મારા ધ્યાન બહાર જ મેં પણ એ શબ્દ જૂના જમાનાથી બોલાતો ને લખાતો આવ્યો છે એ જ સ્વીકારેલો
..એ જોઈને મને આ સ્ટેટ્સ લખવાનો વિચાર આવ્યો.બાકી બધા સહજને વંદન બીજું શું ! લખાવાનો પણ બંધ થવો જોઈએ આ શબ્દ..મેં ઉપર લિંક આપી એમાં હાજી વારંવાર આ શબ્દ વપરાયો જ છે…જાતે ગૂગલ કરીને જોજો ને વિચારજો.
ગેઝેટેડ ઓફિસર એમની મરજીથી મંદિર નહીં જાય તો ચાલશે પણ કોઈ અભણ (ભણેલી પણ) સ્ત્રીના માથે એની મરજી વિરુદ્ધ આ વાતને લઈને ખોટા ખોટા બંધનો લદાય એ જરાય ના ચલાવી લેવાય. કોઈ પણ સ્ત્રીની સ્વતંત્રતા ના છીનવાવી જોઈએ આ શબ્દની આડમાં …આ સો વાતની એક વાત.
હાર જીતની વાત નથી…લોકોની ( સ્ત્રી ને પુરુષ ) બે ય ની આ બાબતે માનસિકતા બદલાય એ જ હેતુ છે ભાઈ. કાલે કહ્યું એમ..સ્વચ્છતા માટે વધુ ધ્યાન અપાવું જોઈએ..એ દિવસો દરમ્યાન થતા રોગો..ચેપથી કેમ બચવું…જાતની કેર કરતા જાતે શીખવું…વપરાયેલ પેડનો યોગ્ય નિકાલ કેવી રીતે કરવો.. એનું જ્ઞાન અપાવવુ જોઈએ એ વધુ મહત્વનું પગલુ.
–
-સ્નેહા પટેલ
27 ઓક્ટોબર,2018.
‘માસિક’ વિષયની પોસ્ટ્સમાં પુરુષો તરફથી વધુ ને હકારાત્મક રિસ્પોન્સ મળે છે..આજનો પુરુષ પણ પૂરતો સપોર્ટિંવ ને અપડેટ થઈ રહ્યો છે એ ખૂબ જ ખુશીની વાત છે !
સ્ત્રીને સમજવા, એના લેવલ સુધી પહોંચનારા એ સઘળાં પુરુષોને દિલથી અભિનંદન છે દોસ્તો !
સ્ત્રીઓને પણ એક અરજ કે એ પણ થોડો સમય કાઢીને આ પાસું જોઈને એની કદર કરે, સમજે અને પોતાને મળતી સ્વતંત્રતાનો દુરુપયોગ ના કરે.
એક તંદુરસ્ત સમાજના પાયા નંખાઈ રહયાનો ખૂબ આંનદ અનુભવાય છે. ભાવિમાં આપણા સંતાનોને
હેલ્ધી વાતાવરણ મળશે.
-સ્નેહા પટેલ.
પ્રથમ જાતને એ પજવવાનું હોય,
પછી ભીતરે ક્યાંક ઠરવાનું હોય !
પ્રથમ બારણાંએ ઊઘડવાનું હોય,
પછી બહાર એણે નીકળવાનું હોય !
ઉપર એક પગથિયું જ ચડવાનું હોય,
પછી બે પગથિયાં ઉતરવાનું હોય !
સ્વયંને સમર્પિત કરવાનું હોય,
ન બનવાનું ક્યારેક બનવાનું હોય !
લખીને ભૂંસી પાછું લખવાનું હોય,
પ્રથમ નિજ આંખે ઊકલવાનું હોય !
ઘૂંટણ સુધી આવી જતા બેઉ પગ,
આ ઠંડીમાં એવું થથરવાનું હોય !
કશું આપણી બે ય વચ્ચે નથી,
અને હોય છે તે સમજવાનું હોય !
છૂટીને ય છૂટી શકાતું નથી,
ન મળવાનું જાણે કે મળવાનું હોય !
તમોને જે દુ:ખ્યા કરે છે ભીતર,
એ મારામાં આવી વિકસવાનું હોય !
-સ્નેહા પટેલ
‘અક્ષિતારક’ પુસ્તક – પેજ :9
#metoo નો જુવાળ એવો ચાલ્યો છે કે અનેકોની એવી પોસ્ટ જોઈને બોલાઈ જાય #youtoo !!
એક રીતે સારું છે કે સમાજ અને ખુદ સ્ત્રીઓ સ્વીકારતી – સમજતી થઇ કે ખરાબ કામ કરનારા એ શરમાવું જોઈએ એનો ભોગ બનનારે નહીં. બીજી બાજુ આટલી સારી ઝૂંબેશ માં અમુક બાલિશ પોસ્ટ ને આરોપ વાંચીને હસવું કે દુઃખી થવું એમાં કન્ફ્યુઝ થઈ જવાય છે. પોતાની વધતી જતી સ્વતંત્રતા પચાવવાનું કદાચ સ્ત્રીઓ હજી શીખી રહી છે. હજી એને બેલેન્સ્ડ થતા પણ અમુક સમય વીતશે.
જોકે હરાયા ઢોરની જેમ જ્યાં ત્યાં મોઢું મારતા ફરતા હોય એવા પુરુષ સ્ત્રીઓ સાથે મિસબીહેવ કરતાં ડરતાં થઈ ગયા છે એ વાત ચોક્કસ. બ્રેવો ગર્લ્સ.
metoo ચળવળ કે સ્ત્રીઓની સ્વતંત્રતાનો મુદ્દો હોય તો મોટાભાગના પુરુષો ભડકી કેમ ઉઠે છે એ નથી સમજાતું ! ભાઈ, આ સમાજના એક વર્ગની વાત છે જે પાયહીન નથી જ એ બધા જાણીએ જ છીએ. પણ એનો અર્થ એમ નહિ કે દરેક #metoo ની પોસ્ટ સમાજના દરેક પુરુષને પોતાના નિશાના પર રાખે છે. સાચા અર્થમાં દબાયેલી…કચડાયેલી અને હવે બોલવાની તાકાત ભેગી કરી શકી છે ને આ ચળવળ દ્વારા પોતાની અકળામણ બહાર કાઢે છે એ દરેક સ્ત્રીને આપણો સપોર્ટ હોવો જ જોઈએ પછી એમ સ્ત્રી કે પુરુષ જાતિ જોવા ન બેસાય.
મારો સપોર્ટ તો છે..આપણા દેશને બીજી કોઈ જ નાની કે મોટી..સગીર કે પુખ્ત નિર્ભયા ના જોવી પડે એવી જ દિલની કામના ! તમારા પ્રશ્નો કે અવઢવ તમને મુબારક !
-સ્નેહા પટેલ.
ન્યુઝીલેન્ડ, ઓસ્ટ્રેલિયા થી પ્રકાશિત છાપું ‘ આપણું ગુજરાત’માં મારી રેગ્યુલર કોલમ ‘અક્ષિતારક’નો ઓક્ટોબર માસનો લેખ.
અદ્દલ મારા જેવી જ છેઃ
આરોહી આજે ખૂબ ખુશખુશાલ હતી. એની દીકરી અન્વેષા આજે સ્કુલમાં વાર્ષિક ફંકશનમાં યોજાયેલ દોડની સ્પર્ધામાં ૮૬ સ્પર્ધકોની વચ્ચે પ્રથમ સ્થાન મેળવી શકેલી. એ બદલ એને સ્કુલ તરફથી સુવર્ણચંદ્રક પ્રાપ્ત થયો હતો. અન્વેષાના સફેદ ઝગ ફ્રોક ઉપર એના ગળામાં લાલ સાટીનની રીબીનમાં પીળો ચંદ્રક વીંટીમાં જડેલા હીરા જેવો ચમકી રહયો હતો. બે ગાલ પર હાથ મૂકીને આંખો અહોભાવમાં પહોળી કરીને આરોહી એકીટશે એની લાડકવાયીને જોઇ રહી હતી. આમ જ ભાવાવેશમાં એની આંખમાંથી ખુશીના આંસુ વહેવા લાગ્યા હતા એની પણ એને ખબર નહતી રહી.
અન્વેષા અચાનક હસી પડી અને એની મમ્મીના આંસુ પોતાની તર્જની પર લઈને રાજકુમારની જેમ ફિલ્મી અદામાં બોલી,
‘ આ બહુ જ મૂલ્યવાન મોતી છે માતા, એને જમીન પર ના પાડો.’
અને આરોહી ભફ્ફાક.. દેતાં’કને હસી પડી. પ્રેમથી અન્વેષાનો કાન ખેંચીને બોલી,
‘ચાલ હવે ચિબાવલી, ચૂપ થઈ જા તો. એ તો તું જ્યારે મા બનીશ અને તારું સંતાન આવી સિધ્ધી પ્રાપ્ત કરશે ત્યારે તને આ લાગણી સમજાશે.’
અને અન્વેષાનું કપાળ પ્રેમથી ચૂમતાં બોલી,
‘સાવ મારી પર જ ગઈ છે, હું પણ સ્કુલમાં કાયમ આમ જ પ્રથમ નંબર લાવતી હતી.’
અને વળતી પળે જ માતાના પ્રેમ ઝરણમાં નહાતી અન્વેષાના મોઢામાં કાંકરો આવી ગયો હોય એવી લાગણી ઉભરાઈ. જો કે એણે પોતાની લાગણી બહુ જ સફળતાથી છુપાવી લીધી એથી આરોહીને એના વિશે કશું જાણ ના થઈ.
થોડા સમય પછી,
અન્વેષા એના મિત્રો સાથે કાશ્મીર બાજુમ ટ્રેકીંગ પર નીકળી પડી હતી. નેટ પર જોઇ જોઇને બધી જ જગ્યાનું પૂરેપૂરું એનાલીસીસ કરીને જોઇતા પૈસા, સામાન અને બધી જ સાવધાનીનો પૂરેપૂરો અભ્યાસ કરી લીધો. માત્ર એક ખભા પર પાછળ લટકાવવાની બેગ લઈને એ સાહસયાત્રા પર નીકળી પડી. લગભગ આઠ દિવસનો પ્રોગ્રામ હતો અને એનું પૂરું સંચાલન અન્વેષાના હાથમાં. મુસાફરીમાં અનેક જગ્યાએ એની અનેક વખત કસોટી થઈ અને આપસૂઝથી અન્વેષા એમાંથી આસાનીથી બહાર પણ નીકળી ગઈ.
સાહસયાત્રા પરથી પાછી આવ્યા પછી થાક ઉતારીને બીજા દિવસે અન્વેષા પૂરાં ઉત્સાહથી પોતાની કહાની મમ્મી પપ્પાને સંભળાવી રહી હતી. કેવી કેવી મુશ્કેલીઓ આવી એનો એ લોકોએ કેવી રીતે સામનો કર્યો, ક્યાં ક્યાં કેવી અગવડ પડી – કેટલી ય જરુરિયાતની વસ્તુઓ વગર પણ ચલાવ્યું અને એ બધી જગ્યાને કેવી રીતે પોતાના એસ. એલ. આરમાં યાદગીરીરુપે કંડાર્યુ એ બધાની માહિતી આપતી હતી અને અચાનક એના પપ્પા અશ્વીન બોલી ઉઠ્યો,
‘આઈ એમ પ્રાઉડ ઓફ યુ માય ડોટર. અમે પણ આવી યાત્રાઓ બહુ જ કરતાં હતાં. અસ્સલ મારી પર જ ગઈ છે મારી ઢીંગલી.’
અને અન્વેષાના મોઢામાં ફરીથી ક્વીનાઈનની ટીક્ડી ઘોળાઈ ગઈ. આજે એની સહનશક્તિ એનો સાથ છોડતી જણાઈ અને એના મોઢામાંથી શબ્દો ફૂટી નીકળ્યાં,
‘મમ્મી – પપ્પા, નાનપણથી મારી દરેક સફળતા, હોંશિયારીમાં તમે લોકો તમારી જ સફળતા અને સ્માર્ટનેસ કેમ શોધો છો?’
‘મતલબ ?’ આરોહી અને અશ્વીન અચાનક જ આવા વિચિત્ર અને અણધાર્યા પ્રશ્નથી ચોંકી ગયા.
‘મતલબ એ જ કે મારી કોઇ પણ સિધ્ધી હોય ભલે દોડવાની હોય કે આવી રીતે ટ્રેકીંગની હોય કે પછી કપડાંની પસંદગી હોય કે મેથ્સમાં સૌથી વધુ માર્કસ મેળવવાની – દરેક વાતનો અંત તો ‘અસ્સલ મારી પર ગઈ છે’થી જ હોય છે. માન્યું કે સંતાનોમાં એમના માતા પિતાના અનેક ગુણ હોય જન્મજાત જ હોય પણ એની પાછળ તમે મારી હોંશિયારીની કોઇ કદર ના કરો કાં તો નજરઅંદાજ કરીને બધો જશ પોતાના માથે જ લઈ લો છો એ વાતની તમને ખબર જ નથી હોતી. મારે તમારા મોઢે સાંભળવું હોય છે કે,
‘અન્વેષા બેટા, તું બહુ જ સાહસી છો, હોંશિયાર છું, તાકાતવાન છું. તારી સાથે આટલા બધા મજબૂત હરીફો હોય છે એનાથી ગભરાયા વિના હિંમત રાખીને તું એમનાથી આગળ નીકળી જાય છે એ ખરેખર કાબિલે તારીફ કામ છે, આટલી નાની ઉંમરમાં તેં તારામાં આટલા બધા ગુણ વિક્સાવ્યા છે એ ખરેખર પ્રશંસનીય છે. એના બદલે કાયમ મને તમારા તરફથી ‘તું તો અસ્સલ મારા પર જ ગઈ છું’ જેવી એકની એક રેકોર્ડ જ સાંભળવા મળે છે.માન્યું કે તમારા જીન્સ મને મળ્યાં છે પણે બધાંને સમજીને મેં મારી રીતે મારામાં એ બધાને ડેવલોપ કરવામાં બહુ મહેનત કરી છે.તમારા જેવી ભલે ને વીસ વીસ ટકા માનો અને મને મારી પોતાની જેવી બાકીના સાઈઠ ટકા તો માનો. કાયમ સરખામણી કરવાનો આ સ્વભાવ ત્યજી દો પ્લીઝ.’
‘હા દીકરા , તારી વાત સાચી જ છે. નાનપણથી અમે અમારા સંતાનોમાં અમારા અંશ અને ગુણ જ શોધતા ફરીએ છીએ અને બીજાંઓ અમારી કમજોરી અમારા સંતાનોમાં શોધીને એક વિચિત્ર આનંદ મેળવે છે. પણ આજે તેં જે વાત કહી એ વાત તો અમારા હરખઘેલાં વાલીઓને ખ્યાલ જ માં નથી આવતી કે,’અમારું સંતાન ધીમે ધીમે મોટું થઈ રહ્યું છે, એના આજુબાજુના વાતાવરણમાંથી જાતે બધું શીખતું થયું છે, એની પોતાની પણ એક આઈન્ડેટીટી છે. અમને માફ કરજે દીકરાં. આજે તેં અમારી આંખો ખોલી દીધી.વી આર રીઅલી પ્રાઉડ ઓફ યુ. અમારું સંતાન આટલું વિચારશીલ છે એનો અમને ખૂબ જ આનંદ છે.’
અને અશ્વીને અન્વેષાના કપાળ પર ચુંબન અંકીત કરી દીધું.
અન્વેષાની આંખમાંથી એની જાણ બહાર આંસુ વહી રહ્યાં હતાં.
-સ્નેહા પટેલ
મિત્રો, તમે કદાચ નહીં જાણતા હોવ પણ હું જન્મે જૈન છું એટલે આજના દિવસનું મહત્વ સૌથી વધુ મારે !
આજે મહાપર્વ સંવત્સરી છે, જેમાં આખા વર્ષના પાપ ધોઈ કાઢવાની આપણી એષણા હોય પણ હકીકતે શુ થાય એ બધા જ જાણીએ ને સમજીએ છીએ. જેની સાથે મનદુઃખ થયું હોય એ સામેથી આપણને ‘મિચ્છામિ દુક્કડમ’ કહીને પહેલ કરે એવી જીદ મનમાં સળવળતી હોય છે. સામે પક્ષે પણ એવી જ ઇચ્છાઓના તોરણ લટકતા હોય છે. પરિણામ… આજનો દિવસ પણ સામાન્ય દિવસોની જેમ ઈગો સાચવવામાં વહયો જાય છે.આપણે બધી જ ધાર્મિક વિધીઓ પૂરા મનથી કરીએ છીએ, સાજ શણગાર સજીએ છીએ, ને પૂરા પ્રભુમય થઈ જઈએ છીએ, હજારો લોકો પાસે સહૃદય થઈને માફી માગીએ છીએ, મેસેજ ને ફોન સુધ્ધાં કરીએ છીએ પણ પેલું એક ના કહી શકાયેલું સૌથી જરૂરી ‘ મિચ્છામિ દુક્કડમ’ મનનો કોઈ ખૂણો દુખાડતું રહે છે. જ્યાં બોલવાનું સૌથી વધુ જરૂરી છે ત્યાં જ સાવ ચુપ્પી ધારણ કરાઈ ગઈ છે. તો મિત્રો.. હજારો ફોર્મલિટીના પોકળ – કહેવા ખાતર કહેવાતા મિચ્છામિ દુક્કડમ ની જગ્યાએ પેલું એક ના કહી શકાયેલું મિચ્છામી દુક્કડમ બોલવું વધુ જરૂરી અને સૌથી પહેલું કરવા જેવું કામ છે.પરમાત્મા તમને એ કાર્ય કરવાની શક્તિ આપે જેથી તમે મન, વચન અને કાયાથી હલવાફૂલ થઇ શકો.
મારા આપ સૌને ‘ મિચ્છામિ દુક્કડમ.’
સ્નેહા પટેલ.
